مروری به برخی وقایع مهم عرصه کتاب و نشر در دولت مردمی
از افتتاح بزرگ‌ترین کتابخانه عمومی منطقه تا تسهیل دسترسی به کتاب
گروه فرهنگی / اهالی کتاب و نشر طی سه سال اخیر و با عزمی که دولت سیزدهم در پیشبرد اهداف فرهنگی بخصوص در عرصه کتاب از خود نشان داده است، شاهد تحولات مختلفی بوده‌اند از جمله خبر مهمی که درباره افتتاح بزرگ‌ترین کتابخانه عمومی منطقه در کشورمان، آن‌هم در شهری غیر از پایتخت منتشر شد. راه‌اندازی سامانه فروش کتاب به عنوان بستری کارآمد در چرخه فروش کتاب و کمک به دسترسی راحت‌تر و همچنین برپایی موفقیت‌آمیز همزمان بخش‌های مجازی و حضوری نمایشگاه کتاب تهران با تأکید متولیان فرهنگی به برطرف ساختن نواقص دوره‌های گذشته، از دیگر اقداماتی هستند که اهالی نشر به آن اذعان دارند؛ مسأله‌ای که در صفحات ویژه نمایشگاه کتاب تهران (صفحات 7 و 8) روزنامه امروز نیز به آن اشاره شده است.
تغییری مهم در نمایشگاه کتاب تهران
نحوه برنامه‌ریزی و سیاستگذاری‌ها در برگزاری هر چه باشکوه‌تر نمایشگاه کتاب تهران طی سه سال اخیر را می‌توان از جمله اتفاقات مهم فرهنگی در دولت سیزدهم دانست؛ آنچنان که با کنترل پاندمی کرونا نه تنها شاهد پایان یافتن فروش غیرحضوری تازه‌های نشر در خلال برپایی نمایشگاه کتاب نبودیم؛ بلکه متولیان فرهنگی دولت رئیسی بر ضرورت برقراری آن به عنوان مکملی برای بخش حضوری تأکید کردند.
طی دوران شیوع پاندمی کرونا، مجریان برگزاری فعالیت‌های فرهنگی و هنری، حرکت ناگزیری را به سوی اعمال برخی محدودیت‌ها از جمله برگزاری مجازی ویژه‌برنامه‌های مختلف آغاز کردند؛ تغییری که برخی از آن به عنوان معدود اتفاقات مثبتی یاد می‌کنند که شیوع این بیماری سبب شد. سی‌ام دی‌ماه سال 1399، علاقه‌مندان کتاب و کتابخوانی شاهد آغاز نخستین دوره برپایی مجازی نمایشگاه کتاب تهران بودند؛ نمایشگاهی که در بهمن‌ماه از طریق وبسایت نمایشگاه مجازی کتاب میزبانی علاقه‌مندان را برعهده داشت.
سال 1400، همچنان پاندمی کرونا در عرصه جهانی و همچنین در کشور خودمان، متولیان بخش‌های مختلف از جمله عرصه فرهنگ را ناگزیر به بهره‌مندی هر چه بیشتر از امکانات فضای مجازی می‌ساخت. برگزاری دومین دوره نمایشگاه مجازی تهران، مصادف با نخستین دوره سکانداری دولت سیزدهم بود. در این دوره بر خلاف آن چیزی که طی سال‌ها از مدیریت برخی متولیان فرهنگی شاهد بودیم، مجریان برگزاری نمایشگاه کتاب نه تنها تصمیمی به قطع برگزاری این شیوه نوین برپایی نمایشگاه کتاب تهران نگرفتند، بلکه در تعامل با اهالی نشر و صنوف فعال در این زمینه، در راستای رفع کاستی‌های نخستین دوره کوشیدند.
برپایی موفقیت‌آمیز همزمان بخش حضوری و مجازی
شاید بتوان گفت حضور ناشران در نخستین دوره برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران به اجبار شرایط بوده، اما در دوره‌های بعد، بسیاری از آنهایی که بنا به شرایط قدم در این مسیر گذاشته بودند با آگاهی از نفوذ فضای مجازی در زندگی جامعه کتابخوان و مردم دست به عرضه آثار خود از این طریق زدند.
نخستین دوره برپایی نمایشگاه مجازی کتاب تهران با فروش یک میلیون و ۲۵۴هزار و ۵۹۹ نسخه کتاب به کار خود پایان داد. این در حالی است که در دوره جاری، در بخش مجازی سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه کتاب، علاقه‌مندان یک میلیون و 362 هزار نسخه کتاب خریدند. شاید در نگاه نخست، تعداد نسخه‌های به فروش رسیده در بخش مجازی نخستین دوره نمایشگاه کتاب تفاوت چندانی با بخش مجازی نمایشگاه امسال نداشته باشد، اما مسأله‌ای که نباید فراموش کرد این است که در نخستین دوره برپایی نمایشگاه مجازی، مردم فقط از طریق فضای مجازی امکان خرید کتاب داشتند اما در سال 1403 این تعداد نسخه کتاب را در شرایطی خریداری کردند که بخش قابل‌توجهی از این فروش در بخش حضوری انجام شده و خرید آنان تنها به بخش مجازی محدود نبوده است.
راه‌اندازی سامانه‌ای برای دسترسی راحت‌تر به کتاب
از تداوم برپایی بخش مجازی نمایشگاه کتاب تهران طی سه سال اخیر و تلاش متولیان فرهنگی برای رفع نواقص آن و جلب نظر اهالی نشر و جامعه کتابخوان که بگذریم، یکی دیگر از اتفاقات مهمی که در دولت سیزدهم و در عرصه کتاب شاهد تحقق آن بودیم، راه‌اندازی سامانه فروش کتاب به عنوان بستری کارآمد در چرخه فروش کتاب است که اواخر مرداد سال 1402 به سرانجام رسید. از دلایل اهمیت راه‌اندازی این سامانه می‌توان به تسهیل‌گری برای دسترسی عموم مردم به تازه‌های نشر در کمترین زمان ممکن اشاره کرد؛ این مسأله بویژه در خصوص کتاب‌دوستانی که ساکن مناطق کمتر برخوردار و فاقد کتابفروشی‌های به‌روز هستند اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
آن‌طور که متولیان فرهنگی دولت سیزدهم درباره دلایل راه‌اندازی این سامانه عنوان کرده‌اند، در سامانه فروش کتاب، یارانه‌ها از جمله یارانه‌های خرید و ارسال کتاب پیاده‌سازی می‌شود که این اقدام در توزیع عادلانه یارانه‌ها هم نقش مهمی برعهده دارد. در این طرح، چرخه تولید و توزیع کتاب روال منطقی و معمولی خود را طی می‌کند و با فعالیت این سامانه به انتهای زنجیره نشر توجه شده است، در نتیجه شیوه‌ای کارآمد در فروش کتاب توسط کتابفروشان خواهد بود.
گام‌های جدی برای نوسازی و توسعه فضای کتابخانه‌ای
دولت شهید آیت‌الله رئیسی در راه اعتلای فرهنگ از جمله توسعه کتابخانه‌های عمومی، افتتاح کتابخانه‌های مرکزی و نیز توسعه کتابخانه‌های سیار گام‌های ماندگاری برداشت؛ آنچنان که ساکنان شهرها و استان‌های مختلف طی سه سال گذشته شاهد نوسازی و همچنین گسترش فضای کتابخانه‌ای در مناطقی بودند که در دوره‌های قبل مورد بی‌مهری قرار گرفته یا به شکل پروژه‌هایی نیمه‌کاره به حال خود رها شده بودند.
همان‌‌طور که مدیران نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سخنان خود اعلام کرده‌اند، بسیاری از طرح‌های نیمه‌تمام کتابخانه‌های عمومی کشور که غیرفعال بوده در دولت سیزدهم فعال و از اعتبارات سفر رئیس‌جمهور بهره‌مند شده‌اند. از دیگر اتفاقات خوبی که در این عرصه و طی سه سال اخیر شاهد بودیم، می‌توان به خبری اشاره کرد که طی ایام برپایی سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه کتاب تهران رسانه‌ای شد؛ در مراسم افتتاحیه این دوره نمایشگاه کتاب، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر از افتتاح بزرگ‌ترین کتابخانه عمومی منطقه طی چند ماه آینده داد.
آن‌طور که مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در این خصوص اطلاع‌رسانی کرده، کتابخانه مرکزی اراک در استان مرکزی همان کتابخانه‌ای است که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نخستین روز نمایشگاه کتاب تهران خبر افتتاح آن را اعلام کرده است. کتابخانه مرکزی اراک که در استان مرکزی قرار دارد، تکمیلش به همت دولت سیزدهم سرعت پیدا کرد و بودجه خوبی در سفرهای استانی به آن اختصاص داده شد. کتابخانه شهید دستغیب شیراز نیز از دیگر مراکز کتابخانه‌ای است که همین روزها شاهد افتتاح آن خواهیم بود. این کتابخانه هفتاد‌وپنج ساله از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های کشور است که کار بازسازی آن در دولت روحانی ناتمام مانده بود اما هم‌اکنون به همت دولت سیزدهم در آستانه افتتاح قرار دارد.