اگر دولت‌های گذشته نسبت به حضور فعال‌تر در کشورهای همسایه برنامه‌ریزی می‌کردند شاید در حال حاضر چالش‌های زیادی در حوزه‌های ارزی و تجاری نداشتیم اما به دلیل غفلت‌هایی که در سالیان گذشته صورت گرفت، رقبای ایران بویژه ترکیه و چین توانستند با سرعت بیشتری در بازار کشورهای همسایه حضور پیدا کنند و سهم بیشتری از بازار آنها را به خود اختصاص دهند. این در حالی‌است که گسترش تجارت خارجی ایران با این کشورها می‌توانست در جهت رونق صادرات ایران و واردات کشور و رفع اثر کردن تحریم‌ها کمک شایانی داشته باشد. با توجه به اهمیت ویژه بازار کشورهای همسایه، دولت شهید رئیسی از همان ابتدای شروع به کار بر افزایش تعاملات تجاری با این کشورها تأکید کرد.
نتایج این سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های دولت سیزدهم نیز، خود را در افزایش اعداد و ارقام تجارت نشان داد؛ به گونه‌ای که در سه سال گذشته، تجارت با همسایه‌ها روند افزایشی قابل توجهی به خود گرفت و از ۳۶.۵ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۹ به ۶۰.۷ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۲ رسید. همچنین میزان تجارت در ۴ ماهه ابتدایی امسال با رشد ۶ درصدی نسبت به ۴ ماهه سال گذشته مواجه بود، به شکلی که از ۱۸ میلیارد و ۶۸۷ میلیون دلار به ۱۹ میلیارد و ۸۲۰ میلیون دلار رسید.

اهم عوامل تراز تجاری مثبت
دولت سیزدهم از ابتدای فعالیت خود برگسترش تعاملات تجاری با شرق و کشورهای همسایه متمرکز شد که تراز تجاری مثبت با همسایگان ناشی از توسعه مناسبات تجاری با این کشورها بود.البته برای رسیدن به این مهم رویدادهای مشترکی چون وبینارها، همایش‌ها و جلسات متعددی برگزار شد. همچنین اتاق‌های بازرگانی و فدراسیون‌های صادرکنندگان و واردکنندگان کشورهای هدف نیز فعال شدند. از سویی دیگر پذیرش و تبادل هیأت‌های تجاری به گونه‌ای مدیریت شد که در اکثر نمایشگاه‌های داخلی جمهوری اسلامی ایران بویژه اکسپو ۲۰۲۴ نمایندگانی از کشورهای آسیای جنوبی حضور داشتند. این رویداد‌ها فرصتی مناسبی را برای شناسایی توانمندی‌های ایران به تجار خارجی فراهم ساخت. همچنین در این روند، اعزام رایزنان بازرگانی و افتتاح مراکز تجاری در سایر کشورها، یکی دیگر از راهکارهای دولت شهید رئیسی برای ارتقای مبادلات تجاری بین ایران و دیگر کشورها بود که به طور جدی پیگیری شد.

فرصت‌سازی ظرفیت‌های بین‌المللی
عضویت ایران در پیمان‌های منطقه‌ای از دیگر عواملی بود که موجب جهش روابط تجاری کشور شد؛ نهایی شدن تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و شانگهای دو نمونه از پیمان‌هایی هستند که عضویت ایران در آنها یک گام مهم برای در هم تنیدن روابط اقتصادی ایران با سایر کشورها محسوب می‌شود. سازمان همکاری شانگهای هشت عضو اصلی شامل هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان داشت که ایران نیز از شهریورماه ۱۴۰۰ به عنوان نهمین عضو رسمی معرفی شد. نهایی شدن توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا شامل ۵ کشور روسیه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان، بازاری با حجم بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار در مقابل ایران قرار داد و تأثیر قابل توجهی برافزایش تجارت ایران با همسایگان گذاشت. نکته قابل توجه در مورد توافقنامه ایران و اوراسیا آن است که توسعه تجارت با توافق مبادلات آزاد، هزینه صادرات و واردات را کاهش می‌دهد. عضویت دربریکس اثرقابل توجهی بر افزایش تعاملات تجاری ایران با کشورهای عضو داشت. در میان اعضای بریکس، عربستان، امارات متحده عربی و روسیه همسایه ایران محسوب می‌شوند که مزایای عضویت در بریکس را دوچندان می‌کند. کارشناسان معتقدند عضویت در بریکس فرصتی است که در اختیار ایران قرار گرفته که با سیاستگذاری صحیح از جمله در بخش تأمین زیرساخت‌ها و رفع موانع صادرات می‌تواند به دستاورد جهش صادرات و افزایش تجارت کشورمان تبدیل شود.