مرجان قندی
خبرنگار

ایران در بخش آبزی‌پروری از ظرفیت‌های بالایی برخوردار است که از جمله آن می‌توان به ظرفیت‌های آب‌های شور، لب شور و زمین‌های شوره‌زار در استان‌های کویری اشاره کرد که می‌توانند به عنوان بستری برای تکثیر و پرورش ماهی تیلاپیا باشند. برآوردهای کارشناسان نشان می‌دهد تا ۲ سال قبل سالانه حدود 15 هزار تن فیله ماهی تیلاپیا وارد کشور می‌شد که این میزان مساوی است با ۴۵ هزار تن ماهی تازه تیلاپیا که عدد بسیار بزرگی است. چند سالی می‌شود که صنعت پرورش ماهی تیلاپیا به منظور جلوگیری از خروج ارز و کاهش واردات این نوع ماهی به کشور در استان یزد بخصوص در شهر بافق طراحی و الگوسازی شده است و یزد با تولید سالانه ۵۰۰ تن فیله این ماهی جایگاه نخست کشور را در اختیار دارد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد در گفت‌و‌گو با «ایران» با اعلام اینکه بافق قطب مهم تولید ماهی تیلاپیا در منابع آبی کشور است، اظهار داشت: با توجه به تجربیات شیلاتی استان در زمینه پرورش تیلاپیا و رونق و بازارپسندی این ماهی، در حال حاضر تعداد 50 واحد برای پرورش این ماهی فعال است. در دولت سیزدهم برای توسعه این بخش طرح ایجاد یک شهرک ۱۰۰ هکتاری تولید تیلاپیا در استان در نظر گرفته شد. این طرح که در قالب تکمیل زنجیره ارزش ماهی تیلاپیا از تولید بچه‌ماهی و تأمین خوراک تا پرورش و تولید این ماهی اجرایی خواهد شد، شامل ۱۰ واحد است که هر یک به وسعت ۱۰ هکتار جانمایی شده و در انتظار جلب سرمایه‌گذار بخش خصوصی برای عملیاتی کردن آن است.
محمدعلی حاتمی‌زاده با اشاره به اینکه این طرح بستر آموزش و تحقیقات در زمینه ماهی تیلاپیا و به‌نژادی و به‌گزینی آن را فراهم خواهد کرد، گفت: در حال حاضر واحدهای تکثیر تیلاپیا، بچه‌ماهی تولیدی خود را در داخل استان و استان‌های مجاز به پرورش این گونه به متقاضیان عرضه می‌کنند. با توجه به ارزش بالای بازار جهانی این محصول، امیدواریم بتوانیم با توسعه بیش از پیش در این حوزه به افزایش تولید و اقتصاد ملی کمک کنیم.

 تولید سالانه ۵۰۰ تن فیله تیلاپیا
وی با اعلام اینکه استان یزد با افزایش ۵۰ درصدی تولید در بازه زمانی سه ساله، هم‌اکنون با تولید سالانه ۵۰۰ تن گوشت این ماهی جایگاه نخست کشور را در اختیار دارد، افزود: ماهی تیلاپیا در بافق به روش مدار بسته نگهداری می‌شود که این روش به معنای بازچرخانی آب بوده و با انجام عملیات تصفیه، آب موجود در مجموعه مجدداً به چرخه برمی‌گردد که باعث صرفه‌جویی در مصرف می‌شود.
حاتمی‌زاده به مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته در ارتباط با طرح تولید ماهی تیلاپیا در استان اشاره و تصریح کرد: تصویب طرح پایلوت ترویجی پرورش تیلاپیا در شهرستان بافق با اعتبار ۱۵۰ میلیارد ریال در جریان سفر اول رئیس‌جمهور شهید به استان، آغاز عملیات اجرایی و خرید بخشی از تجهیزات مورد نیاز آن، انعقاد اولین تفاهمنامه همکاری با موضوع ایجاد زنجیره‌های ارزش ماهی تیلاپیا در سفر دوم آیت‌الله شهید رئیسی به یزد با هدف حمایت از صنعت تیلاپیای کشور و ایجاد زنجیره ارزش ماهی تیلاپیا با ظرفیت یک‌هزار تن بین معاون اجرایی رئیس‌جمهور و رئیس شیلات ایران و استاندار یزد از جمله مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد افزود: به دنبال توسعه پرورش ماهی در آب‌های داخلی در سطح جهان با هدف حفظ ذخایر گونه‌های آبزی و کاهش فعالیت‌های صید و صیادی، آبزی‌پروری در استان یزد از سال 1377 همزمان با فعالیت‌های ترویجی مدیریت شیلات استان شکل گرفت و امروز به اوج رسیده است. در حال حاضر از انواع ماهیان پرورشی که در این استان تولید می‌شوند می‌توان به ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان، کپور ماهیان-‌شامل کپور معمولی، فیتوفاگ، آمور و سرگنده- ماهیان زینتی، خاویاری و تیلاپیا اشاره کرد.
این مقام مسئول با بیان اینکه در حال حاضر امکان پرورش این ماهی در همه شهرستان‎های استان وجود دارد، خاطرنشان کرد: ماهی تیلاپیا برای اولین‌بار در سال 1387 به منظور انجام تحقیقات و پژوهش به مرکز تحقیقات ملی آبزیان آب‌های شور بافق وارد شد. مطالعات در خصوص امکان بومی‌سازی شرایط پرورش این ماهی چندین سال به طول انجامید. از سال 1397 مجوز پرورش ماهی تیلاپیا در 5 استان یزد، قم، سمنان و خراسان‌رضوی و جنوبی از سوی سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست و شیلات ایران صادر شد.
 
سود‌آوری اقتصادی برای یزدی‌ها
حاتمی‌زاده با اشاره به توجیه اقتصادی آبزی‌پروری در استان یزد ادامه داد: آبزی‌پروری در استان یزد همواره با فعالیت‌های کشاورزی عجین بوده، بنابراین استفاده از استخرهای ذخیره آب کشاورزی به‌ صورت دومنظوره با هدف پرورش ماهی و استفاده از کود حاصل از آن در راستای حاصلخیزی مزارع و باغات توصیه می‌شود؛ البته در خصوص پرورش ماهی تیلاپیا به دلیل تراکم‌پذیری بالای این ماهی در شرایط پرورش صنعتی از قبیل مدار بسته یا گلخانه‌ای و مصرف ناچیز آب، برای اقلیم استان یزد بسیار مناسب بوده و سودآوری اقتصادی بالایی دارد.
وی ماهی تیلاپیا را به عنوان دومین ماهی پرورشی در جهان معرفی کرد و به مزیت‌های اقتصادی پرورش آن پرداخت و گفت: از ویژگی‌های این گونه می‌توان به مقاومت آن برابر بیماری‌ها، رشد بسیار سریع، امکان پرورش در شرایط مختلف پرورشی و مقاومت آن مقابل عوامل نامساعد محیطی اشاره کرد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد افزود: ماهی تیلاپیا به دلیل گرمابی بودن به دمای آب 28 تا 30 درجه سانتیگراد به ‌منظور پرورش بهینه نیاز دارد، بنابراین پرورش آن در همه منابع آبی تأمین‌کننده این محدوده دمایی مجاز است. از طرفی با اعمال روش‌های نوین پرورش از قبیل پرورش گلخانه‌ای، مدار بسته (RAS) و بیوفلاک می‌توان محدودیت‌های پرورش تیلاپیا را در بسیاری از نقاط از بین برد. در حال حاضر استان یزد به عنوان اصلی‌ترین مرکز عمده تولید و تأمین این ماهی با ارزش محسوب می‌شود.
 وی با بیان اینکه با توجه به سابقه شیلاتی استان یزد، فعالیت‌های ترویجی و آموزشی مدیریت شیلات استان و آگاهی بسیاری از آبزی‌پروران، عرضه ماهیان پرورشی در سال‌های اخیر روند مطلوبی داشته است، خاطرنشان کرد: کیفیت ماهی پرورشی وابستگی بسیاری به شرایط محیط پرورش و رعایت استانداردهای عرضه ماهی به بازار مصرف دارد و در صورت اعمال مدیریت بهداشتی و تغذیه‌ای مطلوب در حین پرورش، می‌توان شاهد تولید گوشتی باکیفیت و طعم مناسب بود.
حاتمی‌زاده گفت: با وجود اینکه ماهی تیلاپیا از ارزش غذایی قابل‌قبولی برخوردار است اما در سال‌های اخیر به علت سودجویی برخی از واسطه‌ها تبلیغات نادرستی علیه این ماهی صورت گرفته است. حال با توجه به اینکه مزارع پرورش ماهی این استان تحت نظارت و کنترل بوده و منابع آبی مورد استفاده نیز از منابع آبی زیرزمینی است و تغذیه آن با استانداردهای بهداشتی منطبق است، ضمن رد شایعات وارده توصیه اکید بر مصرف این ماهی و گنجانیده شدن آن در سبد مصرفی خانوارها داریم.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد با بیان اینکه تاکنون بخش عمده مصرف ماهی تیلاپیا در استان به ‌صورت فیله بوده که به دلیل کیفیت مطلوب انجماد و بدون استخوان بودن، طرفداران بی‌شماری یافته است، تصریح کرد: سرانه مصرف ماهی در استان با توجه به فعالیت‌های ترویجی مدیریت شیلات (در قالب برگزاری کلاس‌ها و جشنواره طبخ آبزیان، تهیه بروشور و فیلم‌های آموزشی) به میزان 45/9 کیلوگرم در سال 1402 برآورد شد که هر چند با متوسط سرانه جهانی آبزیان فاصله دارد اما این میزان برای یک استان غیرساحلی با ذائقه متفاوت مردمانش عدد مطلوبی است.