با هر صدای چکشی که شنیده می‌شود، یک نفر صاحب پنج قطعه شمش طلای یک کیلویی با عیار 955 می‌شود. عرضه‌کنندگان یا همان صادرکنندگانی که برای رفع تعهد ارزی، شمش‌های خود را می‌فروشند در یک بخش از تالار حراج شمش طلای ساختمان مرکز مبادله ارز و طلای کشور نشسته‌اند و در سالن دیگر متقاضیانی هستند که به عنوان بنکدار و فعال در صنف طلا، با اعلام مسئول حراج، قیمت‌های پیشنهادی خود را اعلام می‌کنند. حراج شمش‌ها با قیمت پایه آغاز می‌شود و بسته به پیشنهادهایی که متقاضیان اعلام می‌کنند، بالا می‌رود تا اینکه درنهایت نصیب کسی می‌شود که بالاترین پیشنهاد را داده است.
ازدی‌ماه پارسال تاکنون 38 جلسه حراج حضوری برای شمش طلا برگزار شده و سی و نهمین جلسه نیز روز گذشته برگزار شد. تا به حال نزدیک به 7 تن شمش طلا به حراج گذاشته شده است. براساس اعلام مرکز مبادله ارز و طلای کشور با معامله ۲۲۹ کیلوگرم شمش طلا در حراج سی و هشتم مرکز مبادله ایران، حجم کل معاملات شمش در این مرکز به ۶۸۵۴ کیلوگرم رسید. از مجموع ۲۶۰ کیلوگرم شمش طلای عرضه شده در حراج‌های عمده و خرد تالار معاملات طلای این مرکز، ۲۲۹ کیلوگرم با میانگین قیمت چهار میلیارد و ۳۹۹ میلیون تومان به ازای هر شمش طلای استاندارد معامله شد. طی ۳۸ حراج شمش طلای مرکز مبادله ایران، ۶۸۵۴ کیلوگرم شمش به ارزش حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان مورد معامله قرار گرفت.
 
تکالیف قانونی
هرچند از دیرباز بانک مرکزی به‌عنوان متولی بازار ارز و طلا شناخته شده است، اما تصویب قانون جدید بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در خرداد 1402 که در آذرماه همان سال برای اجرا ابلاغ شد، خرید و فروش ارز و طلا به عنوان یکی از اختیارات این بانک و به منظور مدیریت بازار و حفظ ذخایر کشور مورد تأکید قرارگرفته است.
همچنین مطابق با قانون پولی و بانکی کشور و سایر قوانین بالادستی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به عنوان متولی بازار طلای کشور، وظیفه نظارت بر معاملات طلا و تنظیم مقررات مربوط به این معاملات را برعهده دارد. راه‌اندازی بازار معاملات شمش طلا در مرکز مبادله ارز و طلای ایران در حقیقت گام مهم بانک مرکزی در جهت انسجام بخشی، ساختاردهی و سیاستگذاری بانک مرکزی در حوزه معاملات طلا محسوب می‌شود که می‌تواند به شفافیت بیشتر این بازار منجر شود و امکان نظارت بهتر بانک مرکزی بر آن را میسر کند.
از سوی دیگر، رفع تعهد ارزی صادرکنندگان و بازگشت ارز حاصل از صادرات به عنوان ضرورت اجتناب ناپذیر شرایط اقتصادی کشور و یکی از عوامل کلیدی در مدیریت درآمدهای ارزی، همواره یکی از دغدغه‌های صادرکنندگان بوده است. رفع تعهد ارزی صادرکنندگان به واسطه عرضه و فروش واردات شمش‌های وارداتی در مرکز مبادله ایران می‌تواند به عنوان راهکاری مفید هم برای سیاستگذار و هم برای صادرکنندگان عمل کرده و ضمن تسهیل، بهبود و تسریع فرایند رفع تعهد ارزی، در مدیریت بازار طلای کشور به بانک مرکزی کمک شایانی کند. راه‌اندازی معاملات شمش طلای وارداتی از دیدگاه سیاستگذاری می‌تواند به بهبود ذخایر و پشتوانه طلای بانک مرکزی کمک کند و ضمن کاهش قاچاق طلا به داخل و خارج از کشور به واسطه نظارت مستقیم بانک مرکزی بر این بازار، کمبود طلا در صنعت طلا و جواهر کشور را مرتفع کند و به کاهش طلای غیراصل موجود در بازار منجر شود.
 
مزیت‌های عرضه شمش طلا
عرضه شمش طلای استاندارد در مرکز مبادله ارزی و طلای کشور مزیت‌های متعددی به همراه دارد. واقعیت این است که صنعت طلای کشور به خصوص عرضه‌کنندگان بزرگ و بنکداران به شمش طلا نیاز دارند و درصورتی که بستر شفاف و امنی برای خرید شمش وجود نداشته باشد، امکان گسترش قاچاق و بی‌کیفیت افزایش می‌یابد. اما از زمانی که مرکز مبادله ارز و طلای کشور به عنوان بازوی بانک مرکزی به این حوزه ورود کرده است، تولیدکنندگان طلا بدون هیچ دغدغه‌ای و در بستری امن اقدام به خرید شمش مورد نیاز خود می‌کنند. شمش‌هایی که استاندارد آنها قطعی و قیمت آنها نیز شفاف و واقعی است. بدین ترتیب یکی از کارکردهای حراج شمش کاهش قاچاق شمش طلا به خارج و داخل کشور و اطمینان از ورود شمش‌های طلای وارداتی به چرخه بازار اصلی طلای کشور است. ازسوی دیگر با تأمین بهینه تقاضای واقعی تولیدکنندگان مصنوعات طلای کشور این صنعت نیز تقویت می‌شود و طلای غیراصل و با عیار پایین از بازار حذف می‌شود. علاوه براین، حراج این شمش‌ها به سیاست مهم بانک مرکزی برای رفع تعهد ارزی صادرکنندگان نیز کمک شایانی می‌کند. ازیک سو این اقدام رفع تعهد ارزی صادرکنندگان را تسهیل و تسریع می‌کند و از سوی دیگر، باعث افزایش انگیزه صادرکنندگان جهت رفع تعهد ارزی با استفاده از واردات شمش طلا به واسطه حذف دشواری‌های عرضه ارز حاصل از صادرات شده است. این درحالی است که این روش انتفاع بیشتر صادرکنندگان به دلیل امکان رفع تعهد به میزان بیشتر به واسطه رفع تعهد ارزی با استفاده از واردات شمش طلا را نیز به دنبال داشته است.
بخش دیگر از مزیت‌های حراج شمش طلا از محل رفع تعهد ارزی صادرکنندگان به تقویت ذخایر طلای بانک مرکزی مربوط می‌شود. به طوری که همزمان با تأمین نیاز تولیدکنندگان طلا و رفع تعهد ارزی صادرکنندگان ذخایر و پشتوانه طلای بانک مرکزی نیز برای مدیریت بازار مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. علاوه براین، با شفاف شدن معاملات و بازار امکان نظارت بانک مرکزی بر این بازار نیز افزایش می‌یابد.
 
حفظ و تقویت ذخایر طلا
هرچند برخی منتقدان این اقدام را باعث هدررفتن ذخایر طلای بانک مرکزی معرفی کرده‌اند، اما با توجه به اینکه شمش‌های عرضه شده هیچ ارتباطی با ذخایر بانک مرکزی ندارد و توسط صادرکنندگانی که برای رفع تعهد ارزی خود اقدام به واردات طلا کرده‌اند، صورت می‌گیرد، این نقد هیچ جایگاهی ندارد. این درحالی است که این روش نه تنها ذخایر بانک مرکزی را حفظ می‌کند، بلکه موجب تقویت آن هم می‌شود.
 
افزایش ۴ برابری واردات طلا
آثار مثبت این سیاست را می‌توان در آمار واردات طلا به کشور نیز جست‌و‌جو کرد، چرا که به دلیل استقبال صادرکنندگان از حراج شمش برای رفع تعهد ارزی، میزان واردات شمش نیز به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. به طوری که در چهار ماهه امسال ۱۲ تن و ۲۶۰ کیلوگرم شمش طلا به ارزش ۷۷۹ میلیون دلار وارد کشور شده است. طبق اعلام گمرک میزان واردات شمش طلا در چهار ماهه سال گذشته سه تن و ۳۶ کیلوگرم و به ارزش ۱۹۷ میلیون دلار بوده است که در مدت مشابه سال‌جاری چهار برابر شده است.

بــــرش

حذف واسطه‌گری بازار طلا با حراج شمش
همچنین رئیس اتحادیه فروشندگان و سازندگان طلا و جواهر تهران اعتقاد دارد: برگزاری حراج‌های شمش طلا در دولت سیزدهم منجر به شفافیت و حذف واسطه‌گری در بازار شد که نفع تولیدکنندگان این صنعت را به همراه داشت.
نادر بذرافشان می‌گوید: پیش از این اقدام، شمش از طریق شرکت‌هایی وارد کشور می‌شود و دولت اجازه داده بود که شمش‌ها در بازار فروخته شود. در دولت سیزدهم مرکز مبادله طلا و ارز با رویکرد شفافیت و رقابت اقدام به برگزاری حراج‌های شمش کرد. رسته‌های تولیدی و آب شده صنعت طلا اقدام به شرکت در این حراج‌ها کردند و این امر باعث شد تا شمش‌های طلا به صورت مستقیم به دست تولید کننده واقعی برسد.
 رئیس اتحادیه فروشندگان و سازندگان طلا و جواهر تهران ادامه داد: برگزاری حراج‌ها نیاز تولیدکنندگان را فراهم کرد ضمن اینکه روند فرایند شمش طلا نیز مورد رصد قرار گرفت.