به روزرسانی آیین نامه طبیعت گردی با همکاری سه سازمان دولتی
طبیعت گردی زیر چتر یک قانون حفاظتی
راضیه خوئینی
خبرنگار
سازمان زمین شناسی کشور عضو کمیته ملی طبیعت گردی شد. این اتفاق همزمان با به روزرسانی آیین نامه کمیته ملی طبیعت گردی رقم خورد. حالا هر طرح گردشگری را این سازمان با همکاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری بررسی می‌کند تا طرح در مسیر توسعه پایدار قرار بگیرد؛ جایی که گردشگری سبز معنا پیدا می‌کند. همه این اتفاق‌ها بر اساس آیین‌نامه طبیعت‌گردی مصوب هیأت وزیران انجام می‌شود.
در این آیین‌نامه نسبت به تشکیل کارگروه ملی و تدوین دستورالعمل ساماندهی و نظارت بر آفرودسواری در عرصه طبیعی تأکید شده است؛ آیین‌نامه‌ای که به گفته مسئول واحد طبیعت‌گردی سازمان حفاظت محیط زیست، جدید نیست و از سال 1384 مصوب شده بود، اما حالا با برخی تغییرات و افزودن جزئیات جامع‌‌تر شده است.
در واقع اکثر کشورهای پیشرفته به منظور حفاظت از گیاهان و جانوران بومی‌خود قوانین محدودکننده‌ای برای گردشگران و هر نوع فعالیت توریستی وضع کرده‌اند. از اعمال محدودیت در تعداد گردشگران گرفته تا ممنوعیت قایقرانی در فصل لانه‌سازی پرندگان، استفاده از پهپاد در مناطق حفاظت شده، ممنوعیت انتقال برخی سبزیجات و گیاهان حتی به میزان کم از کشورهای دیگر و بسیاری ممنوعیت‌ها که شاید به نظر ما عجیب باشد. اما وضع این قوانین و مقررات حرکتی نوظهور به سوی گردشگری مسئولانه و پایدار برای حفاظت از مناطق شکننده و حساس است؛ توجهی ویژه به مراقبت و نگهداری از طبیعت و بافت بومی‌هر منطقه و جلوگیری از تحت تأثیر قرار گرفتن توسط گونه‌های مهاجم خارجی.
ایمان‌هادی، درباره لزوم اعمال برخی تغییرات در این آیین‌نامه به «ایران» می‌گوید: پس از گذشت حدود 19 سال با مروری که دستگاه‌های مختلف فعال در این حوزه داشتند، وجود خلأهایی در این آیین‌نامه مشخص شد. در واقع این دستگاه‌ها مجوزهایی صادر می‌کردند، فعالیت‌هایی مرتبط انجام می‌دادند و دستورالعمل‌هایی می‌نوشتند که طی این دوره زمانی متوجه خلأها شدند؛ برای مثال مسائلی وجود داشت که نیاز به اسناد بالادستی دارد. همه نکته‌ها را به مرور زمان جمع‌بندی کردیم و به نتیجه رسیدیم که باید یک بازنگری حول این آیین‌نامه انجام شود.
عضو جدید
هادی ادامه می‌دهد: از همان سال 1384 کمیته طبیعت‌گردی فعالیت خود را با 3 عضو؛ سازمان‌های «حفاظت محیط زیست»، «منابع طبیعی و آبخیزداری»، همچنین «میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی» که آن زمان سازمان بود، آغاز کرد. در ادوار دولت‌های مختلف، بارها جلسات بررسی آیین‌نامه طبیعت‌گردی برگزار شد و حالا دوستان تصمیم گرفتند کاری به فراخور حال انجام بدهند. این آیین‌نامه در مدل‌های مختلفی نوشته شد و مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت آخرین مدل آن اردیبهشت به دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مربوطه ابلاغ شد.
در شکل جدید، به اعضای قبلی این کمیته، «سازمان زمین‌شناسی» هم اضافه و با 4 عضو تکمیل‌تر شد، زیرا از مسائلی که زیاد با آن مواجه می‌شدیم بحث ژئوپارک‌ها (زمین بوستان‌ها) بود؛ از این‌رو حضور سازمان زمین‌شناسی ضروری به نظر می‌رسید.از تغییرات مهم دیگر که‌هادی به آن اشاره می‌کند، اضافه شدن دستیار مرتبط با وزارت میراث فرهنگی در امور مردمی‌سازی است، چراکه اساس مبحث طبیعت‌گردی نیازمند حفاظت مشارکتی است؛ این نوع حفاظت فرایندی نسبتاً نوین است که دستگاه‌هایی مانند سازمان حفاظت محیط زیست آن را پیش می‌برد. به همین دلیل احساس نیاز کردیم که یک نماینده به‌عنوان معاونت مردمی‌سازی میراث فرهنگی در این کمیته حضور داشته باشد. آن زمان هم در حوزه طبیعت‌گردی، یک فرد متخصص حضور داشت، البته ان‌جی‌اوها (NGO) هم بودند. اما حالا قرار شد که متخصص حوزه طبیعت‌گردی با سازکار خاصی انتخاب شود.
تقسیم وظایف
مطلب بعدی، نواحی و مناطقی بود که بحث طبیعت‌گردی را پوشش می‌دهد.هادی می‌گوید: این مبحث را هم از سال 1384 داشتیم اما کامل نبود. موادی در آیین‌نامه نوشته شده بود که در کدام مناطق می‌توان طبیعت‌گردی کرد؛ ولی اکنون بندی به نام مناطق و محدوده‌های طبیعی خاص قید شده است که اینها را دقیق و کامل توضیح می‌دهد. مثل مناطق چهارگانه‌ای که تحت مدیریت سازمان محیط‌زیست قرار دارد؛ مثل پارک‌های ملی و پناهگاه‌های حیات‌وحش، مناطق حفاظت شده، آثار طبیعی و ملی و تالاب‌های کشور. حالا فعالیت‌های طبیعت‌گردی ذیل این آیین‌نامه مشمول آن خواهد بود. مناطقی وجود دارد که در عرصه‌های سازمان منابع طبیعی قرار دارد، مانند اراضی جنگلی، بیابان‌ها، کویرها و خیلی از پهنه‌های کشور. درباره سازمان زمین شناسی، ژئوپارک‌ها یا زمین بوستان‌ها هستند که اینها زمین بوستان‌های ملی و جهانی محسوب می‌شوند و این بند قبلاً در آیین‌نامه نبود.
هادی می‌افزاید: در معاونت ثبت میراث فرهنگی موضوعی در قالب میراث‌های طبیعی داشتیم که حالا این میراث‌ها یا به نام میراث طبیعی ملی یا میراث طبیعی جهانی از طریق یونسکو ثبت می‌شود. اینها که مربوط به وزارت میراث فرهنگی است جدیداً اضافه شده است.
از مهم‌ترین مواردی که مقداری تدوین و با توضیحات کامل شد، نحوه فرایند و سازکاری است که هر یک از دستگاه‌ها جداگانه در خصوص پیشبرد فرایند طبیعت‌گردی دارند.هادی ادامه می‌دهد: آن زمان در سال ۸۴ این سازکار کلی نوشته شده بود که مثلاً سازمان محیط‌زیست یا منابع طبیعی می‌تواند کارهایی انجام دهد، اما حالا دقیق‌تر وارد جزئیات شدیم و شرح دادیم که سازمان محیط زیست به چه شکل و چه کارهایی انجام خواهد داد. حالا دیگر سازمان حفاظت محیط زیست به وضوح مکلف به عقد قرارداد خواهد بود و این آیین‌نامه کمک می‌کند مشکلاتی که قبلاً به لحاظ حقوقی پیش می‌آمد ان‌شاءالله رفع شود.
هادی درباره وظایف جدید کمیته طبیعت‌گردی می‌گوید: این کمیته برای عملیاتی شدن دستورالعمل‌ها تشکیل شد.
البته این کمیته تشکیل شده بود، ولی سازکار جدید و وظایف جدیدتری برای آن تعریف شده است، مثلاً در بحث مدیریت آفرود که می‌تواند خسارت‌بار باشد یا در بحث دستورالعمل‌هایی که در تورهای طبیعت‌گردی وجود دارد. در وزارت میراث فرهنگی قسمتی بود که تورهای گردشگری را جداگانه پیگیری می‌کرد. حالا تورهای طبیعت‌گردی را هم اضافه کردیم تا در سازکار کمیته طبیعت‌گردی قرار بگیرد. بحث گردشگری خانواده محورهم که نمایندگان مجلس روی آن تأکید می‌کردند، به‌عنوان یک گزینه برای بسترسازی و تسهیل شرایط حضور خانواده‌ها در طبیعت را در نظر گرفتیم. بحث حمایت و طرح‌های حمایتی از سرمایه‌گذارانی که می‌خواهند وارد بحث طبیعت‌گردی شوند نیز مطرح شد. در کل این آیین‌نامه بسیار تکمیل‌تر شد و اصلاحات مذکور مکمل آیین‌نامه سال ۸۴ شد. ورژن جدید تقریباً قسمت اعظم خلأهایی را که طی این سال‌ها حس می‌کردیم، پر کرده است.
نظارت برای اجرا
بحث دیگری که قرار است پیگیری شود بحث نظارت است، آنچه که طی سالیان گذشته ما از جانب کمیته ملی نمی‌دیدیم حالا قرار است کمیته ملی بر اساس سیاستی که مکتوب شده، بحث نظارت بر طرح‌های اجرایی را پیگیری کند. همچنین فرایندی داشته باشیم که اگر طرح‌هایی را شروع کردیم با همان اصولی که از ابتدا درج شده، منطبق با شرایط و تعریف طبیعت‌گردی باشند که با نظارت کامل و کمک دستگاه‌های عضو این اتفاق بیفتد و خدای ناکرده از مدار اصلی خارج نشود.مبحث بعدی سازکاری است که طی آن دستگاه‌ها باید یکسری پست‌های مرتبط با طبیعت‌گردی به فراخور حال را تعریف کنند. این کمک می‌کند که برخی پست‌های جدیدتر داخل دستگاه‌ها تعریف شود.