بیتا میرعظیمی
خبرنگار

«زاینده‌رود» که روزگاری بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران محسوب می‌شد، طی دهه‌های اخیر به‌دلایلی نظیر خشکسالی، افزایش میزان برداشت و تراکم جمعیت به رودخانه‌ای فصلی تبدیل شده و مشکلاتی درخصوص تأمین آب شرب، صنایع، کشاورزی، گردشگری و محیط زیست اصفهان ایجاد کرده است. طی این مدت با کاهش میزان آب ورودی به زاینده‌رود، قلب تپنده اصفهان از حرکت بازایستاده و امکان تخصیص آب برای کشت کشاورزان غرب و شرق اصفهان را به حداقل رسانده است. طبق گفته رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان به «ایران»، بارگذاری‌های بیش از حد بر زاینده‌رود، طرح‌های انتقال آب به شهرهای یزد، کاشان و... پیش از اجرای طرح‌های انتقال آب، برداشت‌های بی‌رویه آب در بالادست، استقرار صنایع بزرگ، پالایشگاه و نیروگاه‌ها کنار رودخانه و خشکیدگی تالاب بین‌المللی «گاوخونی» علاوه بر تضییع حقوق مردم و کشاورزان، شرایط بحرانی رودخانه را پیچیده‌تر کرده و به دلیل عدم پرداخت حقابه زاینده رود، پدیده فرونشست را نیز به مشکلات نصف جهان افزوده است. بر این اساس، ایجاد پویشی برای تأمین جریان مداوم رودخانه زاینده‌رود در دستور کار مسئولان استانی قرار گرفته و قرار است با همکاری و مطالبه‌گری همه‌جانبه گروه‌ها، جریانی مؤثر به راه بیفتد و اصفهان تشنه را از خشکیدگی دائمی نجات دهد.

حقابه‌بران «زاینده‌رود»
«مجید نادرالاصلی» رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان به «ایران» گفت: خشکیدگی رودخانه زاینده‌رود در اصفهان سال‌هاست به داستانی غم‌بار تبدیل شده و همزمان گفتمان‌هایی مبتنی بر دائمی نبودن این رودخانه راه‌اندازی شده است، اما شواهد نشان می‌دهد که صدها سال از جاری بودن زاینده‌رود و تشکیل تمدن‌های بزرگ در کنار این رودخانه می‌گذرد. منتها آن زمان حساب و کتاب در برداشت‌ها و منابع و مصارف از رودخانه وجود داشت اما امروز این حساب و کتاب‌ها برهم خورده است. به گونه‌ای که حتی بازگشایی‌های اخیر رودخانه ثمری در سفره‌های آب زیرزمینی نداشته و رضایت کشاورزان را جلب نکرده است.
وی افزود: شهر اصفهان و مردم حوضه آبریز زاینده‌رود از 400 سال پیش تاکنون حقابه‌بران رودخانه بوده و به تعبیر امروزی حق شرعی و مهریه خود را در بخشی از این آب می‌دانستند. این در حالی است که امروزه حقوق جدی مردم و کشاورزان بستر چه در بالادست و میانه و پایین‌دست تضییع شده و حقابه‌ای برای آنها در حوضه آبریز رودخانه زاینده‌رود درنظر گرفته نشده است.

مطالبه شرعی و قانونی
طبق گفته این مقام مسئول، شهر اصفهان از قدیم‌الایام یک باغشهر محسوب شده و مطالبه‌ای شرعی و قانونی تحت عنوان «حقابه» دارد. خواسته‌ای که به‌درستی محقق نشده و عدم تحقق بازگشایی‌های آب زاینده‌رود، نتیجه‌ای جز خشکیدگی باغات، روی آوردن کشاورزان به شغل‌های غیرمثمر، تشدید فرونشست و خالی شدن سفره‌های زیرزمینی دربر نداشته است. از طرفی، رودخانه زاینده‌رود حقابه بزرگتری به نام محیط زیست داشته و به دلیل تجمیع آلایندگی‌ها، مردم اصفهان را با بیماری‌هایی نظیر سرطان مواجه کرده است. همچنین جاری نشدن آب در مادی‌ها، وضعیت فضای سبز و مشکلات زیست‌محیطی را دوچندان کرده است. مجموعه این معضلات از جاری و ساری نبودن زاینده‌رود نشأت می‌گیرد. بنابراین باز کردن مقطعی آب زاینده‌رود، خروجی مؤثری نداشته و نقش مؤثری را در سیراب کردن زمین‌های کشاورزی ایفا نمی‌کند. زمین‌هایی تشنه که برای کشت در فصول مختلف نیازمند آب است اما به‌دلیل مصارف زیاد و بارگذاری‌های متعدد در اطراف زاینده‌رود بخصوص در بالادست، خروجی جز بی‌آبی و خشکیدگی دربرندارد. این درحالی است که مقدار قابل‌توجهی آب رودخانه زاینده‌رود در بالادست به مصرف باغات کشت بادام و محصولات آب بَر و... رسیده و عملاً حقابه‌ای به کشاورزان پایین دست نمی‌رسد.

«فرونشست» در کمین آثار تاریخی
رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به جدی بودن موضوع فرونشست در اصفهان، تأکید کرد: مادامی که حقابه زاینده‌رود پرداخت نشود این معضل استمرار داشته و همچنان بسیاری از آثار تاریخی این منطقه را تهدید می‌کند. از سویی دیگر، شاهدیم که هوای خشک و آلوده اصفهان در مواقعی نیز حتی از تهران پیش قراول‌تر بوده و مشکلاتی را به مردم این دیار تحمیل کرده است.
طبق گفته نادرالاصلی، بارگذاری بیش از حد بر رودخانه زاینده رود، طرح‌های انتقال آب به شهرهای یزد، کاشان و... پیش از اجرای طرح‌های انتقال آب، از طرفی برداشت‌های بی‌رویه سالیانه آب در بالادست رودخانه در محدوده سد تا پل کله توسط پمپاژ، استقرار صنایع بزرگ، پالایشگاه، نیروگاه‌ها در کنار رودخانه و... بر شرایط بحرانی زاینده‌رود دامن زده است.

پروژه انتقال آب دریا
نادرالاصلی ادامه می‌دهد: در حال حاضر، طرح‌های خوبی در استان در حال پیگیری است که به‌دلیل عدم تأمین اعتبارات و بودجه، روی زمین مانده است. طرح انتقال آب از جنوب به استان یکی از سریع‌ترین پروژه‌های در دست اجرا در کشور است که با حمایت صنایع بزرگ در مدار پیشرفت و شکوفایی قرار گرفته و با نهایی شدن آن رقم قابل‌توجهی از مصارف صنعت را نسبت به زاینده‌رود کاهش خواهد داد. با افتتاح پروژه انتقال آب دریا، کلیه بارگذاری‌های صنایع از بستر رودخانه و سفره‌های زیرزمینی به جهت احترام به مردم اصفهان و حل مشکلات محیط زیست در منطقه مرکزی کشور باید حذف شود. به این ترتیب، با کاهش مصرف قابل‌توجه آب از بستر و آب‌های سطحی و زیرزمینی زاینده رود و تأمین آب از طریق دریا، مصارف تحت کنترل درآمده و آب به زاینده‌رود بازخواهد گشت.

پویش جاری‌سازی زاینده‌رود
وی با تاکید بر ضرورت ایجاد پویشی برای جاری‌سازی و جاری ماندن رودخانه زاینده‌رود گفت: سال 1401، دبیرخانه فرهنگی زاینده‌رود راه‌اندازی شد تا با مطالبه‌گری منطقی بخشی از مشکلات جاری نبودن زاینده‌رود را حل‌و‌فصل کرده و تأمین حقابه مصرف‌کنندگان را به ثمر بنشاند. در همین راستا از مدیریت شهری درخواست کردیم تا دبیرخانه نقش خود را برای ایجاد یک وفاق و مطالبه‌گری و تسریع طرح‌های تأمین حقابه حفظ کرده و با همدلی و وفاق برای حل مشکلات مردم قدم بردارد. پویش جاری شدن زاینده‌رود نیز در همین قالب می‌گنجد. برای رسیدن به این هدف از مدیریت عالی کشور تا نهادهایی مانند مجلس و... تقاضامندیم تا پای کار آمده و سهمی عمده در بازگرداندن حیات به زاینده‌رود داشته باشند.
رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان در آخر افزود: استان اصفهان از معدود استان‌هایی است که رهبر معظم انقلاب در مورد حل مسأله آب آن تأکید مستقیم داشتند؛ همچنین رئیس‌جمهور نیز بر رفع این مشکل تأکید زیادی کرده‌اند. از طرفی شاهدیم که طی سال‌های گذشته پویش‌هایی مبتنی بر جاری بودن زاینده‌رود از سوی مجموعه گروه‌ها، نهادهای مردمی، سمن‌ها، گروه‌های حقوقی و محیط زیستی به راه افتاده است. این در حالی است که با همکاری و مطالبه‌گری همه جانبه همه گروه‌ها، می‌توان جریانی مؤثر ایجاد کرده و اصفهان تشنه را از خشکیدگی دائمی نجات داد.