نگاهی کوتاه به زندگی و کارنامه شهید حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه شهید
میراث دیپلمات شهید
شهید حسین امیرعبداللهیان، دیپلمات انقلابی و وزیر امور خارجه سابق جمهوری اسلامی ایران، اردیبهشت ۱۳۴۳ در دامغان به دنیا آمد. وی که در کودکی پدر خود را از دست داد، مدرک کارشناسی روابط دیپلماتیک خود را از دانشکده وزارت امور خارجه، کارشناسی‌ارشد روابط بین‌الملل را از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و و دکترای روابط بین‌الملل خود را از همین دانشگاه اخذ کرد.
این شهید نزدیک به دو دهه، مسئولیت بخش عربی و آفریقای وزارت امور خارجه را برعهده داشت و همین امر سبب ایجاد ارتباط نزدیکی میان شهید حاج قاسم سلیمانی و وی شد. به دلیل همین نزدیکی و ارتباط بود که شهید امیرعبداللهیان به عنوان دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات سه جانبه ایران، امریکا و عراق در بغداد حاضر شد.
دیپلمات ارشد و جوان آن زمان کشورمان به عنوان رئیس میز مذاکره طرف ایرانی، مقابل ژنرال‌های امریکایی با اقتدار و با صلابت سخن از مواضع مقتدرانه ایران گفت و مواضع بحق کشورمان را برابر طرف امریکایی در مقابل دیدگان نمایندگان عراق تبیین کرد.
در این اجلاس سه‌جانبه، امیرعبداللهیان بخوبی نشان داد که جوانی و ولایت‌پذیری چه مقدار می‌تواند دشمن را به عقب براند، به طوری‌که بعد از گفتار خصمانه طرف امریکایی، امیرعبداللهیان با بلند کردن صدای خود، طرف امریکایی را که از ینگه دنیا به منطقه غرب آسیا آمده بود، از مواضع ناعادلانه خود عقب راند.
رئیس هیأت کارشناسی کشورمان در سومین دور گفت‌و‌گوهای سه‌جانبه ایران، عراق و امریکا گفت: اتهام‌های امریکا علیه ایران در چهارچوب تبلیغات رسانه‌‌ای صورت می‌گیرد.
میراث ماندگار شهید امیرعبداللهیان
در دولت سیزدهم بود که شهید حسین امیرعبداللهیان به عنوان وزیر امور خارجه فعالیت خود را آغاز کرد. این تصدی درحالی است که سیاست خارجی، یکی از نقاط قوت مهم دولت شهید رئیسی بود و طبیعتاً در این عرصه سهم وزیر امور خارجه بسیار پررنگ بوده است. انجام ۲۵ سفر به ۱۹ کشور، بیش از ۵۰ سفر وزیر امور خارجه به خارج از کشور و میزبانی از بیش از ۲۰ وزیر خارجه و ده‌ها هیأت خارجی دیگر در ایران و همچنین انجام صدها ملاقات و رایزنی در سطوح عالیرتبه و تحولات مهم در تعاملات خارجی ایران، نشان از دیپلماسی فعال ایران در سه سال گذشته دارد.
امیرعبداللهیان به عنوان یک دیپلمات حرفه‌ای، تمام عمر کاری خود را با کنشگری در عرصه بین‌المللی سپری کرده و تجربیات ارزشمندی در این عرصه اندوخت. این شهید، تنها وزیر امور خارجه پس از انقلاب بود که فارغ‌التحصیل رشته روابط بین‌الملل آن هم از معتبرترین دانشگاه داخل کشور بود، تمامی مراحل کاری دیپلماتیک از کارشناسی تا وزارت را به صورت پله‌ای و گام‌به‌گام طی کرد و بجز یک دوره کوتاه خدمت به عنوان مشاور امور بین‌الملل ریاست مجلس شورای اسلامی، تمامی عمر کاری خود را نیز در وزارت امور خارجه و در حوزه عربی گذراند.
روابط دوستانه تنگاتنگ شخصی و کاری دیرینه با رهبران و حامیان جبهه مقاومت در داخل و خارج از ایران و وجود اعتماد متقابل نیز از دیگر نکات برجسته وی بود.
علاوه بر همه اینها، گشوده بودن برای شنیدن و پذیرش نظرات مختلف، ظرفیت همکاری با طیف‌های متنوع فکری در حوزه سیاست خارجی و تأکید بر اطلاع و استفاده از نظریات همه صاحبنظران و افراد باتجربه در این حوزه، هم در داخل و هم در خارج از وزارت امور خارجه از ویژگی‌های کم‌نظیری بود که ایشان داشتند.
شهید امیرعبداللهیان، «سیاست خارجی متوازن، دیپلماسی پویا و تعامل هوشمند» را به عنوان شعار راهبردی خود در عرصه سیاست خارجی تعیین کرده و محورهایی از جمله موارد زیر را به عنوان اولویت‌های کاری سیاست خارجی خود معرفی کردند: (بهبود روابط با همسایگان، آسیا‌گرایی یا بهبود روابط با کشورهای مطرح آسیایی، پیگیری فعالانه دیپلماسی اقتصادی، حمایت از جبهه مقاومت، صیانت از حقوق هسته‌ای ایران و در عین حال تداوم مذاکرات و رایزنی‌های سیاسی با هدف بازگشت امریکا به معاهده برجام، بهبود روابط با کشورهای آفریقایی و امریکای لاتین، تقویت چندجانبه‌گرایی و مقابله با نظام سلطه) حاصل دوره کوتاه وزارت وی و تلاش برای اجرایی کردن اولویت‌های تعیین‌شده، شایان توجه و چشمگیر بوده است.
بهبود روابط ایران و همسایگان
در حوزه همسایگان عربی ایران، مذاکرات با عربستان سعودی به عنوان یکی از کشورهای مطرح اسلامی و منطقه به سرانجام رسید و دو کشور نهایتاً با اعزام سفیر به پایتخت‌های یکدیگر، بعد از بیش از ۷ سال، روابط عادی بین خود را از سرگرفتند؛ کویت و امارات متحده عربی نیز که برای مدت چند سال در تهران سفیر نداشتند، نسبت به اعزام سفرای خود به تهران اقدام کردند.
همچنین روابط ایران با تعدادی دیگر از کشورهای اسلامی از جمله لیبی، سودان، جیبوتی و مالدیو نیز از سرگرفته شد. علاوه بر این، رایزنی با سایر کشورهای منطقه از جمله بحرین و مصر نیز برای احیای روابط صورت گرفت. طی دو سال گذشته، رؤسای جمهور، وزرای خارجه و رؤسای پارلمان‌های ایران و مصر در حاشیه نشست‌های بین‌المللی با یکدیگر ملاقات کرده و زمینه احیای روابط را فراهم کرده‌اند.
سفر وزیر خارجه مصر و همچنین بحرین به ایران برای شرکت در مراسم تشییع این شهدا، به‌رغم اینکه این دو کشور در حال حاضر با ایران رابطه ندارند، نشان‌دهنده تأیید اقدامات صورت گرفته و تأکید بر اهمیت نقش این شخصیت‌ها برای توسعه روابط بین طرفین بوده است.
در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز نیز با سفرهای مکرر رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه فقید ایران به این منطقه و بالعکس، شاهد ارتقای ملموس روابط بین دو طرف بودیم که شاید در چند دهه اخیر هیچ‌گاه روابط تا این حد گرم و دوستانه نبوده است.
نگاه به آسیا
در حوزه کلان‌تر آسیایی نیز در دوره وزارت دکتر امیرعبداللهیان، اجرایی شدن قرارداد همکاری بلندمدت ۲۵ ساله بین ایران و چین که قبلاً امضا شده بود، آغاز شد و تمهیدات لازم برای امضای توافق مشابهی با روسیه نیز صورت گرفت. حجم تعاملات در حوزه‌های همکاری بین ایران با چین و روسیه در این دوره به نحو بی‌سابقه‌ای افزایش یافت و روابط طرفین در زمینه‌های متنوعی تعمیق یافته و نهادینه شده که در حجم تجارت و تبادل صدها هیأت عالیرتبه بین دو طرف و حمایت متقابل در نهادهای بین‌المللی قابل مشاهده است. سفرهای شهید آیت‌الله رئیسی به روسیه و چین، اندونزی، پاکستان و سری‌لانکا در حوزه آسیایی و سفر آقای پوتین به ایران و ده‌ها مرتبه ملاقات و رایزنی‌های وزرای خارجه دو کشور نشان‌دهنده پویایی سطح روابط طرفین است که علاوه بر سطح دوجانبه، در مناسبات بین‌المللی طرفین نیز تأثیر گذاشته است.
به عنوان مثال، با وجود اینکه ایران از سال ۲۰۰۵ به عضویت ناظر سازمان همکاری شانگهای درآمده بود، اما در سال ۲۰۲۱ و در دولت شهید رئیسی بود که به عنوان نهمین عضو اصلی به عضویت کامل این سازمان درآمد. ایران همچنین در سال ۲۰۲۳ به عضویت سازمان بریکس پذیرفته شد. عضویت در این نهادهای مهم که بویژه در نظام بین‌المللی در حال تغییر، واجد اهمیت قابل توجهی هستند، نقش و جایگاه ایران را ارتقا داده و فضای بهتری برای کنشگری و نقش‌آفرینی در سطح بین‌المللی فراهم خواهد کرد.
حمایت از جبهه مقاومت
بدون شک، هماهنگی و همکاری بین مجاهدان عرصه دیپلماسی و میدان در سطح منطقه و بویژه در حوزه مقاومت در این دوره کم‌نظیر بوده است. با توجه به شناخت کامل شهید حسین امیرعبداللهیان از منطقه و ارتباطات دوستانه دیرینه با رهبران گروه‌های مقاومت و اعتماد متقابل موجود، هماهنگی و حمایت از آنها در مقابل سیاست‌های نظام سلطه و دفاع از مسلمانان منطقه بویژه مردم مظلوم فلسطین با قدرت و صلابت انجام شده و امروزه جایگاه نیروهای مقاومت به عنوان قدرتی غیر قابل چشم‌پوشی در منطقه، کاملاً تثبیت و مستحکم‌تر از هر زمان دیگری است.
نقش‌آفرینی در سطوح چندجانبه منطقه‌ای و بین‌المللی
تقویت چندجانبه‌گرایی و تلاش برای نقش‌آفرینی در نظم نوین بین‌المللی در حال ظهور که در نتیجه روند قطعی افول امریکا در حال وقوع است و همچنین تضعیف زمینه‌های حضور نیروهای خارجی در منطقه از موضوعات مهم مورد توجه شهید امیرعبداللهیان بود که به شیوه‌های مختلف از جمله حضور فعال و مؤثر در نشست‌های بین‌المللی، عضویت در نهادهای نظم نوین در حال شکل‌گیری، کنشگری فعال و ابتکاری برای رفع مشکلات منطقه‌ای و غیره دنبال شده است.