انیمیشن‌ها، آینده بچه‌ها را می‌سازند
امیررضا مافی
مدیر مرکز انیمیشن سوره
وقتی یکی از مشاهیر انیمیشن غربی، با فیلم بلند انیمیشن ایرانی مواجه شد، با تعجب پرسید: آیا این فیلم در ایران و بدون کمک هیچ کشور یا هنرمند خارجی ساخته شده است؟ پاسخ را که شنید، بهت‌زده شد و گفت: جز شما و امریکایی‌ها کمتر کشوری می‌تواند این‌کار را به تنهایی انجام دهد. بله، ما جزو معدود کشورهایی در جهان هستیم که هنر - صنعت انیمیشن در آن با سرعت بسیار زیاد به مرزهای حرفه‌ای رسیده، فیلم‌های سینمایی و سریال‌های قابل قبولی در این سال‌ها تولید شده و به لحاظ کمّی در عرصه بین‌الملل قابل اعتناییم. امروز هنرمندان و تکنسین‌های ایرانی، با سرعت بسیار زیادی بر فرایندهای تولید در جهان مسلط می‌شوند که نمونه‌اش حجم زیادی از انجام سفارش‌های خارجی در استودیوهای تولید انیمیشن در کشور است. در روزگاری که مخاطبان سینما، فیلم‌های کمدی را ترجیح می‌دهند، فیلم‌های انیمیشن، یکی از مهم‌ترین بازارها را به خودشان اختصاص داده‌اند و شاهدی است که آینده نزدیک سینما دراختیار این گونه است.
باید خوشحال باشیم که امروز بازار خوبی برای انیمیشن ایران شکل گرفته و سرمایه‌های فراوانی به سمت آن جذب شده است. «پسر دلفینی»، «لوپتو»، «بچه‌زرنگ» و «مسافری از گانورا» در همین دو سه سال اخیر سهم ارزشمندی از فروش فیلم‌ها را در اختیار گرفتند و راه آنها برای اکران‌های جهانی باز شده است. پسر دلفینی در روسیه و در همین روزها لوپتو در کره جنوبی، هندوستان و پاکستان پرده‌های سینما را به نام خود زدند و این یک دستاورد بسیار بزرگ برای انیمیشن ایران است؛ دستاوردی که حتی سینمای رئال با این گستره هنوز به آن دست نیافته است. تا چند ماه دیگر نیز سینمای ایران شاهد فیلم‌های سینمایی نظیر «ببعی قهرمان»، «رؤیاشهر» و « گولز» خواهد بود و سهم انیمیشن بر پرده سینما، دیگر غیرقابل انکار است.
به لحاظ ساختاری نیز تأسیس راهبردی بنیاد ملی پویانمایی و تمرکز امور حوزه انیمیشن در عالی‌ترین سطح، تحت‌نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، یکی دیگر از مهم‌ترین اتفاقات حوزه انیمیشن است، چراکه این هنر-صنعت استراتژیک، در این ایام با اثبات خود، موجب شکل‌گیری و واجد نهاد مستقل شده و عرصه‌های دیگر نظیر سینما یا بازی قیم‌مآبانه با آن برخورد نمی‌کنند. قدرت امروز انیمیشن ایران که در پی نزدیک به پنج دهه تلاش و فراز و فرود به‌ثمر نشسته است، باید حراست شود و برای این حراست شاید ذکر چند نکته و شناخت چند مسأله حائز اهمیت باشد.
الف. نظام استودیویی در ایران هنوز به‌طور کامل و با معیارهای جهانی شکل نگرفته است. هنرمندان و نیروهای فنی ما، امروز به‌طور انفرادی، همسطح با استاندارد جهانی عمل می‌کنند، اما چرخه استودیو که یک نظام و ساختار کاملاً صنعتی بر محور خلاقیت و هنر است، هنوز به‌طور فراگیر ایجاد نشده است. ارتقای انیمیشن منوط به یک ساختار سازمانی پیچیده و منسجم است که تنها با نظامات استودیویی محقق خواهد شد و برای تحقق این سازمان باید تلاش کنیم تا چرخه تولید از خلق ایده و جهان داستان تا بازارپردازی و مانایی شخصیت و برند به‌طور کامل شکل بگیرد.
ب. اختلاف قیمت ارز و ریال باعث شده است که حجم زیادی از سفارش‌های منطقه‌ای و حتی اروپایی-امریکایی به‌سوی ایران سرازیر شود. این اگرچه در نگاه اول موجب ارزآوری و درآمدزایی خارجی است، اما کم‌کم باعث یک بحران در سیر تولید آثار، خصوصاً آثار سه‌بعدی سینمایی مورد نیاز کشور شده است. تعداد انیماتورهایی که امروز حاضرند با ریال و برای یک اثر داخلی کار کنند، به دلیل تفاوت قیمت فاحش، کم شده یا دستمزدهایشان از برآوردها خیلی بالاتر است و این اتفاق حجم و کیفیت تولید را تحت تأثیر قرار می‌دهد. باید تلاش کرد تا هم برآورد تولید انیمیشن ایرانی را به درآمد جهانی هنرمندان نزدیک و هم با سرمایه‌گذاری مستمر، امنیت شغلی ایشان برای کار کردن در آثار ایرانی را تأمین کنیم.
پ. مشکل فیلمنامه در سینمای ایران، به‌طور مضاعف به سینمای انیمیشن نیز سرایت کرده است. اگرچه در سینمای رئال، می‌توان دلایل متعددی را در ضعف فیلمنامه‌ها برشمرد، اما شاید مهم‌ترین آنها فقدان یک ادبیات غنی معاصر بوده که داستان‌ها را سست و تکیه‌گاه قصه‌گویی را ضعیف کرده است. وضع در ادبیات کودک و نوجوان بدتر است و ما عملاً در فقر مطلق به‌سر می‌بریم. در این احوال ما نویسنده فیلمنامه انیمیشن نداریم. کسی که باید مضاعف بر شناخت قواعد فیلمنامه‌نویسی، از درام تا دیالوگ، چند و چون تولید انیمیشن، فانتزی و ریتم و تمپو در آثار کودک یا نوجوان را بشناسد و با آن به نگارش اثر بپردازد. همچنین در سطح حرفه‌ای‌تر ما فاقد شخصیت خالق انیمیشن‌ایم. کسی که پیش از فیلمنامه‌نویس و تهیه‌کننده و کارگردان و تیم پیش‌تولید و پس‌تولید، جهان داستان را از ایده تا انتهای بازارپردازی و استمرار برند طراحی کند و مراحل آن را گام‌به‌گام بسازد. کسی که انیمیشن را حرفه‌ای و جهانی کند. فقدان فیلمنامه‌نویس متخصص انیمیشن و بعدتر خالق جهان انیمیشن، امری است که باید خیلی زود برای رفع آن در دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌ها بکوشیم.
ت. در همه جهان میان انیمیشن هنرمندانه و انیمیشن صنعتی فاصله وجود دارد. در ایران نیز چنین است. دانشگاه‌های ما در دهه اخیر متخصصانی را تربیت کردند که به جبر نبود سازکارها، ساختارمندی مناسب، سرمایه جاری و یا متأثر از ذائقه اساتید به سمت ساخت فیلم کوتاه هنرمندانه رفتند و کمتر فرصت این را یافتند تا به تیم‌های تولید صنعتی برای آثار بلند بپیوندند. این فاصله را باید هرچه سریع‌تر میان صنعت و دانشگاه رفع و از هنرمندان خوب تربیت شده در محیط‌های آموزشی در آثار تجاری استفاده کنیم.
ث. انیمیشن ایران، به‌شدت متأثر از جهان دیزنی و پیکسار است. شخصیت‌های خلق شده به لحاظ بصری، از قوانین خلق شخصیت در دیزنی و پیکسار پیروی می‌کنند. حتی جهان گرافیکی سینمایی‌های سه‌بعدی ما متأثر از جهان امریکایی است. ما امروز باوجود توانایی خیلی زیادی که داریم، هنوز نمی‌توانیم به لحاظ فرمی و گرافیکی انیمیشن ایرانی را تعریف کنیم. هنوز نمی‌توانیم جهان مختص خودمان را بسازیم و این آرزویی است که مدیران فرهنگی و هنرمندان باید همگی برای نیل به آن تلاش کنیم. زیبایی‌شناسی انیمیشن ایرانی، تنها راه تثبیت هویت اختصاصی ما در این هنر است.
ج. تولید پایدار، با سرمایه‌گذاری مستمر شکل می‌گیرد، اما امتدادش با اکران پایدار محقق خواهد شد. ما با حجم زیادی از تولید آثار سینمایی، امروز باید امکان حضور جدی در اکران را برای همه آثار ایجاد کنیم. باید نگاه‌مان به انیمیشن، یک امر مصرفی کودکانه نباشد. انیمیشن‌ها آینده بچه‌ها را می‌سازند و اگر بخواهیم آینده بچه‌های این سرزمین و پرورش و آتیه‌شان دراختیار خودمان باشد، سرمایه‌گذاری در تولید انیمیشن و توزیع مستمر سینمایی و بعدتر در حوزه سریال تلویزیونی یک امر غیر قابل چشم‌پوشی است. امروز باید باور کنیم تولید پایدار به توزیع و اکران پایدار گره خورده است.
چ. ما امروز با تعداد کثیری از استودیوها در اقصی‌نقاط کشور، از مشهد تا زاهدان و از اردبیل تا اهواز کار می‌کنیم و اگر در توزیع سرمایه عادلانه عمل کنیم و با خطرپذیری تعداد زیادی از ایشان را به عرصه تولید آثار بزرگ راه دهیم، همه آنها توانایی انجام آثار بزرگی را دارند. قدم‌های خوبی در این مسیر برداشته شده، اما همچنان کافی نیست.
نتیجه اینکه به تمام این موارد می‌توان مسائل دیگری را اضافه کرد، اما همه ما، از مدیران فرهنگی تا هنرمندان و تهیه‌کنندگان و استودیوها باید دست‌به‌دست هم بدهیم و با همراهی بنیاد ملی پویانمایی، با گام برداشتن در رفع این آسیب‌ها و نقصان‌ها افق روشن و روشن‌تری را برای انیمیشن در حال شکوفایی ایران رقم بزنیم.