مهدی سیف تبریزی
کارشناس حوزه قفقاز، ترکیه روسیه

ارمنستان این روزها شاهد تحولات اجتماعی و سیاسی است که می‌توان آن ‌را بزرگ‌ترین جنبش مدنی در تاریخ مدرن 33 ساله این کشور دانست. جنبش «تاووش برای میهن» به رهبری اسقف اعظم تاووش «باگرات سرباز گالستانیان» پس از اعلام واگذاری چهار روستا در منطقه تاووش ارمنستان به جمهوری آذربایجان درپی توافقات انجام شده میان نیکول پاشینیان و علی‌اف درخصوص تعیین حدود مرزی میان دو کشور اعلام موجودیت کرد.
این جنبش در ابتدا در اعتراض به سیاست‌‌های واگذاری برخی روستاها در منطقه قزاق از توابع استان تاووش در چهارم اردیبهشت آغاز و اسقف گالستانیان به‌همراه 500 نفر از ساکنان روستاهای واگذار شده و دیگر شهروندان منطقه تاووش راهپیمایی اعتراضی را به سمت ایروان پایتخت ارمنستان آغاز کردند. این در حالی بود که همزمان دولت ارمنستان به دنبال راهکارهایی در جهت ایجاد تفاهم با طرف جمهوری آذربایجانی در تعیین حدود مرزی بود تا از هرگونه تنش و درگیری مجدد میان نظامیان دو کشور جلوگیری کند.
حرکت اعتراضی اسقف اعظم تاووش در طول مسیر با همراهی مخالفان دولت و سیاست‌های واگذاری مناطق همراه شد تا در نهایت معترضین در روز پنجشنبه (20 اردیبهشت) گردهمایی خود را در میدان جمهوری ایروان با حضور 65 تا 67 هزار شهروند ارمنی برگزار کنند.
 ماهیت جنبش اعتراضی
حرکت معترضین ارمنی این بار جنبه‌های کاملاً متفاوتی دارد. از همین روی، بررسی ماهیت و شکل اعتراضات در این کشور می‌تواند تصویری روشن‌تر را در اختیار قرار دهد. این شاید برای اولین بار در تاریخ ارمنستان مدرن باشد که یک جنبش اعتراضی در این کشور دارای ماهیتی سیاسی نیست. اعتراضات در ارمنستان این بار از بطن کلیسای حواری مسیح نشأت گرفته است و یک اسقف اعظم به‌عنوان رهبر در صدر این جنبش دیده می‌شود.
حرکتی که هرگونه وابستگی خود را به گروه‌های اپوزیسیون انکار کرده و تنها انگیزه خود را دفاع از خاک میهن و حفظ تمامیت ارضی عنوان می‌کند. از همین‌روی جنبش تاووش برای میهن در حساس‌ترین برهه تاریخی ارمنستان توانسته نه تنها مخالفان سیاسی پاشینیان بلکه قسمتی از قشر خاکستری این کشور را که از سیاسیون فاسد گذشته و همچنین نیروهای وابسته به روسیه خسته بودند، به میدان بیاورد.
فضای سیاسی ارمنستان به یاد ندارد که در اعتراضات و جنبش‌های سیاسی اتفاق افتاده در این کشور از همراهی گسترده فضای دانشگاهی و کنسرواتوار‌های (هنرستان‌های موسیقی) این کشور برخوردار بوده باشد. همچنین گفته می‌شود برخی از بدنه نظامی ارتش ارمنستان و پلیس این کشور هم همراهی خود با این جنبش را اعلام کرده‌اند.
 
معترضین چه می‌خواهند؟
در ابتدای حرکت تنها خواسته معترضین به رهبری اسقف گالستانیان تغییر سیاست‌های واگذاری سرزمین به جمهوری آذربایجان از سوی پاشینیان بود اما در ادامه این حرکت و در گردهمایی‌ای که رهبران جنبش اعتراضی در میدان جمهوری ایروان برگزار کردند، خواسته‌های آنان کاملاً رنگ‌ و بوی متفاوتی به خود گرفت. گالستانیان درخواست استعفای پاشینیان را داد و پس از چند ساعت درخواست استیضاح نخست‌وزیر ارمنستان را از سوی مجلس این کشور به میان کشید. گفته می‌شود رهبران این جنبش با احزاب مخالف در مجلس به توافق رسیده‌اند تا روند قانونی این امر را کلید بزنند اما به‌منظور دستیابی به هدف همچنان از آرای لازم (کمبود 19 رأی) برخوردار نیستند و امید دارند تا از طریق کلیسا و فشار مردمی آرای لازم را در مجلس به دست آورند. شکست در استیضاح، طبق قانون این امکان را به نخست‌وزیر می‌دهد تا به مدت شش ماه از مطرح شدن هرگونه طرح مجدد استیضاح جلوگیری کند و این یک شکست برای این جنبش محسوب خواهد شد.
همچنین از دیگر خواسته‌های معترضین برای تغییر در سیاست‌های دولت یا استیضاح نخست‌وزیر ایجاد نافرمانی‌های مدنی به صورت گسترده از سوی شهروندان ارمنی است تا از این طریق بتوانند کارکرد دولت را فلج کنند. اما نکته مهم ‌اینکه دیروز در گردهمایی معترضین گالستانیان به دیپلمات‌های سابق ارمنستان دستور داد تا عصر یکشنبه (امروز) مفهومی روشن از مرزبندی و تحدید حدود و انجام مذاکرات صلح با جمهوری آذربایجان را تهیه و تدوین کنند.
 دولت چه می‌گوید؟
دولت پاشینیان تا به این لحظه سعی کرده است در مقابل این حرکت اعتراضی از خود واکنش مهمی نشان ندهد تا از این طریق از اهمیت آن کاسته و جلوی برخوردهای احساسی که توان ایجاد خوراک تبلیغاتی را برای مخالفان داشته باشد جلوگیری کند تا در آرامش برنامه‌های سیاسی خود را به پیش ببرد. همچنین رسانه‌های دولتی و فضای مجازی وابسته به دولت در این چند روز به دفعات به این موضوع اشاره کرده‌اند که رهبران این حرکت اعتراضی وابستگی‌های سیاسی بسیاری با سیاستمداران فاسد و غیرمحبوب گذشته همچون رابرت کوچاریان دارند.
 
آینده کشاکش سیاسی
با توجه به حوادث اتفاق افتاده در چند روز گذشته به‌نظر می‌رسد اصطکاک میان دولت و مخالفان شکلی فرسایشی به خود بگیرد و برخلاف حرکات اعتراضی در سال‌های قبل شاهد اتمام این تجمعات در آینده نزدیک نباشیم. بخصوص اینکه در بحبوحه اعتراضات شاهد مذاکرات وزرای خارجه ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر فرمول صلحی باشیم که منجر به واگذاری قطعی برخی مناطق به باکو خواهد شد. همچنین باید توجه داشت که فرسایشی شدن این تجمعات امکان مداخله خارجی از سوی روسیه به‌منظور تغییر دولت یا جمهوری آذربایجان و ترکیه را برای دستیابی به اهداف ارضی در ارمنستان را امکان‌پذیر خواهد کرد.