مهم‌ترین اقدامات دولت برای ساماندهی و افزایش عرضه در بازار مسکن و زمین
مهم‌ترین برنامه دولت برای اجرای نهضت ملی مسکن و ساخت حدود 4 میلیون واحد مسکونی تأمین زمین رایگان است. در این راستا زمین به مساحت 48 هزارهکتار و به ظرفیت احداث 1.9 میلیون واحد مسکونی در مناطق شهری کشور تاکنون فراهم شده است.
این اراضی به منظور افزایش عرضه زمین برای واگذاری به متقاضیان واجد شرایط، از طریق ایجاد شهرها و شهرک‌های جدید، الحاق زمین به شهرها و تغییر کاربری اراضی واقع در محدوده شهرها تأمین شده است.
برنامه مهم دیگر دولت در نهضت ملی مسکن بسترسازی و اخذ مجوزهای لازم استانی برای احداث 27 شهر ساحلی در 4 استان جنوبی کشور با رویکرد ایجاد و توسعه مناطق سکونت– معیشتی دریاپایه است.
این شهرها در مراحل مختلف از تصویب طرح جامع و تفصیلی در شورای‌عالی معماری و شهرسازی تا شروع عملیات اجرایی است.
با تأمین زمین ساخت 2 میلیون و 600 هزار واحد مسکونی شروع شده است. این واحدها در قالب برنامه‌های مختلف در حال ساخت است.
واگذاری انفرادی و گروهی زمین دولتی به متقاضیان واجد شرایط شهری و روستایی
این برنامه به منظور مردمی‌سازی و واگذاری اجرای بخش قابل توجهی از طرح نهضت ملی مسکن و احداث واحدهای این طرح مطابق با سلیقه و نظر متقاضیان واجد شرایط در مناطق شهری و روستایی(متقاضیان فاقد سابقه مالکیت مسکن، فاقد سابقه استفاده از امکانات دولتی، متأهل و دارای سابقه سکونت در شهر محل تقاضای مسکن) با واگذاری زمین دولتی به صورت انفرادی و یا گروه‌های چندخانواری به صورت اجاره 99 ساله (قیمت زمین صفر) با اولویت روستاها و شهرهای متوسط و کوچک عملیاتی شده است. دراین برنامه مالکیت اراضی به متقاضیان واگذار نمی‌شود و در اختیار دولت باقی می‌ماند و متقاضیان واجد شرایط صرفاً حق بهره‌برداری از این اراضی به صورت اجاره 99 ساله را دارند. در راستای اجرای این برنامه تاکنون برای ساخت بیش از 419 هزار واحد مسکونی زمین واگذار شده است.
اجرای پروژه‌های انبوه‌سازی در زمین‌های دولتی برای متقاضیان واجد شرایط شهری نیز برنامه دیگر دولت در ساخت مسکن نهضت ملی است.
این برنامه نیز به منظور تأمین مسکن متقاضیان واجد شرایط و با اجرای پروژه‌ای انبوه‌سازی مسکن در شهرها و اراضی فاقد امکان واگذاری انفرادی و گروهی و با استفاده از ظرفیت سازندگان دارای صلاحیت اجرایی شده است. در این برنامه نیز به منظورکاهش قیمت تمام شده ساخت مسکن، زمین به صورت اجاره 99 ساله (قیمت زمین صفر) واگذار می‌شود. در قالب این برنامه عملیات ساخت بیش از 720 هزار واحد مسکونی آغاز شده است.
همچنین در برنامه نهضت ملی مسکن، تأمین مسکن ملکی و سازمانی نیروهای مسلح در دستور کار قرار دارد.
به منظور تأمین مسکن کارکنان نیروهای مسلح، استفاده از ظرفیت و امکانات این نیروها و دولت شامل تسهیلات ساخت، زمین، تخفیف عوارض صدور پروانه و... اجرایی شده است. تاکنون عملیات ساخت 254 هزار واحد مسکونی برای تأمین مسکن ملکی و سازمانی نیروهای مسلح شروع شده است.
با توجه به قانون جوانی جمعیت که بر اساس آن واگذاری زمین رایگان به خانوار دارای 3 فرزند و بیشتر تصویب شده است، واگذاری زمین به متقاضیان واجد شرایط قانون جوانی جمعیت نیز همزمان با تأمین زمین نهضت ملی مسکن به پیش می‌رود.
تاکنون در راستای اجرای ماده 4 قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت 84 هزار واحد مسکونی، زمین به متقاضیان واجد شرایط این قانون واگذار شده است.
نکته قابل توجه این است که حسب تبصره 2 ماده 9 قانون جهش تولید مسکن، استفاده از اراضی درجه یک و دو و همچنین استفاده از جنگل‌های طبیعی و دست کاشت، بیشه‌های طبیعی، ایستگاه‌های تولید بذر، نهالستان‌ها، پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌های جنگلی و مرتعی، حوزه‌های آبخیز، محدوده ایستگاه‌های پایش و اندازه‌گیری آبخیزداری، بستر و حریم رودخانه‌ها و انهار، راه‌های مسیر کوچ ایل‌نشین‌ها و مناطق چهارگانه محیط زیستی برای اجرای برنامه‌های نهضت ملی مسکن و جوانی جمعیت ممنوع است.
نوسازی بافت‌های فرسوده
این برنامه با ارائه مشوق‌های مالی و غیرمالی همچون پرداخت تسهیلات ارزان قیمت، عدم دریافت عوارض صدور پروانه ساختمان، اجرای طرح کلید به کلید، پرداخت تسهیلات اجاره موقت و ارائه مشوق‌های کالبدی و شهرسازی به مالکان واقع در بافت‌های فرسوده شهری و همچنین بهبود سرانه فضاهای عمومی و خدمات روبنایی در بافت‌های فرسوده شهری اجرا می‌شود. دراجرای این برنامه نیز نوسازی بیش از 290هزار واحد مسکونی آغاز شده است.
نوسازی و بهسازی واحدهای مسکونی روستایی
در روستاها با پرداخت تسهیلات یارانه‌ای (با نرخ سود 5 درصد) و همچنین ارائه خدمات مهندسی، نوسازی و بهسازی واحدهای مسکونی در دستورکار است. تاکنون نوسازی و بهسازی بالغ بر 545 هزار واحد مسکونی در دستور کار قرار گرفته است.
پرداخت تسهیلات به بخش خصوصی دارای زمین مسکونی (خودمالکی)
به منظور استفاده از ظرفیت اراضی اشخاص و بخش خصوصی به متقاضیان ساخت مسکن دارای زمین، بدون سپرده‌گذاری تسهیلات ساخت مسکن پرداخت می‌شود. تاکنون بیش از 206 هزار فقره تسهیلات ساخت مسکن به بخش خصوصی دارای زمین پرداخت شده است.
تکمیل واحدهای باقی‌مانده مسکن مهر
در ابتدای شروع به کار دولت سیزدهم، عملیات ساختمانی حدود 250 هزار واحد مسکن مهر باقی‌مانده بود که طی 2.5 سال گذشته 132 هزار واحد از این واحدها عموماً با استفاده از منابع داخلی وزارت راه و شهرسازی تکمیل و به متقاضیان واگذار شده است. حدود 60 درصد از این واحدها نیز به پیشرفت فیزیکی بیش از 75 درصد رسیده‌اند که این واحدها نیز درآینده نزدیک با تأمین منابع مالی مورد نیاز و حل مشکلات حقوقی، تکمیل شده و به متقاضیان واگذار می‌شود.
اقدامات در راستای ساماندهی طرف تقاضای بازار مسکن، زمین و اجاره
علاوه بر ساخت مسکن، ساماندهی بازار مسکن و اجاره بها نزد دولت سیزدهم در قالب برنامه‌های مختلف اجرا شده است.
ایجاد سامانه ثبت رایگان قرارداد اجاره بین موجر و مستأجر (سامانه خودنویس)
این سامانه با هدف کاهش هزینه‌های واسطه‌گری و کاهش هزینه‌های مالی و غیرمالی معاملات مسکن از طریق ثبت رایگان قراردادهای اجاره توسط معامله گران ایجاد و تاکنون نزدیک به 600 هزار قرارداد اجاره در آن ثبت شده است.
تکمیل و به‌روزرسانی سامانه ملی املاک و اسکان
این سامانه براساس ماده 169 مکرر قانون مالیات‌های مستقیم به عنوان ابزاری برای مدیریت و ایجاد شفافیت در بازار مسکن ایجاد شده و تاکنون 400 میلیون رکورد اطلاعاتی دستگاه‌های مختلف در خصوص ویژگی‌های سکونت و مالکیت خانواده‌ها در این سامانه تجمیع شده است و سرپرستان 10.5 میلیون خانواده با مراجعه به سامانه اطلاعات مربوط به سکونت و مالکیت خود را تأیید، تکمیل و تصحیح کرده‌اند. اقدمات گسترده‌ای جهت افزایش مراجعه سرپرستان خانواده‌ها برای تکمیل سامانه مذکور در حال انجام است تا جایی که این سامانه به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های اصلی سرشماری برخط نفوس و مسکن در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اخذ مالیات از خانه‌های خالی
اخذ این مالیات توسط دولت با رویکرد تنظیم‌گری (نه درآمد‌زایی) و با هدف مقابله با محتکرین مسکن (اشخاصی که تعداد زیادی از خانه‌های در اختیار خود را خالی نگه داشته‌اند) و به تبع آن افزایش عرضه واحدهای مسکونی خالی صورت می‌گیرد. اجرای سیاست اخذ مالیات از خانه‌های خالی منجر به عرضه 182 هزار واحد مسکونی خالی به بازار شده و 120 هزار واحد مسکونی خالی نیز برای اخذ مالیات به سازمان امور مالیاتی معرفی شده است.
تشکیل دبیرخانه کارگروه تنظیم و کنترل بازار املاک و مستغلات استان‌ها
این کارگروه به منظور کنترل بازار املاک و مستغلات در سطح تمامی استان‌های کشور جهت پیگیری چهار موضوع؛ ساماندهی بنگاه‌های مشاورین املاک، شناسایی و برخورد با اخلال‌گران عرضه مسکن و زمین، تسریع در شناسایی خانه‌های خالی و پیگیری پرداخت وام ودیعه مسکن در استان‌ها تشکیل شده است.
یکی از فعالین اصلی بازار مسکن، مشاورین املاک هستند که فعالیت برخی از صاحبان این حرفه منجر به افزایش هزینه‌های واسطه‌گری و ایجاد التهاب و افزایش قیمت در این بازار می‌شود. برای اولین بار در دولت سیزدهم در سطح گسترده‌ای ساماندهی مشاورین املاک در دستور کار قرار گرفته است. دراین راستا تاکنون از 110 هزار مشاور املاک (از 185 هزار مشاور املاک فعال در سطح استان‌های کشور) بازرسی صورت پذیرفته است که این امر منجر به پلمب 7827 مشاور املاک متخلف و اخذ جریمه تعزیراتی به میزان 220 میلیارد تومان شده است.
ساماندهی و مدیریت سکوهای انتشار آگهی املاک مسکونی
برخی از سکوهای انتشار آگهی املاک، بستر انتشار آگهی‌های غیرواقعی و همچنین ایجاد التهاب و افزایش قیمت مسکن و اجاره شده‌اند. لذا به منظور ساماندهی این سکوها ضوابط جدیدی در رابطه با نحوه انتشار و درج آگهی دراین سکوها تدوین و اعمال شده است. درحال حاضر مطابق با این ضوابط، در دو سکوی دیوار و شیپور امکان احراز هویت ثبت‌کننده آگهی و همچنین تأیید ثبت ملک آگهی شده در سامانه ملی املاک و اسکان به صورت اختیاری ایجاد شده است و اقدامات لازم جهت توسعه امور مربوط به ساماندهی و مدیریت سکوهای انتشار آگاهی جهت کاهش اثرات منفی این سکوها در دستور کار قرار دارد.
پرداخت تسهیلات ودیعه مسکن
به منظور توانمندسازی مستأجرین، 453 هزار فقره تسهیلات کمک ودیعه مسکن طی دو سال اخیر پرداخت شده است. همچنین سقف کلی پرداخت تسهیلات ودیعه مسکن از 40 هزار میلیارد تومان به 80 هزار میلیارد تومان و سقف فردی تسهیلات ودیعه مسکن به 200 میلیون تومان برای شهر تهران، 150 میلیون تومان برای مراکز استان‌ها، 100 میلیون تومان برای سایر شهرها و 40 میلیون تومان برای روستاها افزایش یافته است.
تصویب قانون «تنظیم و ساماندهی بازار زمین، مسکن و اجاره بها»
قانون مذکور در راستای ساماندهی بازار مسکن در حوزه‌های مختلف تدوین شده است. مهم‌ترین محورهای این طرح شامل ساماندهی مشاورین املاک، اخذ مالیات از اراضی بایر، توسعه سامانه ملی املاک و اسکان کشور، ارائه مشوق به موجرین، تعیین حداکثر نرخ افزایش اجاره بها توسط شورای عالی مسکن در شرایط اضطرار، کشف بازه قیمت مسکن و اجاره‌بها، پرداخت تسهیلات کمک ودیعه مسکن، ایجاد سکوهای ثبت رسمی اسناد و املاک و ساماندهی خرید و فروش امتیاز واحدهای طرح‌های حمایتی تأمین مسکن، است.
همچنن تصویب «قانون الزام به ثبت رسمی معاملات اموال غیرمنقول و پیگیری تأیید آن توسط مراجع ذیربط از جمله مجمع تشخیص مصلحت نظام» به منظور نظام بخشی به بازار معاملات اموال غیرمنقول و جلوگیری از سوءاستفاده و تخلف و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در این بازار تدوین شده است.
ارائه لایحه «مالیات بر معاملات مکرر»
این لایحه در راستای کنترل سوداگری، مدیریت بازار مسکن و به تبع آن ایجاد ثبات در این بازار به صورت دوفوریتی به دولت ارائه و تصویب شد و در حال حاضر نیز در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در دست بررسی است.
همکاری در تدوین طرح «مالیات بر عایدی سرمایه»: این طرح در راستای کنترل سوداگری، مدیریت بازار مسکن و به تبع آن ایجاد ثبات در این بازار تدوین شده است و در حال حاضر در شورای نگهبان در دست بررسی است.
انتظاراین است با اجرای برنامه‌های افزایش تولید مسکن و همچنین ساماندهی بازار ثبات براین بازار پرالتهاب در دهه گذشته حاکم شود.