بیتا میرعظیمی
خبرنگار

 سدآبی-خاکی «قیز‌ قالاسی» یکی از تجربه‌های موفق دولت سیزدهم در توسعه دیپلماسی آبی و محصول مشترک ایران و جمهوری آذربایجان روی رود ارس، امروز (یکشنبه) توسط رؤسای‌جمهور ایران و جمهوری آذربایجان افتتاح می‌شود. این سد سومین سد مشترک میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان و بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پروژه آبی مرز شمال‌غرب کشور است که با تنظیم 2 میلیارد مترمکعب آب در سال‌، قرار است ضمن جلوگیری از هدررفت آب و تولید برق، روابط برادری میان دو کشور را مستحکم‌تر کند. بزرگ‌ترین و مهم‌ترین طرح مرزی آذربایجان‌ شرقی که مصداق بارز تحقق شعار «آب برای صلح» است، امروز پس از 20 سال انتظار توسط «آیت‌الله رئیسی» و «الهام‌ علی‌اف» افتتاح می‌شود. آنگونه که معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار اردبیل به «ایران» می‌گوید: «این طرحی ملی که به دست مهندسان ایرانی بازطراحی و ساخته شده، ظرفیت آبیاری اراضی کشاورزی دو استان آذربایجان شرقی و اردبیل با وسعت 42 هزار هکتار را دارا بوده و با افتتاح آن، بخش کشاورزی و اراضی حاصلخیز دشت مغان جانی تازه گرفته و با افزوده شدن حدود یک میلیون تن به محصولات کشاورزی بویژه محصولات استراتژیک (گندم، ذرت و...) در سطح استانی و کشوری، بیش از 16 هزار خانوار را به صورت مستقیم و 200 هزار نفر را نیز صورت غیرمستقیم بهره‌مند خواهد کرد.»
 
دشت مغان سیراب می‌شود
«سید کمال‌الدین میرجعفریان» معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار اردبیل به «ایران» می‌گوید: سد «قیز قلعه‌سی» در ۱۲ کیلومتری پایین‌دست سد خداآفرین با حجم تنظیمی ۲ میلیارد مترمکعب در سال جهت تنظیم آب مورد نیاز اراضی پایین‌دست در استان اردبیل (مغان) هدف‌گذاری شده و بزودی به بهره برداری خواهد رسید. طبق گفته این مقام مسئول، سد «قیز قلعه‌سی» به عنوان یک سد تنظیمی و انحرافی عمل کرده و ظرفیت آبیاری اراضی کشاورزی دو استان آذربایجان شرقی و اردبیل با وسعت 42 هزار هکتار را داراست. 38 هزار هکتار از اراضی کشاورزی در استان اردبیل قرار داشته و به تبع آن، بیش از 95 درصد بهره‌برداری از آب سد «قیز قلعه‌سی» به استان اردبیل و حدود 5 هزار هکتار آن به استان آذربایجان شرقی اختصاص پیدا کرده است.»
 
رهاسازی آب از سد خداآفرین
میرجعفریان، بهره‌برداری از سد «قیز قلعه‌سی» روی رودخانه مرزی ارس را یک پروژه ملی دانسته و می‌گوید: «افتتاح سد«قیز قلعه‌سی» یک طرح ملی است که در ۱۲ کیلومتری پایین‌دست سد خداآفرین به بهره‌برداری خواهد رسید. این سد، در پایین‌دست با فاصله 60 کیلومتر به عنوان یک سد تنظیمی و انحرافی عمل می‌کند. بدین معنا که آب رهاسازی شده از سد خداآفرین در این سد تنظیم شده و به سمت کانال‌های انتقال آب رهاسازی می‌شود.»
وی می‌افزاید: در این پروژه عظیم، بیش از 85 درصد کانال‌گذاری‌های انتقال آب (خط انتقال کانال‌ها و سیفون‌ها) توسط وزارت نیرو انجام شده و به فراخور آن در داخل شبکه نیز بیش از 85 درصد نواحی 1 ،2، 3 و 4 توسط همکاران سازمان جهاد کشاورزی اردبیل شبکه‌گذاری شده است. طبق گفته میرجعفریان، تاکنون هزینه خط انتقال (42 هزار متر هکتار) این سد، توسط سازمان امور آب و جهاد کشاورزی 10 هزار میلیارد تومان برآورد هزینه انجام شده است. این هزینه‌ها در صورت به‌روز شدن، بالای 38 هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود.
 
افزایش تولید محصولات استراتژیک
اما مزایا و آورده افتتاح سد «قیز قلعه‌سی» برای منطقه چیست؟ معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار اردبیل پاسخ می‌دهد: «یکی از مزایای افتتاح این پروژه ملی، آبیاری سیستماتیک 42 هزار هکتار اراضی کشاورزی منطقه است که پیش‌تر به صورت سنتی آبیاری می‌شد.
همچنین با افتتاح سد «قیز قلعه‌سی»، حدود یک میلیون تن به محصولات کشاورزی بویژه محصولات استراتژیک (گندم، ذرت و...) در سطح استانی و کشوری افزوده شده و با افتتاح آن، بیش از 16 هزار خانوار به صورت مستقیم و 200 هزار نفر به صورت غیرمستقیم بهره‌مند خواهند شد. همچنین با توسعه و رونق اشتغالزایی و افزایش تولید محصولات استراتژیک در استان، نیازمندی به محصولات استراتژیک به حداقل رسیده و خودکفایی اقتصادی در سطح استانی و کشوری حاصل خواهد شد.»
 
تثبیت حقابه جمهوری اسلامی ایران
«یوسف غفارزاده» مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی نیز به «ایران» می‌گوید: «طراحی اولیه سد «قیز قلعه‌سی» اگرچه در سال ۱۳۸۵ با طراحی مشترک ایران و جمهوری آذربایجان انجام شده اما بازنگری، اصلاح و اجرای کامل آن توسط مهندسان ایرانی صورت گرفته است؛ طرحی بزرگ و پیچیده که قدرت، توانمندی و دانش بالای ایران در موضوع سدسازی را به رخ جهانیان خواهد کشید.» طبق گفته غفارزاده، «نیروگاه‌ها در دل بدنه سد قرار داشته و سازه بتنی و خاکی سد در هم تنیده شده، همچنین ۳۹ دریچه آبگیر آن تعبیه شده است که کار سرریز و برداشت آب را انجام می‌دهد. مجموعه این ساخت‌وسازها از پیچیدگی احداث سد به شمار می‌رود.» وی ادامه می‌دهد: «سرمایه‌گذاری برای ساخت این سد، توسط ایران انجام شده و مراحل پرداخت سهم ۵۰ درصدی طرف مقابل در حال توافق و نهایی شدن است. سدی که برای استفاده برابر دو کشور (ایران و جمهوری آذربایجان) از آب و انرژی رودخانه ارس و با هدف اجرای پروتکل‌های رودخانه ارس ساخته شده و نمونه بارزی از دیپلماسی آبی به شمار می‌رود.» طبق گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی، «ساخت سد قیز قلعه‌سی موجبات رونق و شکوفایی اقتصادی شمال غرب کشور را فراهم کرده و علاوه بر رونق اقتصادی و کشاورزی، توسعه گردشگری منطقه و تثبیت حقابه جمهوری اسلامی ایران و حقوق آبی کشور از منابع آب مرزی، آب شرب شهرها و روستاها را تأمین خواهد کرد.»
 
تأمین امنیت آبی و غذایی
در همین حال، «یونس ژائله» رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تبریز افتتاح سد «قیز قلعه‌سی» را شروعی بر انجام دیگر پروژه‌‌های اقتصادی مشترک میان ایران و آذربایجان دانسته و می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین آثار تعمیق ارتباط با جمهوری آذربایجان، همکاری این کشور در تکمیل کریدور شمال-جنوب و ایجاد کمربند آغ‌بند است.
این پروژه مشترک با جمهوری آذربایجان، می‌تواند اقتصاد ایران را به یک بازار چند صد‌میلیارد دلاری وصل کرده و آورده ارزی بی‌نظیری برای اقتصاد استان و کشور رقم بزند و نقطه عطفی در جهش تولید اقتصاد باشد.
همچنین احداث این سد فرصت بی‌نظیری برای رونق اقتصاد کشاورزی استان فراهم کرده و علاوه بر رونق کشاورزی در دشت مغان، فرصت ویژه‌ای برای توسعه کشت و صنعت در محدوده خداآفرین ایجاد خواهد کرد. از سوی دیگر، سد قیز قلعه‌سی این امکان را برای ایجاد کشت و صنعت خداآفرین فراهم کرده و می‌تواند انقلابی بزرگ در امنیت غذایی و امنیت آبی ایران ایجاد کند.»

بــــرش

«قیز قلعه‌سی» با ویژگی‌های منحصربه‌فرد
سد «قیز قلعه‌سی» با طول خط انتقال ۱۴۴ کیلومتر یکی از سه طرح بزرگ خط انتقال در کشور محسوب می‌شود. قدرت انتقال آب این خط ۸۰ مترمکعب بر ثانیه است و علاوه بر این در کنار این کانال، ایستگاه‌های پمپاژ تعبیه شده که آب را از کانال برداشته و به زمین‌های کشاورزی می‌رساند. این سد از نوع خاکی با هسته رسی به طول تاج ۸۳۴ متر و ارتفاع ۳۷ متر و ۲ واحد نیروگاهی ۴۰ مگاواتی با انرژی قابل استحصال سالانه ۲۷۰ گیگاوات ساعت در دو طرف است و طراحی این سد بر اساس سیلاب ۱۰ هزار ساله معادل ۳۴۴۰ مترمکعب بر ثانیه بوده که از طریق مجاری تخلیه‌کننده تحتانی و سرریزهای رادیال گیت در طرفین در نظر گرفته شده است.
بتن‌ریزی حدود ۵۰۰ هزار مترمکعب، ۶ میلیون مترمکعب خاکبرداری و سنگبرداری، بیش از ۲ میلیون مترمکعب خاک‌ریزی و ۴۲ کیلومتر حفاری تزریق، اجرای دایک و انحراف ۲ مرحله‌ای مسیر رودخانه به منظور قرارگیری سازه‌های بتنی در بدنه خاکی سد، ویژگی‌های منحصر به فردی به این طرح بخشیده که اجرای آن توسط مهندسان و متخصصان ایرانی و به‌صورت جهادی و شبانه‌روزی انجام گرفته است.
سد قیز قلعه‌سی با پیچیدگی فنی و اجرای تجهیزات هیدرومکانیکال، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پروژه مرزی آذربایجان‌شرقی محسوب می‌شود که آب بزرگ‌ترین شبکه آبیاری زهکشی شمال‌غرب کشور را تأمین و حقابه یک میلیارد مترمکعب در سال با تشکیل لکه آبی در راستای حفظ منافع کشور را تثبیت خواهد کرد.
این طرح عظیم با اشتغالزایی برای ده‌ها هزار نفر (مستقیم و غیرمستقیم) و هزینه‌ به‌روز شده 5 همت، علاوه بر تأمین آب شبکه خداآفرین به وسعت 74 هزار هکتار و تأمین برق به میزان 270 گیگاوات ساعت در سال، توانایی تنظیم آب سالانه به میزان 2 میلیارد مترمکعب را برای طرفین دارد.