بافت تاریخی دهدشت چشم انتظار گردشگران است
بلاد شاپور را دریابید
صبح به سمت شهر دهدشت حرکت کردیم. هوا بهاری است و تا چشم کار می‌کند دشت‌ها سبز. مقصد، شهر بلاد شاپور است. شهر قدیمی که در دل شهر امروزی دهدشت قرار دارد. تنها تصور من از این شهر، چند بنای مرمت شده و چندبنای محدود در رسانه‌ها است، نه یک شهر بزرگ تاریخی. یکپارچه ندیدن بلاد شاپور و بی‌توجهی به بخش‌های دیگر شهر، تصویر کاملی به ما نمی‌دهد. ذهنیتی از شهر بلاد شاپور ندارم. به شهر وارد می‌شویم. با پرس و جو از چند نفر به شهر قدیمی می‌رسیم. انتظار من از شهری قدیمی با این غنای فرهنگی و تاریخی، حضور انبوه گردشگر است اما برخلاف تصور اولیه من، هیچ کسی در محدوده نیست. حتی کیوسک یا مرکز اطلاع‌رسانی میراث فرهنگی هم وجود ندارد. هیچ نیروی مراقبتی میراث فرهنگی هم در مجموعه حضور ندارد، به جز چند نفر که در حال کار روی پشت بام کاروانسرای دهدشت هستند. بافت تاریخی شهر دهدشت مجموعه‌ای از عناصر مختلف معماری شهری، مانند ارگ حکومتی، برج و بارو، بقاع متبرکه، مساجد، بازار، کاروانسرا، حمام‌ها و تأسیسات آب‌رسانی است. بافت قدیمی بلاد شاپور با ۴۵ هکتار وسعت یکی از بزرگترین بافت‌های تاریخی ایران به شمار می‌آمد اما توسعه شهرنشینی، وسعت آن را به ۳۷ هکتار کاهش داد. بلاد شاپور براساس دستنوشته‌های تاریخی، شهر قدیمی دهدشت است که می‌گویند توسط شاپور اول ساسانی، فرزند اردشیر اول ایجاد شده است، کارشناسان اما آن را متعلق به دوره صفوی می‌دانند. فارس‌نامه ناصری هم از آن به عنوان یک شهر بزرگ یاد می‌کند.
امید سجادیان
تسهیلگر اجتماعی، توسعه محلی و گردشگری
اواخر دوره صفوی
بلاد شاپور در اواخر دوره صفویه به خاطر عدم امنیت در راه‌های بازرگانی صدمه دید و در زمان هرج و مرج دوره زندیه غارت و ویران شد. در سندی که از عصر شاه عباس صفوی در سال ۱۰۸۶ هجری قمری بجا مانده، نام این شهر قریه‌الدشت بوده که در زمان حکومت سلجوقیان به اوج رونق خود رسیده است. با توجه به موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی این شهر و اینکه کوتاه‌ترین راه میان بنادر جنوبی و اصفهان و مرکز حکومت صفویان بود از اهمیت خاصی برخوردار بوده است.
وجود راه‌های سنگفرش شده و پل‌های متعدد و مرکزیت تجاری آن حکایت از این دارد که شاخه‌های فرعی جاده ابریشم از این شهر عبور می‌کرد...
بلادشاپور ورودی مشخصی ندارد. از هر سمتی می‌توان به آن ورود کرد. عظمت و شکوه این بافت تاریخی به محض روبه‌رو شدن با آن، نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. طی این سال‌ها بخشی از این بناها آسیب دیده بود که توسط میراث فرهنگی مرمت شده است. حمام و بازار و کاروانسرا از جمله این بناهای مرمت شده هستند. همچنین ردپای مرمت غیراصولی در برخی بناها دیده می‌شود که چهره بنا را تغییر داده است.
در حالی که در محوطه قدم می‌زنیم با یک مرمت‌گر در حال عکاسی برخورد می‌کنیم. گله‌مند از بی‌توجهی به بافت، می‌گوید: این شهر تاریخی و آثار آن، می‌توانست یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری کشور، استان و شهر دهدشت باشد و نه تنها باعث رونق شهرستان بلکه زمینه توسعه استان را فراهم کند ولی متأسفانه به حال خود رها شده است.
عبور گله
یادگاری‌نویسی‌ها، بازار قدیمی بلاد شاپور را هم بی‌نصیب نگذاشته است. یادگاری‌هایی که همچون وصله ناجوری بر یک اثر تاریخی خودنمایی می‌کنند. همچنان که با حسرت به این نوشته‌ها نگاه می‌کنیم، تعدادی گوسفند و بز از وسط بافت و بازار عبور می‌کند. دور تا دور شهر قدیم کاربری‌های مسکونی، خدماتی و اداری است، تا شک کنی که بافت در دل شهر قرار دارد یا شهر در دل بافت قرار گرفته است.
بخش اصلی شهر، پشت بناهای مرمت شده قرار دارد. محدوده بافت برخلاف تصور من به این چند بنای مرمت شده محدود نمی‌شود. طبق برخی منابع این شهر حدود دو هزار خانه، مسجد، حمام و کاروانسرا داشت که بسیاری از این آثار هنوز برجای مانده است. بناهایی که همچنان سرپا هستند نیز با علفزارهای سبز پوشیده شده‌اند. شهر با وجود گذشت قرن‌ها، همچنان این عظمت و شکوه را حفظ کرده است.
خانه‌های دوطبقه، حمام‌ها، راهرو‌های ارتباطی، همه نشان از یک شهر باشکوه دارد. شهری که بر اساس توپوگرافی موجود در چند لایه و مسیرهای ارتباطی در چند بخش و تراز ارتفاعی قرار دارند. خانه‌هایی که نصف‌شان زیر خاک و نصف دیگرشان بیرون است. البته برخی از این خانه‌ها همچنان زیر خاک قرار دارند و کاوش نشده‌اند. زخم حفاری‌های غیرمجاز هم بر چهره آثار نمایان است.
جای خالی یک موزه
جای یک موزه، در مرکز شهر خالی است. بلاد شاپور دور تا دور تپه سرسبزی قرار دارد. بر بلندای تپه، شهر عظیم و رازآلود در بن چشم‌ها می‌نشیند، در حالی که گله‌های دام در آن آزادانه می‌چرند.
ساخت و ساز در حریم این بافت تاریخی، قرارداشتن کاربری‌های مسکونی، خدماتی و اداری در حریم شهر قدیمی، محصور نبودن محوطه و وجود نداشتن هیچ دوربین و نگهبان در محوطه یکی از چند آسیب جدی است که شهر را تهدید می‌کند. در کنار این آسیب‌ها، عدم نگهداری مناسب، حضور دائم دام در بافت، حضور معتادان، کاوش‌های غیرمجاز، آتش‌سوزی و مرمت غیراصولی از دیگر دلایل تخریب این بافت قدیمی هستند. استفاده از مصالح این بافت برای ساخت و ساز ساختمان‌های نوساز اطراف هم یکی دیگر از تهدیدهای تخریب این بافت ارزشمند است.
با این وجود، بلاد شاپور یکی از معدود شهرهای باقی مانده تاریخی است که شکل و ساختار اصلی خود را حفظ کرده است. معبر‌های چندلایه، خانه‌هایی با طاق و قوس‌های زیبا و بناهایی با کاربری مختلف در این شهر تعریف شده است.
مرمت هفت بنا
به گفته معاون اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کهگیلویه و بویراحمد، از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون، هفت طرح مرمت و بازسازی در بافت تاریخی شهر دهدشت اجرا شده است.
اصغر آتش‌فراز می‌گوید: محصور کردن بخشی از بافت تاریخی دهدشت، مرمت مجموعه بازار و مرمت مسجد چهل ستون، احیای چهار سوی بافت تاریخی دهدشت، بازسازی پایگاه بافت تاریخی، ایجاد روشنایی با نصب چهار برج نوری و سنگفرش محوطه میدان محله کاروانسرا از جمله طرح‌های اجرا شده در بافت تاریخی دهدشت بوده که برای اجرای این طرح‌ها ۱۰۰ میلیارد ریال اعتبار هزینه شده است.
ثبت جهانی
آتش‌فراز می‌گوید: بازنگری در عرصه و حریم شهر تاریخی دهدشت، ثبت جهانی کاروانسرای بافت تاریخی دهدشت و واگذاری کاروانسرا و بافت تاریخی دهدشت به بخش خصوصی از دیگر اقدام‌های دولت سیزدهم برای احیای این شهر تاریخی است.
