بیتا میرعظیمی
خبرنگار

با آغاز فصل بهار، برداشت گیاهان خودرو و قارچ‌های وحشی در جنگل‌ها و دشت‌های استان‌های غربی آغاز شده و فارغ از آسیب وارده به اکوسیستم، خطراتی را برای مصرف‌کنندگان آنها ایجاد می‌کند. طبق گفته یک استاد دانشگاه و متخصص قارچ‌شناسی به «ایران»، در طبیعت انواع قارچ‌های خودرو وجود دارد که عمده آنها قارچ‌های سمی است و مصرف آن ضمن ایجاد مسمومیت‌های شدید، 70 درصد احتمال مرگ برای مصرف کننده دارد. قارچ‌های سمی پادزهر نداشته و پس از ایجاد سندرم «هپاتورنال» کبد را از کار انداخته و در مواردی به مرگ مصرف‌کننده منجر می‌شود. مشاهده قارچ‌هایی که زیر درختان رشد کرده و کاملاً شبیه قارچ خوراکی است، همه ساله چشم طمع بسیاری را برانگیخته و سبب افزایش تعداد مسمومیت‌ها و فوتی‌ها می‌شود. کاسبی با سلامت مردم، اگرچه موضوع تازه‌ای نیست اما برخی افراد، آگاهانه یا ناآگاهانه با جمع‌آوری وفروش قارچ‌های سمی، جان مردم را نشانه می‌روند. قارچ‌هایی سمی و خطرناک که حتی دست زدن به آنها ممنوع بوده و مصرف‌کننده را تنها با خوردن یک تکه، روانه بیمارستان می‌کند.
طبق آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان اورژانس کشور، امسال میزان مسمومیت‌ها با قارچ سمی، نسبت به سال‌های گذشته 3 برابر افزایش پیدا کرده است. «بابک یکتاپرست» سخنگوی سازمان اورژانس کشور از مسمومیت ۵۳ نفر با قارچ وحشی در سه استان (فارس، لرستان و کرمانشاه) خبر داد و گفت: در یک بازه زمانی (از هشتم فروردین تا پنجم اردیبهشت ماه) این مسمومیت‌ها رخ داده و در حال حاضر ۱۴ نفر در بیمارستان‌ها تحت نظر بوده و ۳۹ نفر درمان و ترخیص شده‌اند. اگرچه این مسمومیت‌ها تاکنون کشته‌ای برجای نگذاشته اما لازم است که مردم و بخصوص طبیعت‌گردان و گردشگران از مصرف این قارچ‌ سمی در طبیعت پرهیز کنند.

افزایش 70 درصدی مرگ و میر
دکتر «علی میکاییلی» عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه به «ایران» می‌گوید: قارچ‌های سمی معمولاً در هنگام بارش‌های مستمر، طولانی مدت و با دمای بین 18 تا 20 درجه به همراه دیگر گیاهان خودرو سر از خاک درآورده و اغلب در مناطق جنگلی، کوهستان‌ها و منطقه زاگرس‌نشین از شمال تا فارس رشد و نمو می‌کنند. قارچ‌های سمی به لحاظ ظاهری شبیه قارچ‌های خوراکی بوده و افراد را با مصرف اشتباه دچار مسمومیت مهلک می‌کند. با ورود سم (آمانیتا) به بدن، عوارض شدید کبدی رخ داده و احتمال مرگ مصرف‌کننده را تا 70 درصد افزایش می‌دهد.
وی می‌گوید: هیچ تفاوتی به لحاظ ارزش غذایی میان قارچ خودروی سمی و قارچ پرورشی وجود ندارد. حتی اگر قارچی که در کوه رشد کرده، غیرسمی نیز باشد باز به نسبت قارچ‌های پرورشی که در فضای مناسب‌تر و ایزوله‌تر رشد کرده‌اند، در برابر فلزات سنگین آلوده، سموم کشاورزی و از همه مهم‌تر فضولات انسانی و حیوانی آسیب‌پذیرتر و آلوده‌ترند.

سم مهلک «آمانیتین»
دکتر«علی میکاییلی» ادامه می‌دهد: بر اساس مطالعاتی که به همراه تیم تحقیقاتی در سال 1385 برای اولین بار در ایران انجام دادیم، گونه‌هایی از قارچ سمی(آمانیتا) را در کوه‌های زاگرس مشاهده کردیم. این قارچ سمی شباهت زیادی به قارچ‌های خوراکی خودرو داشته و سم مهلک و مقاومش «آمانیتین» حتی با جوشاندن و شستن و خشک کردن نیز از بین نمی‌رود. اگر این قارچ را حتی 2 سال به صورت خشک نگهداری کرده و سپس خیس کرده و در پخت و پز استفاده کنید، باز سم مهلک آن از بین نمی‌رود. طبق گفته این متخصص قارچ شناسی، عده‌ای به اشتباه قارچ‌های سمی را از دل کوه‌ها و جنگل چیده و سر سفره خانواده خود می‌آورند. برخی دیگر نیز همراه با دیگر گیاهان خودروی بهاری، این قارچ‌ها را خریداری کرده و بدون آگاهی مصرف می‌کنند. قارچی که حتی دست زدن به آن ممنوع است؛ زیرا به محض لمس کردن، میزانی از سم به دست چسبیده و از طریق مخاط بدن مانند دهان و زبان و چشم و... وارد بدن می‌شود. بنابراین بهتر است مردم  از خود سؤال کنند آیا مصرف وحتی دست زدن از روی کنجکاوی به این قارچ‌های خودرو، ارزش مسمومیت خطرناک یا مرگ و میر را دارد یا خیر؟

انواع مسمومیت قارچی
دکتر«علی میکاییلی»، مسمومیت‌های قارچی را به 2 دسته تقسیم کرده و می‌گوید: در نوع اول، مسمومیت غذایی حاصل از آلودگی موادغذایی به کپک‌های سم‌زا منجر می‌شود. در نوع دوم نیز مسمومیت‌های قارچی به وسیله قارچ‌های چتری سمی ایجاد شده و مرگبارترین آن «مسمومیت آمانیتایی»  است. وی درباه علائم مسمومیت ناشی از مصرف قارچ سمی نیز می‌گوید: دوره کمون (نهفته) این مسمومیت، نسبتاً طولانی است و به همین دلیل نیز ممکن است بیمار جانش را از دست بدهد. چرا که فرد در 6 ساعت اول هیچ علامتی نداشته و کاملاً سالم است. علائم مسمومیت از 12 ساعت به بعد تا 3 روز آینده در بدن ظاهر شده و در این مدت حتی فرد مسموم ممکن است فراموش کرده باشد که قارچ سمی مصرف کرده است.

علائم گوارشی
طبق گفته این متخصص قارچ‌شناسی، با آغاز مسمومیت اولین علائم گوارشی مانند استفراغ و اسهال و... ظاهر می‌شود. زمانی طلایی، که اتفاقاً بهترین زمان درمانی نیز محسوب می‌شود. فرد مسموم نباید زمان را از دست داده و  اجازه افزایش مدت زمان ماندگاری سم در بدن را بدهد. زیرا پس از یک هفته، سم وارد خون شده و پس از ایجاد سندرم «هپاتو رنال» به کبد آسیب زده و سلول‌های آن را از بین می‌برد. فرد در چنین حالتی به کما رفته و گاهی مشاهده شده که این سم مهلک در اوج مسمومیت حتی به عضو پیوند شده نیز حمله کرده و آسیب می‌زند. وی ادامه می‌دهد: این سم پادزهر نداشته و می‌تواند به طور مداوم به بافت‌های بدن حمله کرده و آسیب‌های جدی حتی به بافت‌های پیوند خورده وارد کند. حتی افرادی که از مرگ‌ومیر در اثر مصرف این قارچ سمی جان سالم به در می‌برند ممکن است بعدها دچار آسیب‌های جدی‌تر کبدی شوند. بر این اساس مردم و شهروندان عزیز باید از جمع‌آوری قارچ‌های خودرو و سمی در محیط‌های جنگلی و کوهستانی و... اجتناب کرده و از دست زدن به آنها خودداری کنند. همچنین به محض مشاهده علائم مسمومیت به مراکز درمانی و بیمارستان‌ها مراجعه کرده و درمان را با جدیت دنبال کنند.

چیدن قارچ سمی ممنوع!
طبق گفته این استاد دانشگاه، تنوع قارچ‌های سمی زیاد است. برخی توهم‌زا‌ست که با درگیر کردن دستگاه عصبی، اختلالات عصبی روان گردان در بدن فرد مسموم ایجاد می‌کند. برخی دیگر نیز سرطان‌زاست و نقص سیستم ایمنی در بدن ایجاد می‌کند. همچنین تعدادی نیز تنها یک ارگان بدنی خاص مانند کلیه یا کبد را هدف حمله قرار داده و بافت‌های آن را تخریب می‌کنند. این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه تصریح می‌کند: خوشبختانه موارد مرگ و میر ناشی از مصرف قارچ‌های سمی در استان کرمانشاه اندک است و مردم بومی با اطلاع‌رسانی‌های بموقع از سوی رسانه‌های جمعی و کارشناسان متخصص آگاه‌تر شده و به‌ندرت سراغ چیدن قارچ‌های سمی می‌روند. وی به استفاده برخی افراد از روش‌های مختلف برای شناسایی قارچ‌های خوراکی نیز اشاره کرده و می‌گوید: برخی افراد از شیر، پوست پیاز و ظروف نقره و … برای تشخیص قارچ خوراکی از قارچ سمی استفاده می‌کنند؛ این درحالی‌ است که این روش‌ها هیچ پایه و اساس علمی نداشته و به‌ هیچ‌عنوان مورد تأیید نیست بلکه تنها در یک محیط آزمایشگاهی می‌توان قارچ سمی را از غیرسمی تشخیص داد.