نگاهی به وزن‌کشی‌های غرب و شرق در جنگ اوکراین
حسین فاطمی
خبرنگار
در حالی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه دوره ۶ ساله ریاست جمهوری خود را به تازگی آغاز کرده که با سفرش به چین به‌دنبال تعمیق مناسبات با راهبردی‌ترین متحد خود است. در این بین برخی از ارزیابی‌ها حکایت از نگاه جدی کرملین به پکن برای تعمیق هرچه بیشتر مناسبات نظامی و امنیتی و دفاعی در جهت تغییر معادلات جنگ اوکراین دارد. در مقابل هم نهایتاً دولت بایدن با‌وجود مخالفت‌های جمهوری‌خواهان بسته حمایتی خود را از کی‌یف آماده کرد که در نشست وزرای امور خارجه ایالات متحده و اوکراین از آن رونمایی شد. این در حالی است که کشورهایی مانند فرانسه و لیتوانی هم خبر از احتمال اعزام نیرو به جنگ اوکراین داده‌اند. مجموعه این اخبار و تحولات حکایت از آن دارد که جنگ اوکراین کماکان یک جنگ فرسایشی است و به این زودی‌ها خبری از فروکش کردن درگیری‌ها نیست و هرچه جلوتر می‌رویم، معادلات این جنگ پیچیده‌تر و در عین حال بغرنج‌تر از گذشته جلوه می‌کند.
در این بین موضوع کلیدی که می‌تواند تحولات جنگ اوکراین را به نقطه عطف خود نزدیک کند، موضوع اعزام نیروهایی از دیگر کشورها به این جنگ است. هر چند به‌صورت جسته و گریخته و همچنین طبق اخبار و گزارش‌های واصله، نیروهایی از ملیت‌های دیگر به نام ارتش اوکراین در مقابل روسیه مبارزه می‌کنند. اما موضع‌گیری جدید پاریس می‌تواند در صورت عملیاتی شدن، شرایط جنگ اوکراین را به یک تعمیم‌دهندگی برساند که نتیجه آن، گسترش جنگ در کل قاره سبز خواهد بود. به باور تحلیلگران، اگرچه به واسطه شرایط جغرافیایی، کشور فرانسه در سایه فاصله زیادی که با روسیه دارد، صدمه‌ای از جنگ فراگیر نبیند، ولی در یک سناریوی احتمالی باید این احتمال را ولو به‌صورت اندک مطرح کرد که در صورت ورود رسمی نیروهایی از فرانسه، لیتوانی یا هر کشور دیگری به جنگ اوکراین، زمینه و فضای لازم برای برخورد احتمالی روسیه با بعضی کشورهای کوچکتر عضو ناتو همچون لهستان و کشورهای بالتیک با مزاحمت‌های موردی و به خطر انداختن امنیت آنها فراهم شود.
مکرون در برابر خواست جمعی؟
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در ماه فوریه گفت که رهبران و سران غربی در حال گفت‌و‌گو در مورد امکان اعزام نیرو به اوکراین هستند. او اذعان داشت که هنوز اجماع حاصل نشده است، اما به گفته وی، «هیچ چیزی را نمی‌توان رد کرد.» در مقابل ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو اعلام کرد که این ائتلاف نظامی هیچ برنامه‌ای برای اعزام نیروهای نظامی به اوکراین ندارد، اما برخی از اعضای ناتو مشاوران نظامی را به کی‌یف اعزام کردند.
با در نظر گرفتن آنچه گفته شد برخی سناریوها هم احتمال از آن دارد که موضع‌گیری امانوئل مکرون یا برخی کشورهای دیگر دال بر اعزام نیرو، صرفاً یک موضع‌گیری دیپلماتیک با هدف تغییر موازنه در برابر مسکو است. حال باید دید که مسکو کدام قرائت را می‌پذیرد، مکرون یا استولتنبرگ؟! و در نهایت اگر روسیه این برداشت را داشته باشد که این حرکت فرانسه با موافقت ناتو و یک تصمیم جمعی بوده است. بویژه آنکه در آستانه نشست بزرگ جنگ اوکراین در سوئیس با حضور بیش از ۱۵۰ کشور از سرتاسر دنیا قرار داریم. بنابراین، این احتمال وجود دارد که فرانسه به طور انفرادی چنین تصمیمی را گرفته باشد و روس‌ها هم این پیام را بگیرند که تصمیم، تصمیمی ناتویی نبوده است. در این بین سوئیس اعلام کرده بود، میزبان کنفرانسی با هدف دستیابی به صلح در اوکراین خواهد بود که در ماه ژوئن (خرداد) برگزار می‌شود که تاکنون بیش از ۵۰ کشور برای حضور در نشست، ثبت‌نام کرده‌اند.
به گفته وایولا آمهرد، رئیس‌جمهور سوئیس که در ژانویه (دی/ بهمن) بنا به درخواست ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین میزبانی این نشست صلح را پذیرفت، کشورهایی از امریکای جنوبی، آفریقا و خاورمیانه از جمله کشورهایی بودند که تأیید کردند در این نشست شرکت خواهند کرد. وی افزود سوئیس فشار می‌آورد تا کشورهای بیشتری از به اصطلاح «جنوب جهانی» و چین را برای ثبت‌نام متقاعد کند. رویترز در گزارش خود با اشاره به اینکه «چین هنوز اعلام نکرده که در این نشست شرکت خواهد کرد»، نوشت: «سوئیس امیدوار است که راه را برای روند صلح در اوکراین هموار کند.» این در حالی است که روسیه به این نشست دعوت نشده و دیپلمات‌ها و کارشناسان سیاست خارجی می‌گویند که مذاکراتی که قرار است در نزدیکی شهر «لوسرن» سوئیس برگزار شود که به احتمال زیاد روی ایجاد اجماعی در مورد چگونگی کاهش خطرات ناشی از حمله مسکو به اوکراین متمرکز است.
در واقع اگر مکرون برای مطرح کردن خود به چنین نتیجه‌گیری رسیده باشد، ممکن است این تصمیم در ناتو به مشورت گذاشته باشد و ناتو به این نتیجه رسیده باشد که با توجه به وضعیت سخت نیروهای اوکراینی در جبهه‌ها و در مقابل پیشروی نسبی روس‌ها که می‌تواند تا پیروزی نهایی ادامه داشته باشد با اعزام تعداد محدودی نیرو آن هم از سوی کشوری که خود داوطلب است، به طور آزمایشی ببینند عکس‌العمل روس‌ها چیست. قطعاً روس‌ها نسبت به این مسأله بی‌تفاوت نخواهند بود و تلاش می‌کنند با این اتفاق برخورد کنند تا ادامه این روند در آینده متوقف شود.
نشست ناتو در واشنگتن و آینده جنگ اوکراین
هرچند به نظر می‌رسد که بسته‌های کمکی پی در پی امریکایی‌ها، بریتانیا و برخی کشورهای اروپایی دیگر ناظر به فرسایشی کردن جنگ در اوکراین است و همچنین مسأله مهم‌تر، یعنی احتمال اعزام نیروهایی از فرانسه و لیتوانی یا دیگر کشورها به این جنگ می‌تواند خطر گسترش ناامنی را به کل قاره سبز پررنگ‌تر کند، اما باید در نظر گرفت که ناتو هم با درک واقعیات میدانی سعی در ریل‌گذاری دیگری دارد که می‌تواند متضاد از نگاه امانوئل مکرون باشد، کما اینکه دبیرکل ناتو برخلاف رئیس جمهور فرانسه، موضوع اعزام نیروی مستقیم و رسمی به جنگ اوکراین را رد کرد و افزون بر آن سران کشورهای عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) احتمالاً در نشست آتی خود در واشنگتن که ۹ تا ۱۱ جولای (۱۹ تا ۲۱ تیر) برگزار می‌شود، موافقت خواهند کرد که درگیری مستقیم در جنگ اوکراین را کنار بگذارند.
آن‌گونه که در پیش‌نویس این نشست آمده، سران ناتو در نشست آتی خود در ماه جولای احتمالاً به چهارچوب و فرمول «نه به اعزام نیروی نظامی» به اوکراین دست خواهند یافت. به گفته مقامات، در این گزارش آمده یکی از بندهای اساسی که در سند پیش‌نویس این نشست آمده این است که ناتو «هیچ سربازی را به جنگ اعزام نخواهد کرد.» نکته جالب توجه دیگر آنجاست که رهبران کشورهای عضو ناتو همچنین در حال برنامه‌ریزی در این نشست هستند تا ریاست گروه تماس مربوط به دفاع از اوکراین را از وزیر دفاع امریکا به مقر ناتو در بروکسل منتقل کنند.
با وجود آنکه نشست خرداد ماه در سوئیس با عنوان دستیابی به راه‌حلی برای صلح در اوکراین و همچنین نشست تیرماه ناتو در واشنگتن، محوریت خود را روی عدم اعزام نیروی رسمی از سوی ناتو یا دیگر کشورهای عضو به این جنگ متمرکز کرده‌اند، اما اکنون موضوع بسته‌های تحریمی پی در پی غرب در برابر روسیه و همچنین تداوم و تشدید کمک‌های تسلیحاتی نظامی و دفاعی از اوکراین، فضایی را به وجود آورده که روسیه هم به‌دنبال تعمیق هر چه بیشتر مناسبات با همپیمانان خود است تا بتواند جبهه‌اش را در مقابل غرب تقویت کند که سفر هفته گذشته ولادیمیر پوتین به چین مؤید آن است.
در خلأ ارسال کمک‌های مالی و تسلیحاتی امریکا به‌دلیل درگیری در مجلس نمایندگان و مجلس سنا، طی هفته‌های اخیر روسیه فرصت مغتنمی را برای تغییر معادلات جنگ به نفع خود پیدا کرد و اکنون با ازسرگیری حمایت‌های غرب امکان تشدید درگیری‌ها وجود دارد. با در نظر گرفتن این نکته و در حالی که ایالات متحده دلایل موجهی برای اجتناب از رویارویی مستقیم با روسیه دارد، حمایت از اوکراین باید اولویت اصلی سیاست خارجی این کشور باشد. در این میان اوکراینی‌ها صرفاً به‌دنبال ابزاری برای دفاع از خود هستند. لذا به نظر می‌رسد که استراتژی فرسایشی کردن جنگ اوکراین کماکان در دستور غرب است، بدون آنکه موضوع اعزام نیروی رسمی به این جنگ یا درگیری مستقیم با روس‌ها در دستور کار غرب، ناتو یا ایالات متحده باشد.
