یادداشت
ضرورت اخذ تضمین‌های اساسی در قبال بازی نخ‌نمای اروپایی‌ها
شهروز شریعتی
دانشیار علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس
گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حالی از تصمیم ایران برای نصب هشت آبشار سانتریفیوژ IR-6 طی سه الی چهار هفته آتی در نیروگاه غنی‌سازی سوخت فردو خبر داده است که انتظار می‌رفت تهران قطعنامه ضد ایرانی کشورهای غربی شورای حکام آژانس را بی‌پاسخ نگذارد. این تصمیم بهنگام که با هدف بازدارندگی در مواجهه با فضاسازی‌های متعدد جبهه غرب صورت گرفته است، می‌تواند تلاش طرف‌های مقابل برای سوءاستفاده از فضای حاکم بر انتخابات ریاست‌جمهوری ایران را بی‌اثر سازد. مروری بر تقویم زمانبندی برجام نشان می‌دهد کشورهای اروپایی چگونه به صورت مداوم از تاکتیک فرار به جلو در پرونده هسته‌ای ایران ذیل برجام استفاده کرده‌اند و ایران در این فرایند چگونه باید منافع ملی خود را تضمین کند.
«فرار به جلو»، یکی از تاکتیک‌های متعارف در عرصه سیاست و مدیریت بحران در شرایط ضعف است. مطابق این تاکتیک، طرف مورد انتقاد در شرایطی که نمی‌تواند از موقعیت خود دفاع منطقی داشته باشد، برای فرار از پاسخگویی می‌کوشد با سخن گفتن از موضع قدرت، اقدام به فرافکنی اوضاع کند. نقض مداوم تعهدات اتحادیه اروپا در روند اجرای برجام را می‌توان در این چهارچوب ارزیابی کرد.
در همین راستا یکی از تاریخ‌های مهم در تقویم برجام روز «انتقال» (Transition Day) نامگذاری شده بود که برای ۸ سال بعد از روز پذیرش پیش‌بینی شد و در آن روز مقرر بود اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده امریکا اقدامات مندرج در بندهای ۲۰ و ۲۱ ضمیمه ۵ برجام را انجام دهند، با وجود این در موعد سال هشتم اجرای برجام نیز که مصادف با ۲۶ مهر‌ماه ۱۴۰۲ بود، اتحادیه اروپا اعلام کرد تحریم‌های تسلیحاتی ایران را لغو نخواهد کرد و همچنین برنامه‌ای برای لغو محدودیت‌ها برای افراد و نهادهای دخیل در برنامه‌های موشکی، هسته‌ای و سایر برنامه‌های تسلیحاتی ایران ندارد و لغو تحریم بیش از ۳۰۰ فرد و نهاد که در زمان اجرای برجام، محدودیت‌ها علیه آنها به حالت تعلیق درآمده بود، ادامه خواهد داشت. این اتحادیه در عین حال انتقال انواع تسلیحات و فناوری‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک به ایران یا ارائه خدمات مرتبط به این کشور را نیز ممنوع اعلام کرد.
این در حالی است که آخرین و مهم‌ترین تاریخ کلیدی که در متن برجام پیش‌بینی شده است در روز ۱۹ اکتبر سال ۲۰۲۵ (Termination Day) خواهد بود. طبق مفاد برجام، در مهر سال آینده اتحادیه اروپا موظف است اقدامات مشخص شده در بند ۲۵ از ضمیمه ۵ برجام را انجام دهد که این اقدامات به طور خلاصه به معنای پایان دادن به تمام تحریم‌های وضع شده علیه برنامه هسته‌ای ایران است و حتی تحریم‌هایی که در روز انتقال به حالت تعلیق درآمده‌اند نیز باید در این تاریخ به صورت کامل لغو شوند و از این حیث تحریم هسته‌ای ایران در اتحادیه اروپا بلاموضوع خواهد شد.
بر این اساس اتحادیه اروپا که به خوبی می‌داند به این تعهد خود نیز پایبند نخواهد بود از مدتی پیش کوشیده است با فرار به جلویی دیگر و مسئول دانستن ایران، حتی مدعی‌تر از ایالات‌متحده خود را بی‌گناه جلوه دهد و افکار عمومی جهان را باز هم به روشی فریبکارانه منحرف سازد. ظاهرسازی تروئیکای اروپا برای جنجال بر سر برنامه هسته‌ای ایران در حالی است که سه کشور آلمان، فرانسه و بریتانیا هنگام خروج یکجانبه ترامپ از معاهده برجام نتوانسته بودند حتی به صورت نمایشی از ابزار ویژه مالی خود موسوم به «اینستکس» که در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۹ برای تسهیل تجارت غیر دلاری با ایران رونمایی کرده بودند، دفاع مؤثری به عمل آورند. لازم به توضیح است هدف اصلی از ایجاد این کانال مالی ویژه، دادن امکانات به شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی بود تا بتوانند مجاری متعارف مالی خود را با ایران حفظ کنند اما در عمل نه فقط این اقدام انجام نشد بلکه در نهایت کشورهای مذکور عدم اجرای تعهدات خود را در آن مقطع نیز به گردن ایران انداختند. هر چند روش بازی اروپا مدت‌هاست قابل پیش‌بینی به نظر می‌رسد اما آنچه اکنون تا سال آینده باید اولویت اصلی سیاست خارجی ایران قرار گیرد، یافتن تضمین‌های اساسی برای تأمین منافع ملی کشور در قبال این بازی نخ‌نمای طرف اروپایی است؛ تضمینی که از یک‌سو بتواند تا حد امکان پرونده هسته‌ای ایران را در شورای امنیت سازمان ملل متحد مختومه سازد و از سوی دیگر افکار عمومی جهان را در قبال پیامدهای نقض تعهدات تروئیکای اروپا آگاه‌تر کند.
