چرا ایران دیپلماسی فناوری با ترکیه را توسعه می‌دهد؟
میترا جلیلی
خبر‌نگار
دولت سیزدهم همکاری‌های منطقه‌ای را بویژه در حوزه علم و فناوری در دستور کار خود قرار داده و علاوه بر تلاش برای رشد این همکاری‌ها و انعقاد تفاهمنامه با کشورهای منطقه به منظور توسعه ظرفیت دیپلماسی علمی کشور، بر حضور در نمایشگاه‌های فناوری کشورهای منطقه نیز تأکید داشته است. یکی از کشورهایی که در حوزه ICT روابط و همکاری‌های مشترک مناسبی با ایران داشته، ترکیه است و تلاش می‌شود در زمینه تقویت جایگاه علمی دو کشور هم‌افزایی ایجاد شود.
حضور ایران در بزرگ‌ترین نمایشگاه فناوری ترکیه
به تازگی بزرگ‌ترین نمایشگاه فناوری بین‌المللی ترکیه با عنوان Mobilefest میزبان شرکت‌های بزرگ فناوری، اپراتورها و تولیدکنندگان محصولات ارتباطی و ارائه‌دهندگان خدمات فناوری از سراسر جهان بود. در این نمایشگاه که با مشارکت حدود ۳۰۰ شرکت جهانی برگزار شد، اپراتور اول ایران در کنار سه اپراتور اصلی تلفن همراه ودافون، ترک تلکام و ترکسل کشور ترکیه حضور داشت و با پلتفرم‌های دیجیتال خود راهی این نمایشگاه شد.
رویداد Mobilefest که از تأثیرگذارترین رویدادهای فناورانه حوزه اوراسیا محسوب می‌شود، بر شبکه‌سازی و ایجاد ارتباط با رهبران صنعت ارتباطات از طریق مشاهده دستاوردهای تکنولوژیک برندها در بخش نمایشگاهی و همچنین دریافت بینش‌ها و تجربیات واقعی از سخنرانی‌ها و ارائه‌های تخصصی متمرکز است. در این نمایشگاه بخش‌هایی همچون «ارتباطات و سرویس‌های تلفن همراه»، «خدمات ابری و دیتاسنترها»، «امنیت سایبری»، «دستگاه‌ها و تجهیزات»، «بلاکچین و متاورس» و «استارتاپ‌ها» ارائه شد. ایران در این رویداد سه روزه ( 6 تا 8 اردیبهشت‌ماه) از جدیدترین بسترهای دیجیتال توسعه‌یافته خود در حوزه‌های سلامت و توریسم رونمایی کرد و به معرفی ۱۲ سرویس دیجیتال دیگر پرداخت.
یک اقتصاد نوآورانه
اما چرا ترکیه به عنوان یکی از مقاصد برای توسعه ظرفیت دیپلماسی علمی کشور مورد توجه قرار گرفته است؟ ترکیه به دلیل همجواری با ایران، همچنین جایگاه بین‌المللی این کشور در اقتصاد نوآورانه، در دولت سیزدهم مورد توجه قرار گرفته و البته زمینه‌های مشترک دیگر از جمله فرهنگ، دین، جغرافیا و محیط‌زیست ترکیه از موارد دیگری بوده که در دیپلماسی علمی مورد توجه ایران قرار گرفته است. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم هم بارها ضمن برشمردن تجربه کاربردی خوب و توانمندی بخش‌های مختلف خصوصی و دولتی فعال در حوزه‌های مختلف فناوری اطلاعات و ارتباطات، بر ضرورت همگرایی بیشتر دو کشور در حوزه حکمرانی سایبری، امنیت سایبری، راه‌اندازی پلتفرم‌های مشترک منطقه‌ای و ترانزیت داده تأکید کرده است. از آنجا که مهم‌ترین سیاست‌های بین‌المللی دولت سیزدهم در عرصه بین‌المللی، دیپلماسی اقتصادی است، در این راستا معرفی ظرفیت‌های حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور بویژه پلتفرم‌های ایرانی و شرکت‌های فناور این عرصه به کشورهای منطقه همچون ترکیه در کانون توجه بوده است.
رتبه 37 نوآوری برای ترکیه
ترکیه یکی از کشورهای همسایه ایران است که در سال‌های اخیر در بخش ICT رشد قابل‌توجهی داشته است. بازار آی‌سی‌تی ترکیه به عنوان یک بخش دارای رشد سریع، تحول دیجیتال این کشور را تسهیل کرده است. با توجه به اینکه فناوری در همه ابعاد زندگی مدرن تأثیرگذار بوده، بازار آی‌سی‌تی ترکیه نقشی حیاتی در شکل دادن و تحول صنایع، ارتقا و توسعه ارتباطات داشته است. از شبکه‌های مخابراتی قدرتمند گرفته تا راهکارهای نرم‌افزاری نوآورانه این بازار شامل طیف گسترده‌ای از محصولات و سرویس‌هایی می‌شود که از پیشرفت ترکیه در عصر دیجیتال حمایت و پشتیبانی می‌کنند.
ترکیه در سال گذشته از نظر شاخص جهانی نوآوری در رتبه 37 قرار گرفت و از سال 2011 تاکنون رتبه خود را به طور قابل توجهی افزایش داده است. در آن زمان ترکیه از نظر این شاخص در رتبه 65 قرار داشت و این جهش رتبه نشان از موفقیت بالای این کشور در شاخص جهانی نوآوری دارد، همچنین دارای بیش از 80 پارک فناوری است که در آن حدود 6هزار شرکت داخلی و چندملیتی در فعالیت‌های تحقیق و توسعه فعالیت می‌کنند.
ارزش بازار فناوری اطلاعات و ارتباطات ترکیه نیز در سال 2022 به 20.45 میلیارد دلار رسید که نشان می‌دهد نرخ مرکب سالانه «CAGR» آن، 7.22 درصد رشد داشته است. (CAGR روشی برای محاسبه ساده و آسان نرخ بازگشت سرمایه است.) طبق داده‌ها و آمار استاتیستا، انتظار می‌رود ارزش این بازار تا سال 2027 به حدود 28.98 میلیارد دلار برسد که رقمی چشمگیر است و بی‌شک فرصت‌های فناوری در بخش‌های مختلف ایجاد می‌کند و توسعه ارتباطات ایران و ترکیه و تبادل علم و تجربه بین دو کشور و همچنین افزایش حجم بازار فناوری، می‌تواند دستاوردهای جدی برای حوزه آی‌سی‌تی ایران به همراه داشته باشد.
توجه به استارتاپ‌ها و هوش مصنوعی
ترکیه در حوزه استارتاپ‌ها هم عملکرد موفقی داشته و در 5 سال گذشته تعداد یونیکورن‌های ترکیه که «Turcorn» نیز نامیده می‌شوند، (استارتاپ‌های فناوری با ارزش بیش از یک میلیارد دلار) به ۷ مورد افزایش یافته و سرمایه‌گذاری سالانه در کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری نیز به ۱.۵ میلیارد دلار رسیده است. تقویت اکوسیستم سرمایه انسانی و کارآفرینی و همچنین تشویق جوانان به فعالیت در بخش علم و فناوری و جذب نخبگان خارجی از دیگر تلاش‌های ترکیه برای بهبود وضعیت استارتاپ‌های این کشور بوده است. تأسیس مرکز هوش مصنوعی TÜBİTAK BİLGEM، انتشار سند ملی استراتژی هوش مصنوعی و ایجاد پلتفرم هوش مصنوعی در بخش صنایع دفاعی هم از گام‌های برجسته ترکیه در زمینه هوش مصنوعی بوده است.
ورود به بازارهای صادراتی
یکی از توانمندی‌های ترکیه در حوزه فناوری، ورود به بازارهای صادراتی است. در تازه‌ترین گزارش خبرگزاری آناتولی ترکیه آمده است که صادرات محصولاتی با فناوری‌های متوسط رو به بالا و همچنین محصولاتی با فناوری‌های پیشرفته در سال 2023 به 97.2 میلیارد دلار رسیده است. رئیس اتاق صنایع آنکارا یادآور شده که هرچند هنوز سهم محصولات با فناوری پیشرفته در صادرات کمتر از میانگین جهانی است، اما بیش از نیمی از صادرات فناوری پیشرفته ترکیه، محصولات دفاعی و هوافضا بوده است زیرا ما در زمینه این فناوری‌ها در سال‌های اخیر پیشرفت‌های بزرگی داشته‌ایم؛ ظرفیتی که بی‌شک بسیار مورد توجه کشورهای مختلف قرار گرفته است.
داده‌های این گزارش نشان می‌دهد صادرات صنایع تولیدی این کشور در سال گذشته به 255.8 میلیارد دلار رسیده است که یک رکورد در تاریخ ترکیه محسوب می‌شود. طبق این گزارش، سهم محصولاتی با فناوری متوسط و پیشرفته در این صادرات بسیار برجسته بوده است.
طبق این گزارش، صادرات محصولات با فناوری پیشرفته این کشور در سال 2019 حدود 5.9 میلیارد دلار و در سال 2020 حدود 5.4 میلیارد دلار بوده و این رقم در سال 2021 معادل 6.4 میلیارد دلار و در سال 2022 حدود 7.4 میلیارد دلار بوده است. صادرات محصولات با فناوری پیشرفته در سال 2023 هم به حدود 9.1 میلیارد دلار رسیده است که انتظار می‌رود این رقم در سال 2024 افزایش یابد.
توسعه تجارت الکترونیک
زیرساخت‌های مورد نیاز تجارت الکترونیک و خرید آنلاین در سال‌های اخیر در ترکیه بشدت توسعه یافته و موفق به جذب سرمایه مناسب داخلی و خارجی شده است. البته شیوع کرونا یکی از موتورهای پیشران توسعه تجارت الکترونیک در ترکیه به شمار می‌رود و در آن زمان، میزان سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز تجارت الکترونیک بشدت توسعه یافت. همچنین پلتفرم‌های تجارت الکترونیک در ترکیه سریع‌ترین رشد را در این کشور دارند که از آنها می‌توان به Trendyol Hepsiburada و Getir اشاره کرد. این پلتفرم‌ها در سال‌های اخیر رشد سریعی را تجربه کرده‌اند، در نتیجه استانبول بین 20 اکوسیستم برتر جهان در صنعت تجارت الکترونیک قرار گرفته است. در چند سال گذشته، تجارت الکترونیک در ترکیه رشد قابل توجهی داشته و البته بخش عمده خرید آنلاین از طریق تلفن‌های هوشمند انجام شده است که این موضوع به وجود زیرساخت‌های مناسب اینترنت و پلتفرم‌های تجارت الکترونیک بازمی‌گردد. این مسأله باعث شده رشد اقتصاد دیجیتال در این کشور روندی باثبات‌تر به خود بگیرد و از سوی دیگر پیش‌بینی می‌شود طی چهار سال آینده میزان سرمایه‌گذاری ترکیه در طرح‌های تحول دیجیتال بیش از سه برابر شود.
دستاوردهای فضایی و نانو ترکیه
ترکیه در زمینه فضا و پرتاب ماهواره نیز در موقعیت مناسبی قرار دارد و تاکنون ماهواره‌هایی را برای ارتباطات، رصد زمین و اهداف تحقیقاتی علمی به فضا پرتاب کرده است. در چهارچوب اجرای «برنامه فضایی ملی»، نخستین مأموریت فضایی ترکیه توسط یک فضانورد ترک صورت گرفت. بخش دیگر فناوری که در ترکیه روندی روبه رشد دارد، حوزه بیوتکنولوژی و تحقیقات دارویی است که این پیشرفت‌ها منجر به توسعه دارو، نوآوری‌های بیوتکنولوژی و پیشرفت‌های پزشکی در این کشور شده است.
