یوسف حیدری
خبرنگار

منطقه ویژه اقتصادی سرخس یکی از کریدورهای اصلی برای ترانزیت کالا است. این کریدور و مسیر ترانزیتی که 25 سال قبل افتتاح شد، امروز و بعد از جنگ روسیه با اوکراین مورد توجه ویژه روس‌ها قرار گرفته است. خرداد ماه امسال خبر ترانزیت 59 واگن زغال سنگ روسیه از مسیر ریلی سرخس به هند اتفاق مهمی بود که نشان از اهمیت این کریدور برای انتقال کالا از شرق به غرب و جنوب دارد. سرخس یک چهارراه جهانی است؛ چهارراهی که جنوب و شمال، شرق و غرب را به‌هم متصل می‌کند. از ابتدای امسال نیز تاکنون بیش از ۲۸۲ هزار تن انواع کالا از طریق کریدور و خطوط ریلی و جاده‌ای مرز سرخس ترانزیت شده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، رشد چشمگیری داشته است. منطقه ویژه اقتصادی سرخس، بزرگترین کریدور با رویکرد ترانزیت ترکیبی ریلی، زمینی‌ و هوایی در کشور و تنها منطقه‌ای در ایران محسوب می‌شود که هر دو مسیر ریلی عریض و نرمال را در خود گنجانده و تاکنون حدود ۵۰ کیلومتر مسیر ریلی را در منطقه تا نقطه صفر مرزی ایجاد کرده است.

کوتاه‌ترین، امن‌ترین و یکپارچه‌ترین مسیر انتقال کالا
محمد رضا برهمند رئیس هیأت مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس در گفت‌و‌گو با «ایران» از اهمیت این کریدور و نگاه ویژه روسیه بعد از جنگ اوکراین به این کریدور و همچنین سرمایه‌گذاری چینی‌ها برای انتقال کالا از این مسیر به اروپا گفت. وی با بیان اینکه سرخس و جمهوری اسلامی ایران در مسیر دو کریدور اصلی و در میان کریدورهای اصلی حمل‌ونقل بار قرار دارد، گفت: یکی ازاین کریدورها شمال به جنوب است که از طریق آن بار از روسیه به مقصد پاکستان، هند و آب‌های خلیج‌فارس منتقل می‌شود و دیگری شرق به غرب که خط انتقال کالاهای تولید چین به اروپا است و در این مسیر امکان دارد چینی‌ها کالاهایشان را به خلیج فارس و از آنجا به اروپا بفرستند. این دو کریدور اصلی هر کدام تقریباً دو یا سه سال دارند. مثلاً در کریدور شرق به غرب از چین به اروپا کالا فرستاده می‌شود و در کریدور شمالی از مسیر روسیه و اوکراین بار به اروپا منتقل می‌شود. البته ساختارهای این کریدور به دلیل جنگ اوکراین و روسیه از بین رفته است. کریدور میانی که مسیر آستانه در قزاقستان و آذربایجان به سمت اروپا را دنبال می‌کند و کریدور سوم که کریدور جنوبی نام دارد، مسیر سرخس است که کالا از قزاقستان و ازبکستان و ترکمنستان عبور می‌کند و با عبور از ایران به ترکیه و اروپا می‌رود. باتوجه به از بین رفتن کریدور شمال و مسدود بودن آن کریدور میانی به‌عنوان کریدور جایگزین انتخاب شد. اما به دلایل محدودیت‌های جغرافیایی که بار باید از روی قطار به کشتی منتقل می‌شد و دوباره در باکو آذربایجان مسیر ریلی را ادامه می‌داد تا به دریای سیاه برسد، هزینه این انتقال زیاد بود و علاوه بر آن ظرفیت جابه‌جایی بار کم‌تر که به همین دلیل تجار به کریدور جنوبی رو آوردند. این کریدور کوتاه‌ترین، امن‌ترین و یکپارچه‌ترین مسیر انتقال کالاست؛ مسیری که از مرز قزاقستان و چین شروع می‌شود و از کشورهای قزاقستان و ازبکستان و ترکمنستان عبور می‌کند و از مرز سرخس به سمت ترکیه یا جنوب می‌رود.
برهمند در ادامه گفت: نکته مهم اینجاست که عرض ریل قطار در کشورهای اتحاد جماهیر شوروی و در حوزه آسیای مرکزی با عرض ریل در ایران و ترکیه و اروپا متفاوت است. عرض ریل در کشورهای مشترک‌المنافع (سی آی اس) با این کشورها متفاوت است. اما نقطه تلاقی این ریل‌ها در سرخس است. سرخس محلی است که ریل عریض تبدیل به ریل نرمال می‌شود. چینی‌ها در سرخس سرمایه‌گذاری کردند چون متوجه شدند که تلاقی اینجاست. همچنین کشور ما نیز سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در این زمینه انجام داده است.

سرخس چهار راه جهانی
وی با اشاره به حل مشکل تقاطع راه‌آهن‌های کشورهای سی آی اس با راه‌آهن ایران افزود: بهترین راه این است که چرخ‌های قطار را عوض می‌کنند که تکنیسین‌های ما و کارگاه تعویض چرخ در سرخس مستقر است و ظرف یک تا یک ساعت و نیم چرخ قطار را عوض کرده و برای این مسیر آماده می‌کنند تا به مقصد برود. قطار در مقصد بار را تخلیه می‌کند و دوباره برمی‌گردد و در سرخس همان چرخ‌های قدیمی به واگن‌ها متصل می‌شود و به کشور مبدأ می‌رود.
ما در منطقه ویژه اقتصادی سرخس که دولت سرمایه‌گذاری کرده‌ است، آمدیم یک بخش ریل عریض آسیای میانه را داخل سرزمین خودمان و از این طرف ریلی نرمال ایران را به داخل مرزهای آنها بردیم. در محل تلاقی ترانشیپ بار از روی قطار کشورهای حوزه سی آی اس به قطار جمهوری اسلامی یا قطارهای ترکیه انجام می‌شود. قطار اول به مبدأ باز می‌گردد و قطار دوم مسیر را ادامه می‌دهد. در مسیر بازگشت مواد اولیه که به چین بارگیری شده توسط همین واگن‌ها به سرخس می‌رسد و در سرخس دوباره بارگیری می‌شود. به نوعی می‌توان گفت سرخس یک چهارراه جهانی است؛ چهارراهی که جنوب و شمال، شرق و غرب را به‌هم متصل می‌کند.
رئیس هیأت مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس با اشاره به اینکه مزیت دیگر کریدور سرخس علاوه‌ بر قطار که 72 درصد ترانزیت کشور را انجام می‌دهد ترانزیت جاده‌ای است، گفت: تجاری که بارشان با قطار می‌آید می‌توانند بار را به کامیون منتقل و با آن مسیر را ادامه بدهند. ما همه زیرساخت‌ها را آماده کرده‌ایم. علاوه‌ بر اینها آستان قدس رضوی یک فرودگاه فعال احداث کرده‌ تا بخش سوم ترانزیت که هوایی است را در اینجا فعال کنیم. فرودگاه آماده فعالیت است و برای انتقال بار از چین به آفریقا خیلی مورد استقبال قرار خواهد گرفت. خوشبختانه در این مسیر هم سرمایه‌گذاری خارجی و هم سرمایه‌گذاری داخلی جذب شده‌ است. در بحث سرمایه‌گذاری خارجی یک زمین سایت 35 هکتاری توسط چینی‌ها خریداری شده که مرکز بارانداز کالاهای چینی خواهد شد. این مرکز در دو ماه آینده افتتاح خواهد شد و این کریدور رسمیت جدی پیدا کرده و خود چینی‌ها بارشان را به سرخس خواهند آورد که حجم بار در بازده کوتاه‌مدت چند برابر افزایش خواهد یافت. اماراتی‌ها هم سرمایه‌گذاری مشترکی با آستان قدس انجام داده‌اند و تجهیزات و ماشین‌آلات وارد کرده‌ و مشغول کار تخلیه و بارگیری در منطقه سرخس هستند. بنابراین اینها باعث شده که ترکیه کارخانه تولید گوگرد در این منطقه احداث کند. آنها می‌خواهند مواد اولیه را از کشورهای حوزه سی‌آی اس به سرخس منتقل و در اینجا به گوگرد تبدیل کنند و به خریداران در هند و پاکستان تحویل بدهند. این کارخانه تا 80 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. اینها اتفاقاتی است که براساس رویکرد ترانزیتی و جایگاه کریدوری سرخس ایجاد شده‌ است.

ترانزیت زغال سنگ از روسیه به هند
ترانزیت زغال‌سنگ از روسیه به هند که پیش از این از طریق دریا و با کشتی انجام می‌شد برای اولین بار از مسیر کریدور سرخس و به صورت ریلی انجام گرفت. این انتقال زغال سنگ که اتفاق مهمی است، درآمد ارزی نیز برای کشور به همراه داشت. محمد رضا برهمند درباره انتقال زغال سنگ و نگاه ویژه‌ای که روس‌ها به کریدور سرخس برای انتقال کالا پیدا کرده‌اند، گفت: چهار جلسه در روسیه برگزار کردیم. در جلسه آخر نیز با حضور استاندار خراسان رضوی، این اطمینان خاطر را به سرمایه‌داران روسی دادیم که از مرز سرخس آماده همه نوع همکاری هستیم. اتفاقاً بار زغال‌سنگی که روسیه از این مسیر انتقال داد بار بزرگی بود. این بار تست روس‌ها بود که می‌خواستند ببینند واقعاً ما به تعهداتمان عمل می‌کنیم یا خیر که خدا را شکر این انتقال به بهترین نحو انجام گرفت. ۸۰۰ هزار تن گوگرد خام ترکمنستان از طریق مرز و منطقه ویژه اقتصادی سرخس طی نیمه نخست امسال وارد کشور گردید و به مقصد هند ترانزیت شد. ما آماده‌ایم که حداقل دو میلیون تن گوگرد و دو میلیون تن کود فسفات و بیش‌ از چهار میلیون تن زغال‌سنگ را از مسیر ریلی منطقه اقتصادی سرخس انتقال بدهیم. کریدور مسیر سرخس به چابهار مسیر راحت‌تر و ارزان‌تر و سریع‌تری است و وقتی روس‌ها اطمینان پیدا کردند که ما می‌توانیم، کار انتقال را به ما سپردند. این شروع کار است و مطمئن باشید در یک‌ سال آینده حجم بار به‌طور تصاعدی بالا خواهد رفت. همچنین پروژه‌های مختلفی را برای مسیر بازاریابی کرده‌ایم. بدین ترتیب تابستان سال گذشته ۱۰۰ هزار تن گاز «ال پی جی» روسیه از مسیر جاده‌ای ایران و از طریق منطقه ویژه اقتصادی سرخس به مقصد پاکستان ترانزیت شد که این محموله بزرگ انرژی روسی به‌وسیله ناوگان ریلی مخصوص حمل گاز ال‌پی جی در منطقه ویژه اقتصادی سرخس تخلیه و در تانکرهای مخصوص ال پی جی یا همان گاز مایع بارگیری شده و به پایانه مرزی ریمدان سیستان و بلوچستان منتقل و وارد پاکستان شده که حمل این محموله بزرگ و خاص انرژی از طریق ایران یک رکورد محسوب می‌شود. با اینکه قبلاً سه ماه در طول سال ترانزیت سوخت داشتیم اما از سال گذشته در همه ماه‌های سال انتقال گازوئیل از روسیه به پاکستان را انجام دادیم که این درآمد ارزی برای کشور دارد.
برهمند با اشاره به اینکه 70 درصد تولید صنعتی روسیه در سمت شرق این کشور قرار دارد و به ما نزدیک است، گفت: صادرات کشورهای سی آی اس رشد جدی کرده و روابط ما با این کشورها بسیار بیشتر شده‌ است. همچنین ازبکستان و قزاقستان رشد اقتصادی مناسبی دارند و مصرف‌کننده‌های خوبی هستند و مصالح ساختمانی نیز به‌وفور از مرز سرخس به سمت کشورهای سی آی اس می‌رود و مزیت این انتقال همین کریدوری است که بسیار ارزان‌تر از سایر مسیرهاست. طول مسیر ترانزیت 1800 کیلومتر تا زاهدان است و کالاها از زاهدان با کامیون به چابهار منتقل می‌شود. عموماً تجار ترجیح می‌دهند که بارشان را با کامیون از سرخس به چابهار بفرستند. اگر مسیر ریلی ایرانشهر به چابهار تکمیل شود، این کریدور به چابهار اضافه می‌شود و مسیر ریلی نیز به چابهار می‌رسد.