بایسته‌های ترجمه آثار دفاع مقدس
امیرشهریار امینیان
رئیس هیأت مدیره انجمن ناشران
دفاع مقدس
در دنیای امروز شاهد فعالیت بیش از چهار هزار ناشر هستیم که به صورت متمرکز در حیطه جنگ فعالیت دارند. این ناشران آثاری در زمینه پژوهش‌های نظامی، فرهنگی، مسائل اجتماعی، کودکان، دانشگاهی و… منتشر می‌کنند و تعداد آثاری هم که سالانه چاپ می‌شود، خیلی زیاد است. در این بین بیش از ۶۰۰ اثر در سال به زبان انگلیسی و سایر زبان‌ها از سوی ناشران خارجی درباره جنگ ایران و عراق به چاپ می‌رسد.
حال باید دید چه ضرورتی داشته که بیش از ۶۰۰ عنوان درباره جنگ ایران و عراق از سوی ناشران خارجی منتشر شود؟ اگرچه بسیاری از این آثار پژوهش‌های نظامی است، اما تعداد زیادی هم از این آثار روایت‌های متناقض و متضاد درباره جنگ است که به چاپ رسیده که محتوای آن ادبیات ضدایرانی است.
از طرف دیگر در داخل کشور، به حوزه دفاع مقدس که نگاه می‌کنیم هزاران هزار نکته در این رویداد تاریخی می‌بینیم که جذابیت بین‌المللی دارد. به عبارتی برخی رویدادها برای یک جامعه محدود خاطره خاص خودشان را دارند، اما در این میان رویدادهایی هستند که در ذات خود یک بینش جهانی و قابل فهم بین‌المللی را هم به همراه دارند که می‌توانند نقش انسان‌ساز و جریان‌ساز داشته باشند و جامعه بشری را به مسیر بهتری هدایت کنند. جریان‌هایی که میراث‌دار پیام‌هایی هستند که می‌تواند بشر را از خیلی از مشکلات رهایی بخشد تا بتواند در برابر مسائلی که عمدتاً ناشی از ظلم و ستم کشورهای هژمونی‌طلب است تاب‌آوری‌اش را افزایش دهد. اگر از این منظر نگاه کنید انبوهی از انواع آوردهای بشری را در رویداد دفاع مقدس پیدا می‌کنید؛ نه فقط بحث‌های انسانی، بلکه موضوع نظامی آن هم دارای اهمیت است. از این رو بررسی عملیات‌های انجام شده در دفاع مقدس می‌تواند قدرت طرح‌ریزی و تصمیم‌گیری یک کشور مورد تجاوز قرار گرفته را نشان دهد.
نکته دیگر این است که بخشی از بستر بین‌المللی با خصلت‌هایی عجین شده که فرزندان این کشور در هشت سال ایجاد کردند و آنچه که به عنوان جبهه مقاومت اسلامی عمده تأثیراتش را از این توانمندی‌ها، مقاومت، ایستادگی و ایثارگری دریافت کردند. بنابراین مقوم جریان مقاومت در منطقه این رفتارهاست. پس یک عادت مألوف در نشر بین‌الملل وجود دارد که پرداختن به موضوعات نزدیک به جنگ است که طرفداران خودش را دارد و یکی از جریان‌های اصلی ادبیات است، به طوری که رمان‌های زیادی درباره جنگ جهانی اول و دوم نوشته شده است و جزو آثار ادبیات معاصر به شمار می‌آیند. حتی در سینما نیز فیلم‌های زیادی درباره جنگ جهانی ساخته شد که مملو از صحنه‌هایی از وضعیت کشورهای درگیر در جنگ است که مخاطب را به آن زمان می‌برد و با فیلمساز همراه می‌کند. بحث دیگر، نیازی است که در جبهه فرهنگی مقاومت اسلامی احساس می‌شود که نیاز به ترجمه ادبیات دفاع مقدس را ضروری می‌کند.
با تکیه بر چنین مواردی به عقیده من دفاع مقدس، جریان مردمی صدور فرهنگی انقلاب اسلامی است و این در طول تاریخ جای خودش را باز خواهد کرد. به دلیل اینکه هر جریان مثبتی که در جهان است مسیر انتقال خودش را پیدا می‌کند. ما امروز در شرایطی هستیم که می‌توانیم جریان صدور فرهنگی انقلاب اسلامی را شتاب بخشیم؛ جریان ترجمه می‌تواند به انتقال این فرهنگ شدت ببخشد. هر چه این جریان نزدیک‌تر به ذائقه مخاطب باشد، از لحاظ ساختاری، دستوری و بافتاری طبیعتاً این جریان سرعت پیدا می‌کند و مخاطب به تبع آن با شدت بیشتری سراغ مطالعه و شناخت این فرهنگ می‌رود. چنین روندی نیاز به جامعه‌شناسی و فرهنگ‌شناسی جامعه هدف دارد که بتوانید با این شناخت کتابی را بر اساس ذائقه مخاطب شناسایی و آن را بر اساس مؤلفه‌هایی که برشمردیم ترجمه کنید. از آن طرف ترجمه‌ای باید صورت بگیرد که قادر به انتقال معنا و قابل فهم باشد و این نیازمند شناسایی دقیق اجزای فرهنگ مخاطب هدف است.
درباره قواعد نگارش هم نیاز است که پژوهش‌های نظامی با رعایت اصول نگارش تألیف و همه منابع پژوهشی آن ذکر شود. برای ترجمه این آثار ضرورت دارد، مترجم بومی باشد، هر چند بومی بودن تعریف بسیار مهمی است؛ برای مثال مطلبی که شما در کردستان می‌نویسید با آنچه در بلوچستان یا خوزستان به نگارش درمی‌آید، فرق دارد. چه برسد به فضای بین‌الملل که ترکیبی از اقوام متنوع و فرهنگ‌های مختلف است که در اینجا هم بومی بودن فرق دارد، ضمن اینکه باید دید مترجم قبلاً فقط رمان ترجمه کرده است یا روایت یا آثار پژوهشی. به نظرم باید دید در زمینه ترجمه چه آثاری بوده که در جامعه بین‌الملل اقبال پیدا کرده است، مثلاً آثار تولستوی، داستایفسکی و … چه مؤلفه‌هایی را در خود داشت که توانست مخاطب بین‌المللی را جذب خود کند. نکته آخر اینکه در ترجمه برخی از آثار باید از زبان‌شناسان بهره گرفت تا ترجمه به روش اصولی و درست آن انجام شود. هر چند در همه آثار نمی‌توان از مترجم بومی استفاده کرد و اینکه چه آثاری را با چه زبانی ترجمه کنیم، خود نیاز به بررسی دارد.
