زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم

هگمتانه و مرکز تاریخی شهر همدان لحظه‌های پر دلهره‌ای را پشت سر می گذارند. پرونده ثبت جهانی آن با توجه به گزارشی که ایکوموس(شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی) به یونسکو داده، گره خورده است. این مرکز که بازوی مشورتی یونسکو به شمار می‌رود خواستار دیفر شدن پرونده ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی شهر همدان شده است. دیفر شدن به آن معناست که سهمیه ایران از دست می رود و پرونده ثبت جهانی نمی شود. موضوع از اختلاف نظر کارشناسان ایرانی و کارشناسان ایکوموس آب می‌خورد. کارشناسان ایرانی اعتقاد دارند در این پرونده یک توالی فرهنگی بین تاریخ مادی، هخامنشی، سلوکی، اشکانی، ساسانی هگمتانه و تاریخ قاجاری مرکز تاریخی همدان وجود دارد. بر همین اساس هم پرونده را نوشته و برای ثبت به یونسکو فرستاده‌اند. ایکوموس در این گزارش می‌نویسد منع و شکی برای ثبت جهانی هگمتانه با تاریخ مادی، هخامنشی، سلوکی و ساسانی ندارد اما درباره توالی فرهنگی تپه هگمتانه با تاریخ قاجاری و... مرکز شهر همدان قانع نشده است و این توالی را نمی‌پذیرد. بر همین اساس خواستار دیفر(بازگردانده شدن پرونده به ایران) پرونده شده است.کارشناسان ایکوموس  می گویند اگر همین پرونده به یونسکو بیاید آن را رد می کنند. اما اگر ایران موافقت کند که تنها پرونده هگمتانه ثبت جهانی شود، ‌پرونده را در اجلاس پیش رو ریفر می کنند. ریفر به معنای آن است که سهمیه ایران حفظ می شود و پرونده برای اصلاح  ارجاع داده می شود.

سفر کارشناسان ایرانی
پیش از آنکه یونسکو در هفته جاری، گزارش ایکوموس را منتشر کند و برخی از فعالان فضای مجازی از رد پرونده ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان خبر دهند، کارشناسان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از محتوای گزارش ایکوموس با خبر شده بودند. آنها به پاریس سفر کردند تا بتوانند اعضای کمیته میراث فرهنگی یونسکو را برای ثبت جهانی پرونده در اجلاس پیش‌رو که چند روز دیگر آغاز می‌شود، قانع کنند.
 
وزارت میراث فرهنگی چه می‌گوید؟
واکنش شبکه‌های اجتماعی به آنچه ایکوموس منتشر کرده بود باعث شد تا وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از بازیابی و اصلاح پرونده خبر دهد. علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی در خبری که برای رسانه ها ارسال شد،‌گفت: «پرونده اولیه ثبت جهانی «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» که در گذشته تهیه شده بوده در فرایند بررسی کمیته میراث جهانی با ملاحظات محتوایی روبه‌رو شد. پس از آن در معاونت میراث فرهنگی، کمیته‌ای برای بررسی و اتخاذ راهکار با مشارکت متخصصان مرتبط و تهیه‌کنندگان پرونده اولیه تشکیل شد. در این کمیته پرونده با تغییراتی روبه‌رو شد و پرونده جدید در دستور کار اجلاس آتی ثبت‌جهانی قرار گرفت.» ایزدی گفت: «در نهایت با تدبیر صورت‌گرفته و با توجه به گستردگی موضوع اولیه پرونده که هم محوطه هگمتانه و هم محدوده تاریخی شهر همدان را در بر می‌گرفت با در نظر گرفتن ملاحظاتی که مرکز میراث جهانی در خصوص پیوند محتوایی موضوعات مندرج در پرونده داشت خوشبختانه با اعمال تغییرات کارشناسی با تحدید موضوع ثبت جهانی به هگمتانه، تغییرات پرونده در معاونت میراث فرهنگی انجام و موضوع دوباره در دستور کار مرکز میراث جهانی برای بررسی ثبت در سال‌جاری قرار گرفت.»
 
چه اتفاقی در دهلی نو می‌افتد؟
ایکوموس مرکز همکار و بازوی مشورتی کمیته میراث جهانی یونسکو است. گزارش‌های این مرکز پیشنهادهایی است که به‌عنوان ارزیاب پرونده‌های نامزد ثبت جهانی، به یونسکو می‌دهد. این پیشنهادها می‌تواند تأثیر گذار باشد. مخالفت ایکوموس سال گذشته سرنوشت پرونده جهانی «ماسوله» را تغییر داد. آنها پرونده ماسوله را هم دیفر کردند و با حفظ سهمیه ایران، خواستار اصلاح پرونده شدند.
البته کمــــــــــیته میراث فرهنـــــــــگی یونسکو می‌تواند نظری متفاوت با یونسکو داشته باشد. کارشناسان ایرانی هم به این نقطه اتکا کردند. آنها در ابتدا در تلاش هستند تا بتوانند پرونده را کامل به ثبت جهانی برسانند اما حرف‌های غیر رسمی کارشناسان و مسئولان میراث فرهنگی وزارتخانه نیز نشان می‌دهد آنها گزینه دیگری را هم روی میز اجرا دارند. آنها امیدوارند بتوانند با حذف بخش بافت تاریخی شهر همدان، «هگمتانه» را ثبت جهانی کنند. حال باید ماند و دید که سرنوشت پایتخت مادها یعنی هگمتانه در مرداد ماه سال‌جاری چه خواهد شد؟ هگمتانه و همدان شانس جهانی شدن را از دست می دهند یا پایتخت مادها یک فرصت دیگر برای ثبت در یونسکو به دست می آورد.