ایران مهم‌ترین زیستگاه پرندگان مهاجر غرب آسیاست
آسمان امن
راضیه خوئینی
خبرنگار
ایران مقصد بسیار مهمی برای پرندگان مهاجر است. بنابر اعلام معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، ایران مهم‌ترین کشور غرب آسیا از نظر زیستگاه زمستانی پرندگان مهاجر محسوب می‌شود. آمارهای سازمان حفاظت‌محیط زیست نشان می‌دهند سالانه به‌طور متوسط حدود ۱.۸ تا ۲ میلیون قطعه پرنده وارد کشور ما می‌شوند و در زیستگاه‌های آبی ایران زمستان را می‌گذرانند.
تماشای پرندگان مهاجر لذت فراوانی برای همه انسان‌های روی کره زمین دارد. حتی پرنده‌نگری از تفریحات آرامش‌بخش به شمار می‌آید. هجوم پرندگان به برخی نقاط می‌تواند مسیر سفر گردشگران را تعیین کند. بنابراین هر سال، دومین شنبه ماه مه در تقویم جهان «روز پرندگان مهاجر» نامگذاری شده است تا شاید انسان‌ها نسبت به این گونه‌های زیبا احساس مسئولیت کرده و میزبانان بی‌آزاری برای آنان باشند. رویدادی که از سال 2006 با هدف افزایش دانش عمومی و فرهنگسازی در جوامع محلی نسبت به این میهمانان زیبا آغاز شد. امسال شعار «از حشرات محفاظت کنیم تا از پرندگان حفاظت کنیم»، بر اهمیت حشرات و حفاظت از آنها به‌عنوان مهم‌ترین منبع غذایی پرندگان تأکید می‌کند.
پژوهش 50 ساله
حسن اکبری با اشاره به انجام پژوهشی روی آمار 50 سال گذشته تاکنون درباره وضعیت پرندگان مهاجر کشوربه «ایران» گفت: نتیجه این آمار برای خودمان هم عجیب بود. باوجود خشک شدن برخی تالاب‌ها در داخل سرزمین و کمتر شدن سایت‌های آبی؛ ولی میزان ورودی پرندگان تغییری نسبت به سال‌های قبل نداشت و تا حدودی در برخی از سایت‌ها افزایش هم داشته‌ایم. ولی پرندگان مهاجر از سایت‌های کم آب ما به سوی سایت‌های پرآب جابه‌جا شده‌اند. یعنی قبلاً در سایت‌های داخلی مثل هامون، پریشان، بختگان و گاوخونی تعداد پرندگان مهاجر بیشتری داشتیم. اما امسال تعدادی از پرندگان در سواحل دریای خزر، تالاب‌های ساحلی و تالاب‌های جنوبی ما به‌علاوه یک سری از آبگیرهای داخلی مستقر شده‌اند.
به گفته اکبری تداوم این وضعیت مطلوب نیازمند رفع سوء مدیریت‌ها در مصرف منابع آبی کشور است. همچنین وزارتخانه‌هایی که باید حقابه تالاب‌ها را بدهند نباید تعلل کنند تا شاهد کاهش میزان مهاجرت پرندگان به کشورمان در سال‌های آینده نباشیم. هرچند که امسال هم به دلیل بارش‌های کم و مهم‌تر گرمایش هوا بخشی از پرندگانی که از سیبری آمدند و به تالاب‌های ما رسیدند در عرصه‌های بالاتر مانند آذربایجان مستقر شدند.
اکبری گفت: اگر دستکاری ما در محیط زیست زیاد نباشد پرندگان با بسیاری از تغییرات خودشان را وفق می‌دهند؛ زیرا قدرت پرواز دارند و می‌توانند مسیرهای طولانی را بروند. مثلاً در بسیاری از مکان‌ها مثل یزد، خراسان جنوبی و اصفهان تالابی وجود نداشته است و به خاطر تصفیه فاضلاب‌ها یک تالاب مصنوعی ایجاد شده است و نزدیک ۱۰ هزار قطعه پرنده به آنجا آمدند. پس پرندگان تا حدودی قدرت تغییر زیستگاه خود را دارند ولی این توانایی تا بی‌نهایت نیست.
وی با انتقاد از حجم زیاد سم‌پاشی‌ها برای حفاظت از محصولات زراعی که تأثیر منفی بر جمعیت حشرات می‌گذارد، گفت: حشرات در بقای پرندگان اهمیت فراوانی دارند و این حجم سمپاشی در نهایت پرندگان مهاجر را متضرر می‌کند. چراکه عملاً ترکیب حشرات را در طبیعت تغییر داده و ممکن است بر شرایط زندگی و نحوه تخمگذاری و نمو برخی حشرات تأثیر منفی بگذارد.
حشرات مزاحم نیستند
اکبری ادامه داد: حشرات دارای نقشی اصلی در چرخه‌های زیستی اکوسیستم هستند، زیرا قدرت زادآوری، سرعت تکثیر و پراکندگی فراوانی دارند. همچنین بخش عمده پروتئین چرخه‌های زیستی را تأمین می‌کنند؛ پس باید درباره میزان و نحوه استفاده از سموم تجدید نظر جدی کنیم. در این زمینه دقت ارگان‌های متولی مانند وزارت جهادکشاورزی حائز اهمیت است.
از سیبری تا نیل
ایران از حدود ۵۰ سال پیش تاکنون، مانند کشورهای اروپایی سرشماری پرندگان مهاجر را انجام می‌دهد و از اواخر دی و اوایل بهمن هرسال این سرشماری شروع می‌شود.
حدوداً 5 درصد از کل جمعیت پرندگان مهاجر جهان در کشورمان زمستان‌گذرانی می‌کنند. اکبری باتوجه به شرایط اقلیمی نسبتاً خشک کشورمان این عدد را بالا ارزیابی کرد و گفت: ایران تقریباً مهم‌ترین کشور در مسیر پرواز پرندگان از سیبری تا نیل به شمار می‌آید. حدود ۱۶درصد کل پرندگان مهاجر در این مسیر، ایران را برای زمستان‌گذرانی انتخاب می‌کنند. این مهاجران دارای تنوع خوبی هستند. براساس سرشماری‌ها بیش از ۱۶۰ گونه پرنده آبزی و کنارآبزی در کشورمان شناسایی شده‌اند. تقریباً ۴۵۰ سایت را پوشش می‌دهیم و این کار کماکان ادامه دارد.
جمعیت پرندگان مهاجر نشان می‌دهد که فراوانی و تنوع پرندگان وارد شده به کشور باتوجه به محدود شدن منابع آبی در زیستگاه‌های داخلی کشور کم نشده است. اکبری حاشیه ساحل دریای خزر و تالاب‌های مجاور آن را پرجمعیت‌ترین مقصد پرندگان مهاجر خواند و گفت: بخشی دیگر از آنها در آب‌بندان‌ها و تالاب‌های داخلی و برخی در ساحل خلیج فارس مستقر می‌شوند. هرچند که طبق بررسی‌‌ها مکان استقرار آنها تغییراتی کرده است و بیشتر به سمت دو ساحل اصلی کشور یعنی سواحل خزر و خلیج فارس رفته‌اند. در حالی که قبلاً بیشتر در سطح کشور پراکنده می‌شدند.
اکبری با خرسندی گفت: در سال‌های اخیر اتفاق مرگ و میر پرندگان مهاجر تکرار نشده است. با اقدامات خوبی که در خلیج گرگان برای بهتر شدن شرایط آبگیری آن انجام شد، دیگر رشد عوامل بیماری‌زا در این محدوده اتفاق نمی‌افتد.