سیطره شبه‌علم، معضل ریشه‌ای در مقابله با هاری
مجتبی طباطبایی
مدیر بخش ترویج بیمارستان دامپزشکی مرکزی تهران
برخلاف انبوه مطالب منتشر شده در جراید، علم ثابت کرده است که هاری ارتباطی با تراکم جمعیت سگ‌ها ندارد. از سال 1992 تا امروز متخصصان هاری سازمان جهانی بهداشت تأکید کرده‌اند که حذف یا کشتار سگ‌ها نه تنها هاری یا تراکم جمعیت سگ‌ها را کم نمی‌کند، بلکه می‌تواند باعث افزایش هاری شود. مهمتر از همه اینکه حذف و کشتار سگ‌ها عملاً تنها راهکار مؤثر برای کنترل هاری، یعنی واکسیناسیون انبوه سگ‌ها را ناممکن می‌کند. با این حد غفلت از اسناد قاطع علمی، پرسش از اقدامات «بر» جمعیت سگ‌ها بلاموضوع است. از کاتماندو نپال گرفته تا بالی هند، اندونزی و سریلانکا، مناطقی که تا دهه‌ها اقدام به کشتار‌های وسیعی می‌کردند که هرگز در ایران نظیر نداشته است، اکنون به دنبال راهکارهایی برای افزایش هرچه بیشتر پوشش واکسیناسیون جمعیت سگ‌ها هستند. مردم جزیره فلورس در اندونزی از دیرباز به تغذیه از گوشت سگ‌ها مشهور بوده‌اند. زمانی که هاری وارد آن جزیره شد از حدود 600 هزار سگ، نزدیک به 500 هزار سگ کشته و خورده شدند، اما مشاهده شد که با‌وجود کشتار شدید جمعیت سگ‌ها هاری همچنان قربانی می‌گرفت، حتی آن مردم بدوی هم معترض کشتار شدند و بر بلااثر بودن آن آگاه شدند وهم‌اکنون برنامه‌های واکسیناسیون انبوه سگ‌ها و عقیم‌سازی در جزیره فلورس در حال اجراست.
تا پیش از سال 2017 میلادی، شهرداری کابل در افغانستان به کشتار سگ‌ها با سم مبادرت می‌ورزید و نتیجه این بود که تلفات سالانه هاری، فقط در شهر کابل، بیشتر از دوبرابر آمار سالانه کل کشور ایران بود. پس از تغییر برنامه و روی آوردن به عقیم‌سازی و واکسیناسیون انبوه سگ‌ها، درنتیجه از سال 2020 موارد تلفات انسانی هاری و از سال 2021 موارد هاری در سگ‌ها به صفر رسیده است. در طی این سال‌ها شهر کابل حتی یک تغییر حکومت از سر گذرانده و دولت جدید افغانستان که در ابتدا قصد معدوم‌سازی سگ‌ها را داشت، با مشاهده نتایج ارزشمند این اقدامات با تداوم روش مورد تأکید سازمان جهانی بهداشت و سازمان جهانی بهداشت حیوانات موافقت کرد و این شیوه تاکنون ادامه داشته است.
در شرایطی که رسانه‌های ما همچنان در تکاپو برای پوشش نظرات «موافقان» و «مخالفان» سگ‌ها هستند، چطور می‌توان از راهکاری «علمی» سخن گفت، در حالی که اساساً خود موضوع به عنوان یک علم به رسمیت شناخته نشده است. در مورد پذیرش سرطان‌زایی سیگار دوگانه موافقان یا مخالفان داریم یا علم‌گرایان و منکران علم؟ آیا انتشار مکرر دعاوی منکران سرطان‌زایی سیگار در رسانه‌های کشور قابل پذیرش است؟ و از همه مهمتر، آیا رسانه‌ای که با ادعای بی‌طرفی، اقدام به انتشار همزمان مطالب علمی و دعاوی منکران علم کند قابل قبول است؟ لازم به تذکر است که مقصود در اینجا به هیچ وجه متهم‌سازی مطبوعات و خبرنگاران کشور نیست، بلکه صرفاً تلاشی برای یادآوری است که علم درختی نیست که در هر شوره‌زاری بروید، زمانی که انبوه مطالب سهواً یا عمداً با جریحه‌دار کردن احساسات و عواطف مخاطبان به انکار علم می‌پردازد، ترس و وحشت بر حقیقت قالب می‌شود. هنوز یک سال نمی‌گذرد که خبر ساختگی رتبه سوم ایران در تلفات انسانی هاری چنان به طور وسیع بازنشر شد که به عنوان یک واقعیت پذیرفته شد. در واقع هیچ دروغی متصور نیست که نتوان در مورد هاری یا مدیریت سگ‌ها منتشر کرد. تا زمانی که به جای گفتمان علمی و بیان حقایق هاری، بر طبل ترس و وحشت از آن بکوبیم یا به جای تأکید بر مسئول بودن انسان‌ها در قبال سگ‌ها و واکسیناسیون انبوهشان، خود سگ‌ها را مسئول و مقصر بدانیم و بابت رفتارهای ناشایستشان مورد انتقاد قرار دهیم، یا بدون هیچگونه تغییر در نگرشمان، صرفاً بر برنامه‌های متمرکز بر سگ‌ها تأکید کنیم، اقداماتمان محکوم به شکست خواهد بود.