نحوه توزیع یارانه و خدمات‌رسانی عدالت محور موضوع دومین مناظره نامزدهای ریاست جمهوری
رویارویی دو شیوه حکمرانی
مناظره دوم کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری اگرچه با محوریت اقتصادی و موضوعات مشخصی همچون «خدمات‌رسانی عدالت محور»، «ارتقای نظام سلامت» و «ارتقای نظام علمی و آموزشی» برگزار شد، با این حال به دور از مجادلات سیاسی نامزدها نبود. مجادله‌ای که مبنای آن علاوه بر راهکارهای متفاوت برخی نامزدها، در نسبت‌شان با دولت‌های گذشته و رویکردهای حاکم بر آن دولت‌ها قرار داشت.
شش نامزد انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم شامگاه پنجشنبه درحالی در استودیوی محل برگزاری مناظره حضور یافتند که با تغییراتی همچون حذف تشریفات مقدماتی، تغییر در دکور برنامه و قرار دادن میز در مقابل نامزدها و نیز نوع سؤالات طراحی شده سعی شده بود تا به انتقادات مطرح شده در مناظره اول به نحوی پاسخ داده شود. با این حال همچنان زمان طولانی و چهار ساعته مناظره‌ای که در آن مطابق قواعد پیش‌بینی شده نامزدها می‌توانستند در پاسخ به سؤالات هر مرحله در دو مهلت چهار دقیقه‌ای رو به سوی مجری برنامه به بیان نظرات خود بپردازند، سبب شده بود که همچنان در این مناظره هم سخنان برخی کاندیداها عاری از مسأله کلی‌گویی و تکرار مکررات نباشد. البته برخی نامزدها سعی کردند با دادن وعده‌هایی پیرامون نحوه توزیع یارانه‌ها خود را متفاوت نشان دهند.
همچنین در مقابل این رویه کلی حاکم بر مناظره در دقایق کوتاهی از آن تقابل‌های دو سویه‌ای میان بعضی نامزدها اتفاق افتاد. برخی کاندیداها هم با ابتکاراتی همچون نشان دادن مستندات تصویری در بیان دیدگاه خود و حمله به رقیب مناظره را از ریتم یکنواخت خود خارج کردند و تا حدودی بر هیجان آن افزودند. هیجانی که باعث می‌شد تا برنامه مناظره بخشهای جالب توجهی برای بازتاب در شبکه‌های اجتماعی داشته باشد و بحث بر سر صحت و سقم برخی مواضع مطرح شده از سوی نامزدها همچنان بعد از مناظره نیز ادامه پیدا کند. هر چند به باور ناظران مناظره دوم هم در دستیابی به هدف «تولید هیجان اجتماعی برای مشارکت‌پذیر کردن مردم در انتخابات» آنقدر که انتظار می‌رفت، موفق نبود.
امتداد یافتن تقابل دو رویکرد حکمرانی متفاوت
مناظره شامگاه پنجشنبه نامزدهای ریاست جمهوری چهاردهم را می‌توان به نحوی امتداد مواجهه دو رویکرد متفاوت در حکمرانی تلقی کرد. در حالی که سعید جلیلی، سید امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، علیرضا زاکانی و حتی محمدباقر قالیباف هر یک به نحوی برنامه و رویکرد دولت احتمالی خود را در امتداد دولت سیزدهم و ریاست جمهوری شهید رئیسی تعریف می‌کردند، مسعود پزشکیان و مصطفی پورمحمدی کاندیداهایی بودند که بویژه از سوی رقبایشان به میراث‌داری دولت روحانی معرفی می‌شدند. چنانکه قاضی‌زاده هاشمی در بخشی از اظهاراتش گفت: می‌خواهم دولت نیمه تمام شهید رئیسی را ادامه دهم و خطابم به دو نامزد خاص است که شما هم این شجاعت را دارید که به مردم بگویید که می‌خواهید دولت سوم روحانی را ادامه دهید یا خیر؟ تأکید پزشکیان و پورمحمدی بر راهکارهای مبتنی بر صرف مذاکره و پذیرش شروط بیرونی همچون مانع معرفی کردن مسأله FATF در کنار سابقه حضور پورمحمدی در کابینه دولت روحانی و حضور وزرای آن کابینه در ستاد انتخاباتی پزشکیان از جمله دلایلی بود که این دو نامزد بویژه از طرف قاضی‌زاده هاشمی و زاکانی با طرح شائبه شکل‌گیری «دولت سوم روحانی» روبه‌رو شوند. شائبه‌ای که پزشکیان با گفتن این جملات که «هر کسی بخواهد وارد ستاد انتخاباتی من شود من آن را می‌پذیرم اما آنچه که انجام می‌دهم تنها سیاست‌های رهبری است» و «من وزیر دولت خاتمی بودم؛ ببینید دولت خاتمی ثبات اقتصادی بیشتر داشته یا الان؟!» در مقام پاسخگویی آن برآمد. اما پورمحمدی که به نحو پررنگ‌تری موضوع تحریم و مذاکره را از نوع آن رویکردی که در دولت روحانی مطرح بود، تکرار می‌کرد، پاسخ مشخصی به این شائبه رقبایش نداد.
رویارویی‌های محدود مناظره دوم
دومین مناظره انتخاباتی نامزدهای ریاست جمهوری اگر چه در فضای ذهنی برگزار شد که تلاش نامزدها برای متعهد بودن به اخلاق انتخاباتی و اجتناب از افشاگری‌ها و اتهام‌زنی‌هایی از آن نوع که در مناظره‌های انتخاباتی ادوار گذشته رایج شده بود، مشهود بود. با این حال طرح برخی مباحث و ادعاهای نامزدها علیه یکدیگر رویارویی‌های محدودی بود که در مناظره دوم اتفاق افتاد.
از جمله این مباحث مواضعی بود که از سوی پورمحمدی درباره FATF مطرح شد. این گزاره‌ها که «در اواخر دولت احمدی‌نژاد این موضوع مطرح شد و بعضی از دوستان این جلسه نامه آن را نوشتند» و «با برادر عزیز آقای جلیلی یک زمانی در شورای عالی امنیت درباره بحث FATF صحبت کردم و گفتم بحران تبادل مالی داریم و اگر برجام هم نباشد ما را گرفتار خواهد کرد. ایشان در پایان جلسه گفتند اگر تو مسئول باشی من می‌پذیرم ولی آقایان را قبول ندارم!» گزاره‌هایی بود که در مناظره دیشب بی‌پاسخ نماند. چنانکه قاضی‌زاده هاشمی در بخشی از اظهاراتش گفت: «سؤالم از آقایان پزشکیان و پورمحمدی این است که تحریم و FATF سال‌هاست که هست ولی چرا عملکرد دولت‌های نهم، دهم و سیزدهم با دولت‌های یازدهم و دوازدهم متفاوت است». جلیلی هم در فرصت خود این‌گونه پاسخ داد که: «برخی می‌گویند اول باید FATF را امضا کرد تا بتوان کار کرد ولی گویا متوجه نیستند. بنده در مناظره سال 1400 به آقای همتی هم گفتم با FATF کار می‌شود و 40 بند از 41 بند آن انجام شده است. آقای پورمحمدی وزیر دادگستری بوده‌اند و چرا انجام ندادند. مجلس قانون مبارزه با تأمین مالی تروریسم را نوشته ولی چرا اجرا نمی‌شود؟ عده‌ای می‌خواستند بهانه بگیرند که نمی‌توان کار کرد. یارانه و انرژی چه ربطی به این موارد دارد؟»
مجادله بر سر غرب‌هراسی
مباحثات خارج از برنامه مناظره هم راه خود را به مناظره باز کرد از جمله آنکه سعید جلیلی که در ابتدای سخنانش در کنایه‌ای به اظهارات محمدجواد ظریف که گفته بود افزایش فروش نفت ایران در این دوره بر اثر شل کردن پیچ تحریم در دولت بایدن است، گفت: «پیروزی تیم ملی والیبال کشورمان در مسابقه با تیم ملی امریکا را تبریک می‌گویم؛ البته اگر گفته نشود که خود امریکا نمی‌خواست برنده شود!»
مسعود پزشکیان هم که به نحو بارزی سعی می‌کرد به رویکرد اخلاقی مورد تأکیدش پایبند بماند و میان خود و بی‌اخلاقی‌هایی که از سوی برخی مشاوران و اعضای ستادش ایجاد شده بود مرز‌گذاری کند، در بخشی از مناظره وقتی بحث دو سویه میان پورمحمدی و زاکانی بالا گرفت، خطاب به زاکانی گفت: این دعواها پدر مردم را درآورده. ماجرا این بود که پورمحمدی با گفتن اینکه «ترامپ ممکن است برگردد؛ ما باید وارد میدان شویم و شکار لحظه‌ها کنیم» به زاکانی بابت قرار‌داد واردات اتوبوس کنایه زد و مدعی شد: «نفت را ارزان می‌فروشند و پول بلوکه می‌شود که زاکانی تهش برود از آن استفاده کند برای واردات». موضعی که زاکانی با گفتن اینکه «دوره ترامپ هراسی تمام شده آقای پورمحمدی» پاسخ داد.
بخش مهمی از اظهارات نامزدها
نامزدهای ریاست جمهوری در این مناظره به طرح دیدگاه‌های خود درباره توزیع عادلانه ثروت و خدمات‌رسانی عدالت محور پرداختند. در همین رابطه سید امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی گفت: «نظام یکپارچه مالیات و یارانه‌ای طراحی کردیم که بر اساس آن کسانی که هزینه‌هایشان بیش از درآمدشان است، حمایت می‌شوند اما کسانی که درآمدشان بیشتر است، باید مالیات بدهند.»
محمد باقر قالیباف نیز با بیان اینکه از ابتدا در موضع یارانه‌ها، هدفمند عمل شد، گفت که این اشکالات را در دولتش مورد توجه و اصلاح قرار خواهد داد.
پورمحمدی اما با این جمله که چرا با سکوت و پاک کردن صورت مسأله فکر می‌کنیم که می‌توانیم از مشکلات عبور کنیم؟ مسأله تحریم‌ها را مسأله اصلی دانست و گفت: «راهکارهای روابط بین‌الملل و چالش‌های داخلی و یارانه سوخت 120 میلیارد دلاری را باید توجه کنیم.»
علیرضا زاکانی هم که با وعده‌های متعددی به مناظره آمده بود، اظهار داشت: «ما بسته رفاهی داریم که در آن بسته رفاهی، هم یارانه طلایی در حوزه یارانه انرژی داریم و هم ناظر به معیشت و مسکن و اشتغال مردم، سلامت و تفریح مردم بسته‌ای را ارائه می‌کنیم.»
مسعود پزشکیان نیز با بیان اینکه مصرف دهک‌های پایین و بالا از یارانه‌ها بویژه در یارانه انرژی و بنزین اختلاف بسیار زیادی دارد، تغییر در این وضعیت و رسیدگی بیشتر به اقشار محروم را چاره ساز دانست. سعید جلیلی هم در این باره گفت: «بحث ما درباره رفاه و رفع فقر مطلق است. بعضاً ما این را منحصر می‌کنیم که فقط یارانه نقدی و غیرنقدی بدهیم ولی این کافی نیست. برای ایجاد رفاه و رفع فقر مطلق باید بشناسیم تا یک نظام رفاهی در لایه‌های مختلف شکل بگیرد تا به آن اهداف برسیم.»