اهالی فرهنگ و هنر درباره کارنامه فرهنگی سه ساله دولت سیزدهم می گویند
سربلند در میدان فرهنگ
روزهای پایانی فعالیت دولت سیزدهم بهانه‌ای شده است برای مرور کارنامه کاری دولت شهید رئیسی. فعالان عرصه‌های مختلف با یادآوری آنچه در این دوران تجربه کرده‌اند، ضمن ارزیابی این کارنامه سه ساله، در فضاهای مختلف در باره کم و کیف فعالیت‌های صورت گرفته در این دوران می‌گویند. اهالی فرهنگ و هنر نیز در آستانه آغاز به کار دولت چهاردهم، نیم‌نگاهی به مسیر طی شده در سه سال اخیر دارند، ریل‌گذاری سیاستها این حوزه را ارزیابی می‌کنند و با سبک و سنگین کردن خروجی اجرایی شدن برخی تصمیمات، از وضعیت جایگاه امروز فرهنگ و هنر و ایستگاهی که قطار فرهنگ و هنر به آن رسیده می‌گویند. آنچه می‌خوانید، گزیده‌ای از صحبت‌های فعالان عرصه فرهنگ و هنر در گفت‌وگو با هنرآنلاین است که می‌توان با کنار هم قرار دادن آن، تصویری از شرایط امروز این حوزه ترسیم کرد.
کار بنیادی احیای شورای هنر
عضو شورای هنر معتقد است پیگیری احیای مراکزی مثل شورای هنر، از جمله کارهای بنیادی و ریشه‌ای بود که دولت شهید رئیسی انجام داد. او می‌گوید در گذشته دولت‌ها، صرفاً به دنبال این بودند که کارها و فعالیت‌هایشان به شکل کوتاه‌مدت و روزمره حل شود و صرفاً به کارهای ظاهری پرداختند اما رئیس جمهور شهید و وزیر محترم فرهنگ محکم ایستادند و این مسائل را حل کردند.
محمدعلی رجبی دوانی درباره دستاوردهای فرهنگی دولت می‌گوید: «از برکات دولت فخیمه شهید رئیسی، تحولی بود که در بخش فرهنگ و هنر اتفاق افتاد. آقای اسماعیلی وزیر محترم فرهنگ به مانند خود آیت‌الله رئیسی، فعالیت‌های خود را از صبح زود آغاز می‌کرد و در راه پیشبرد اهداف فرهنگی و هنری کشور بسیار وقت می‌گذاشت و شب و روز نمی‌شناخت. این پرکار بودن ایشان باعث شد بسیاری از کارهای انجام نشده که فقط اسمی از آن باقی مانده بود، محقق شود.»
او می‌افزاید: «فعالیت‌هایی هم بود که همیشه ناقص و بی‌نتیجه پیش می‌رفت و دکتر اسماعیلی آنها را به نتیجه رساند و کامل کرد. از جمله این کارها، شورای هنر بود. بنده از زمانی که دکتر لاریجانی ریاست شورای هنر را به عهده داشت در جلسات آن شرکت می‌کردم. متأسفانه جلسات این شورا منظم برگزار نمی‌شد و مصوبات آن به سرانجام درستی نمی‌رسید. سال‌ها بحث می‌کردیم، نتایجی می‌گرفتیم اما حتی گاهی نتایج جلسات این شورا به شورای عالی انقلاب فرهنگی نمی‌رفت و اگر هم می‌رفت مورد بحث و بررسی قرار نمی‌گرفت. یکی از مشکلات این بود که حتی رؤسای جمهور سابق می‌گفتند که اجرای مصوبات شورای هنر ضرورت ندارد.»
رجبی ادامه می‌دهد: «شورای هنر جایگاه خودش را نداشت تا اینکه دولت سیزدهم شروع شد. به طور منظم روزهای دوشنبه ساعت 6 صبح جلسات شورا برگزار می‌شد و ایشان به شوخی به هنرمندان می‌گفتند لابد برایتان خیلی سخت است که ساعت 6 صبح به جلسه بیایید و این خود از کرامات این دولت است که هنرمندان را ساعت 6 صبح به جلسات بکشاند. با وجود این، همه ما با نشاط به جلسات می‌آمدیم چون می‌دیدیم که این بحث‌ها نتیجه دارد و به قول معروف حرف‌ها روی زمین نمی‌ماند. بحث‌ها اساسی شکل گرفت و مصوبات مهمی به نتیجه رسید که ثمرات آن را هنرمندان خواهند دید.»
عضو شورای هنر در ادامه با اشاره به اهمیت جایگاه شورای هنر توضیح می‌دهد: «شورای هنر شورای مهمی است و تصمیمات اساسی هنر در سطح کشور در آن مطرح می‌شود. امروز شورا به جایگاه واقعی خود رسیده است. وزارتخانه‌ها از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان‌هایی مثل سازمان تبلیغات بیشتر جنبه اجرایی دارند. هر کدام باید مصوباتی را که از جای دیگر می‌آید، اجرا کنند. اما تمام بحث‌هایی که از درون ارگان‌های مختلف احصا می‌شود، به شکل طبقه‌بندی شده به شورای هنر می‌آید و این شورا ماحصل نتایج مطلوب را به شورای عالی انقلاب فرهنگی انتقال می‌دهد و پس از تصویب توسط ریاست محترم جمهور ابلاغ می‌شود. همچنین نتایج آن مصوبه در سیکل اجرا هم در شورا مطرح می‌شود و همین روال به شکل یک فرآیند فعال و عالمانه نسبت به هنر پیش خواهد رفت.»
رسیدن به زبان مشترک
با اهالی فرهنگ و هنر
محمدرضا ورزی، کارگردان سینما و تلویزیون در گفت‌وگویی در روزهای آغازین اردیبهشت ماه درباره ارزیابی‌اش از عملکرد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت سیزدهم می‌گوید: «در پاسخ این سؤال باید به نکته‌ای اشاره کنم که مبتنی بر واقعیت و به دور از هرگونه اغراقی است. محمدمهدی اسماعیلی در نخستین ماه‌های ورود خود به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نگاه چندان متناسبی با عرصه‌ای که به آن گام نهاده بود، نداشت. حتی می‌توان گفت که نگاه وزارتی‌اش کمتر از چیزی بود که انتظار می‌رفت و مصاحبه‌ای که انجام می‌داد نیز در بدو امر تناسبی با فضای فرهنگی نداشت. اما از یک جایی به بعد کار را به دست گرفت و بخوبی پیش برد.»
این کارگردان و فیلمنامه‌نویس در ادامه می‌افزاید: «از آنجایی که رفت و آمد وزرای بسیاری را به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دیده‌ام، تأکید دارم که ایشان را می‌توان بهترین وزیر دانست که این وزارتخانه طی 46 سال گذشته به خود دیده است. نه اینکه فکر کنید اغراق می‌کنم؛ این مسأله را به عینه تجربه کرده‌ام. شاید یکی از مهم‌ترین دلایل آن را نیز بتوان در تعامل خوبی دانست که آقای اسماعیلی در این مدت با اهالی فرهنگ و هنر داشته، درست برخلاف وزرایی که پیش از ایشان عهده‌دار امور شده و پشت درهای وزارتخانه حضور داشتند.»
ورزی بخش دیگری از موفقیتی را که معتقد به کسب آن از سوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی است، در توجه وی به همه طیف‌ها و گروه‌های فکری دانسته و تصریح می‌کند: «آقای اسماعیلی در تعامل خوبی که با همه گروه‌های فکری داشته، گفت‌وگوی مشترکی نیز با اهالی فرهنگ و هنر در همه بخش‌ها پیدا کرده است؛ اتفاقی که از وقوع آن بسیار خرسند هستم. امیدوارم وزارت ایشان در دولت بعدی نیز استمرار پیدا کند، چراکه آقای اسماعیلی تسلط خوبی به این وزارتخانه و امور اهالی فرهنگ و هنر پیدا کرده است.»
این کارگردان سینما با اشاره به اینکه یکی- دو مواجهه بی‌واسطه طی سه سال اخیر با وزیر فرهنگ و ارشاد دولت سیزدهم داشته، ادامه می‌دهد: «نه فقط با اتکای تجربه شخصی خودم، بلکه بر اساس گفت‌وگوهایی که با دیگر همکارانم نیز داشته‌ام، ایشان را وزیری با بهترین سطح برقراری تعامل با اهالی فرهنگ و هنر می‌دانم؛ تعاملی که نتیجه تسلط درست و جامع بر آثار سینمایی، عرصه کتاب، موسیقی و همچنین مطبوعات و دیگر بخش‌های این وزارتخانه است.»
ورزی در این بین بر نقش مشاورانی که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از تخصص و نظرات آنان طی سه سال گذشته بهره‌مند بوده نیز تأکید می‌کند و در ادامه یک در خواست هم دارد: «در کنار تغییرات خوبی که در عرصه هنر صورت گرفته، امیدوارم که کلمه ارشاد نیز با توجه به بار معنایی خاصی که در جامعه پیدا کرده، حذف شده و اسم این وزارتخانه به وزارت فرهنگ یا فرهنگ اسلامی تغییر کند. بی‌شک فضای فرهنگی ما نیازمند به کار بردن ملاطفت بیشتر است و گمان می‌کنم که در این زمینه نیازمند تغییر هستیم.»
احیای صنعت سینما
و سال‌های رونق گیشه
میثم ترابعلی، دبیر انجمن صنفی مدیران سالنهای سینما با تأکید بر اینکه لازمه تولید فیلم چرخه فعال اقتصادی در سینماست، می‌گوید که گیشه سینما در بهترین وضعیت اقتصادی خود در 23 سال گذشته به سر می‌برد و اشتغالزایی تنها یکی از ثمرات رونق در سالنهای سینما بوده است. او با اشاره به وضعیت سینما در چند سال اخیر بویژه در دوران کرونا و تأثیر گیشه در استقبال سرمایه‌گذاران در بخش دیگری از صحبت‌های خود می‌افزاید: «آمار نشان می‌دهد تعداد مخاطبان نسبت به سال‌های گذشته افزایش پیدا کرده است. سینماها در بهترین وضعیت خود هستند. فروش خوبی دارند. فیلم «فسیل» توانست رکورد بزند. نزدیک به 340 میلیارد فروخته و نزدیک 7 میلیون و 500 هزار نفر مخاطب داشته؛ البته به جز بحث اکران آنلاین. این دستاورد بزرگی است که انکار شدنی نیست. هیچ فیلمی حتی «فسیل» هم در تاریخ سینمای ایران نتوانسته در یک هفته تا 10 روز 50 میلیارد فروش کند. این دستاورد «مست عشق» است که نشانه رونق گیشه سینماهاست. رونق گیشه یعنی امکان رشد در همه جوانب صنعت سینما. چه تعداد تولیدات در آینده و چه امکان تنوع فیلم‌ها. سینما به این تدبیر برای برگشت به دوران رونق نیاز داشت.» دبیر انجمن صنفی مدیران سالنهای سینما با اشاره به حال خوب سینما می‌افزاید: «قطعاً سیاست‌های وزارت فرهنگ و مدیران سازمان سینمایی مؤثر بوده است. تدابیری که اندیشیده شده، باعث شد در بخش‌های مختلف (تولید، توزیع و اکران) با کمترین مشکل به رونق اقتصادی برسیم. می‌توانستند به فیلم‌هایی مثل «فسیل» و «هتل» اصلاً مجوز اکران ندهند؛ اما درایت به خرج داده شد و با ورود این دست فیلم‌ها به نبض گیشه حیات بخشیدند. صد درصد مدیریت کلان سینمایی در این رونق تأثیرگذار بود.» ترابعلی با بیان تأثیر سالن‌سازی در رونق سینما خاطرنشان می‌کند: «در حال حاضر سالن‌سازی در رونق سینما بسیار مؤثر است. در علم اقتصاد هر تجارتی مبتنی بر روند عرضه و تقاضاست یعنی اینکه متناسب با تقاضا باید امکان عرضه داشته باشیم. جمعیت افزایش پیدا کرده و این یعنی به محض اینکه در هر نقطه از شهر پردیس سینمایی اقتتاح می‌شود، با استقبال مردم روبه‌رو می‌شود و این امر در فروش هم تأثیر مستقیم گذاشته. دیگر مثل قدیم نیست که تنها 50 تا 60 سینما فروش داشته باشند. الان براحتی 600 تا 700 سینما در اکران‌ها درگیر فروش می‌شوند.» او پیش‌بینی می‌کند که سینمای ایران در سال 1403 بهترین سال خود را تجربه کند و در ادامه یادآور می‌شود: «صنعت سینما ایران رو به رشد و رونق است. افراد زیادی مشتاقند به عنوان سرمایه‌گذار وارد عرصه تولید فیلم شوند. وقتی فیلمی فروشش در مجموع گیشه سینماها و اکران آنلاین به 400 میلیارد برسد مطمئناً افراد زیادی را مشتاق خواهد کرد به این صنعت رو بیاورند. سرمایه‌گذاری در صنعت سینما طرفداران زیادی پیدا کرده است. به نظرم حتی می‌توان گفت صنعت سینما احیا شده است.»
نماد موسیقی فاخر ایران
عبدالحسین مختاباد نیز احیای ارکستر ملی را به عنوان نماد موسیقی فاخر ایرانی، اتفاق بزرگی در حوزه موسیقی می‌داند و اظهار امیدواری می‌کند که حمایت‌های دولت از ارکستر ملی پیوسته باشد. این خواننده ارکستر ملی ایران می‌گوید: «این ارکستر چند سال پیش بعد از رفتن فرهاد فخرالدینی با وقفه‌ای طولانی مواجه شد و پس از آن فریدون شهبازیان رهبری ارکستر را برعهده گرفت که به دلایلی از هم گسست و حال بار دیگر، بعد از چند سال وقفه در دوره جدید به رهبری همایون رحیمیان، این هنر ملی به جریان افتاده است. امیدواریم که حمایت‌ها پیوسته باشد و ارکستر به‌عنوان نماد موسیقی ایرانی بتواند همواره فعال باشد.»
توجه به استعداد شهرستان‌ها
«مهم‌ترین اقدام دولت سیزدهم در حوزه فرهنگ و هنر، توجه به استعداد شهرستان‌هاست.» گوینده این عبارات آزیتا ترکاشوند بازیگر سینما و تلویزیون است. او با تأکید بر اهمیت این اقدام، می‌افزاید: «خوشبختانه ظرفیت‌ها و امکانات خوبی در اختیار این افراد قرار گرفت. این موضوع نشان داد که تمرکز دولت تنها بر پایتخت نیست و به همه کشور توجه دارد. ما استعدادهای درخشانی در حوزه نویسندگی، کارگردانی، بازیگری و سایر رشته‌های هنری در نقاط مختلف کشور داریم. کمتر دیده بودیم که دولت‌ها به مناطق مختلف کشور توجه کنند.»
فضای باز فعالیت و پیشتاز
در حمایت از پیشکسوتان
جعفر دهقان، دیگر بازیگر عرصه سینما و تلویزیون هم از فضای باز فعالیت هنری در دولت سیزدهم می‌گوید و معتقد است دولت در راستای حمایت از هنرمندان پیشکسوت پیشتاز بود. او اظهار امیدواری می‌کند که دولت بعدی نیز این فضا را حفظ کند و مشوق‌هایی را برای فعالیت هنرمندان در نظر گیرد.
حفظ کرامت اهالی فرهنگ
حفظ کرامت اهالی فرهنگ و هنر دیگر مؤلفه تکرار شونده‌ای است که عبدالحمید قدیریان هم بر آن تأکید داد. این نقاش و هنرمند پیشکسوت ضمن اشاره به دستاوردها و عملکرد دولت سیزدهم در حوزه فرهنگ و هنر می‌گوید: «در دولت سیزدهم ما رفتارهای زیبا دیدیم و دیدیم که هم کرامت فرهنگ و هنر و کرامت اهل تفکر را در حد توان پاس داشتند و ادامه این رفتار برای شروع اصلاح حرکت فرهنگی مهم است. در کنار خدمات‌رسانی‌‌هایی که ارائه دادند، رئیس جمهور شهیدمان با میراثی که از دولت قبل به او رسید، فرصت کافی پیدا نکرد تا به معضلات بر زمین مانده فرهنگی به صورت ریشه‌ای بپردازد و طبیعتاً رئیس جمهور بعدی با همین چالش‌ها و همین مشکلات فرهنگی روبه‌رو خواهد بود.»
ارتباط سازنده با هنرمندان
غلامرضا صنعتگر ارتباط نزدیک و سازنده با هنرمندان را امتیاز برجسته حوزه فرهنگ و هنر دولت سیزدهم می‌داند. این خواننده موسیقی پاپ می‌گوید: «اگر بخواهیم دولت سیزدهم را با دولت‌های قبلی مقایسه کنیم، باید بگویم دولت‌های قبلی هم خوب بودند و نمی‌توانیم اقدامات آنها را نیز نادیده بگیریم اما ارتباط نزدیک و سازنده با هنرمندان از امتیازهای برجسته حوزه فرهنگ و هنر دولت سیزدهم است. در دوران آیت‌الله رئیسی اتفاقات مهمی را تجربه کردم و به عنوان نماینده هنرمندان در مراسم سخنرانی کردم. در آغاز مراسم فضای خوبی را شاهد بودیم که حتی در بین جامعه روحانیت، رئیس جمهور شهیدمان و هنرمندانی که حضور داشتند کامل قابل احساس بود و حتی برای دوستانی که در جلسه حاضر بودند نیز دقیقاً این حس ملموس بود و تجربه و انرژی خوبی را دریافت کردیم.»
مبنای اخلاق در برخورد با رسانه‌ها
برخورد اخلاقی با رسانه‌ها شاخصه‌ای است که از نگاه مدیرمسئول روزنامه جوان در سرلوحه اقدامات این دولت قرار می‌گیرد. محمدجواد اخوان به ماجرای تضعیف حمایت‌های مالی رسانه‌های منتقد در دولت‌های یازدهم و دوازدهم اشاره می‌کند و در بخش دیگری از صحبت‌هایش می‌افزاید: «با وجود آنکه شعار اصلی دولت شهید رئیسی آزادی مطبوعات و منتقدان نبود، اما برخلاف دولت آقای روحانی که با شعار «پناه بر خدا از بستن دهان منتقدان» در انتخابات رأی کسب کرد، در عمل پذیرش انتقاد را اثبات کرد.»
بهبود روند فرسایشی
اعطای مجوزها
امید رهبران، آهنگساز که از روند فرسایشی اعطای مجوزها در دولت‌های قبلی گلایه‌مند است، بر بهبود شرایط این روند تأکید دارد و در ادامه از توجه ویژه شهید رئیسی به شهرستان‌ها و مناطق می‌گوید: «بخش اعظمی از سیاستها بخصوص در زمینه فرهنگی متوجه هنرمندان شهرستانی بود و امیدواریم که در دولت‌های بعد همین مسیر تداوم داشته باشد. عملکرد دولت در زمینه فرهنگی قابل دفاع است. این دولت با انتخاب وزیر مناسب و مدیران ارشاد درست و شایسته با پیشینه تحصیلاتی و فعالیتی مرتبط زمینه ایجاد یک مدیریت درست و به قاعده را فراهم کرد، چرخه‌ای که همه آنها به حیطه فعالیت در عرصه موسیقی کمک می‌کند.»
رنگین‌کمان ادیان و مذاهب
استفاده از توانایی و تخصص اهل سنت در حالی در کارزارهای انتخاباتی مورد تحسین و توجه قرار گرفت که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه پیشتاز بود. عبدالسلام امامی که پنجم دی‌ماه سال گذشته با حکم محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان مشاور اهل سنت وزارتخانه منصوب شده بود، در گفت‌وگویی ایران اسلامی را رنگین‌کمانی از ادیان، اقوام و مذاهب توصیف و تأکید کرده بود که این تعدد قومیتی و مذهبی می‌تواند به عنوان یک فرصت خوب استفاده شود.