نیلوفر    منصوری
خبرنگار

همین دو هفته پیش بود که خبری تکان‌دهنده به نقل از رئیس اورژانس یزد منتشر شد: «یک سگ ولگرد ۱۶ نفر را مصدوم و راهی بیمارستان کرده است.» خبر تکراری، که فقط در تعداد آسیب‌دیدگان با اخبار پیشین فرق داشت. هر چند سگ مذکور در همان روز توسط شهرداری معدوم شد، اما بار دیگر این نکته را گوشزد کرد که مدیریت ناصحیح در بسیاری از موارد ازجمله جمع‌آوری پسماند، تدابیر و اقدامات پیشگیرانه، گسترش شهرنشینی، خشکسالی و کاهش منابع غذایی و موارد دیگر موجب افزایش سگ‌های ولگرد و خطرات آن شده است.
حسین آخانی، عضو هیأت علمی ‌دانشکده علوم دانشگاه تهران به «ایران» می‌گوید، فقط در استان تهران، 400 هزار سگ ولگرد وجود دارد که بسیاری از مسیرها را برای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری ناامن کرده است. داوود گودرزی، مدیر کنترل حیوانات شهری شهرداری تهران نیز در گفت‌وگو با «ایران» می‌گوید: درحال حاضر شهرداری تهران، با امکانات موجود، سگ‌های بدون صاحب را در مناطق حاشیه‌ای شهر تهران جمع‌آوری می‌کند. طبق گفته حسین نظری، معاون خدمات شهری شهرداری تهران، جمع‌آوری سگ‌های بدون صاحب براساس بخشنامه وزارت کشور انجام می‌شود.
افزایش آمار حیوان‌گزیدگی
براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، سالانه بالغ بر ۵۹ هزار نفر در دنیا به‌ دلیل ابتلا به هاری جان خود را از دست می‌دهند و این آمار شامل تعدادی از هموطنان ایرانی نیز می شود. آن‌گونه که مینو سپهر، رئیس گروه بیماری‌های واگیردار استان یزد می‌گوید: سال گذشته ۱۸ نفر در کشورمان این‌گونه جان خود را از دست داده‌اند. در آخرین آمار از حیوان‌گزیدگی در استان کردستان نیز، توسط معاون امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان کردستان اعلام شد، که سال گذشته 3 هزار و ۴۳۶ مورد حیوان‌گزیدگی در استان ثبت شده است. به گفته فرزام بیدارپور، این آمار نسبت به سال ۱۴۰۱ که حدود ۲ هزار و ۹۵۷ مورد بوده، افزایش نشان می‌دهد. طبق آخرین آمار رئیس گروه پیشگیری و درمان بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، سال گذشته ۸۰ درصد حیوان‌گزیدگی‌ها، توسط سگ‌ها اتفاق افتاده است. زهرا نهبندانی، طی مقایسه‌ای می‌گوید: تعداد موارد حیوان‌گزیدگی در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ حدود 4 هزار و ۵۰۰ مورد افزایش نشان می‌دهد. آن‌گونه که این مسئول می‌گوید: سال گذشته حدود ۳۷۱ هزار حیوان‌گزیدگی در کشور گزارش شده است که از این میزان، ۲۰ هزار و ۵۶۹ مورد حیوان‌گزیدگی و یک‌هزار و 63 سگ‌گزیدگی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد ثبت شده است.
معضلی به نام پرسه سگ‌ها
شرق و غرب یا شمال و جنوب ندارد. سفر کوتاهی که در داخل یا اطراف هر شهری داشته باشیم، با انبوهی از سگ‌های ولگرد مواجه می‌شویم. در پایتخت هم همین منوال است. داخل پارک‌ها و خیابان‌های مناطق حاشیه‌ای شهر، سگ‌هایی دیده می‌شوند که در کنار هم لم داده و حمام آفتاب می‌گیرند! و هر گاه گرسنه می‌شوند و چیزی در میان زباله‌ها پیدا نکنند، ممکن است انسان‌ها را طعمه کنند.
داوود گودرزی، مدیر کنترل حیوانات شهری شهرداری تهران در گفت‌وگو با «ایران» می‌گوید: درحال حاضر شهرداری تهران، با 12 خودرو، 12 تکیسین و 12 راننده، سگ‌های بدون صاحب را در مناطق حاشیه‌ای شهر تهران جمع‌آوری می‌کند. علاوه‌بر آن تلفن گویای 137 نیز فعال است و پیگیر پیام‌های شکایتی مردم هستیم. وی مناطق حاشیه‌ای شهر تهران را مناطق 1، 4، 5، 13، 14، 18، 19، 20 و 22، برمی‌شمارد و می‌گوید: این مناطق که در حاشیه شهر هستند، زمین‌های خالی و زیستگاه طبیعی زیادی دارند و به همین جهت در این مناطق اکیپ فعال مستقر هستند و با مشاهده حیوانات ولگرد و مزاحم آنها را جمع‌آوری می‌کنند.
به گفته وی، درحال حاضر روزانه حدود 45 قلاده سگ جمع‌آوری و به نقاهتگاه آرادکوه منتقل می‌شوند. این نقاهتگاه 11 هزار متر مربع مساحت دارد و به کلینیک با دو دامپزشک، دو تکیسین، دو اتاق عمل، اتاق معاینه، آزمایشگاه سونوگرافی و... مجهز است و در صورت نیاز به انجام عقیم‌سازی این عمل در همین مرکز انجام می‌شود.
آن‌گونه که این مسئول می‌گوید: برخی شهروندان برای نگهبانی باغ، ویلا و یا کارخانه‌ و کارگاه‌شان متقاضی نگهداری این سگ‌ها می‌شوند که بدون دریافت هزینه و پس از صدور دفترچه بهداشت و تزریق واکسن هاری و ضد انگل، سگ‌ها به این افراد واگذار می‌شوند.
 اما در این میان حامیان افراطی حیوانات هم وجود دارند که با ادعای نگهداری از سگ‌ها در باغ یا کارگاه متقاضی می‌شوند اما پس از تحویل گرفتن سگ‌ها آنها را در همان محدوده قبلی گرفته شده، رهاسازی می‌کنند.
به گفته این مسئول، شهرداری تهران، یک مرکز بهداشتی و نگهداری سگ‌های ولگرد دارد که قانونی و در دسترس عموم است. محل این نقاهتگاه در آرادکوه است و ظرفیت حدود 2 هزار قلاده سگ را دارد. درحال حاضر حدود هزار و 200 قلاده سگ بدون صاحب در این مرکز موجود است. مرکزی هم در چیتگر وجود دارد که به صورت مردم‌نهاد اداره می‌شود.
او کم‌کاری پیمانکاران شهرداری برای عقیم‌سازی سگ‌های ولگرد را شایعه دانسته و می‌گوید: صورت وضعیت ما به گونه‌ای نیست که بخواهیم پول بگیریم و عقیم‌سازی نکنیم. 2 دامپزشک داریم که حقوق دریافت می‌کنند. ما سگ‌هایی را به مردم واگذار می‌کنیم که عقیم شده باشند. محوطه‌ نگهداری سگ‌های نر و ماده از هم جداست، زیرا رهاسازی نداریم اما در صورت واگذاری عقیم‌سازی صورت می‌گیرد.حسین نظری، معاون خدمات شهری شهرداری تهران نیز با تأیید این مطالب می‌گوید: با وجود اینکه جمع‌آوری سگ‌ها به صورت مرتب انجام می‌شود اما به نظر می‌رسد در این زمینه ناهماهنگی‌هایی نیز وجود دارد. به‌عنوان مثال، در بزرگراه شهید محلاتی چندین بار گله سگ‌ها را گرفته‌ایم و بدون اینکه این سگ‌ها رها شده باشند پس از چند روز شاهد تردد گله‌ای دیگر هستیم و این ‌برای ما جای سؤال است و خودمان نیز از آن رنج می‌بریم.
آسیب‌های جبران‌ناپذیر
اما حسین آخانی، معتقد است که، اگر مسئولان شهرداری کار خود را به درستی انجام می‌دهند، چرا در سطح شهر و پارک‌های داخل شهر از جمله، پارک پردیسان، پارک جمشیدیه که تردد افراد، زیاد است، این همه سگ ولگرد دیده می‌شود؟
آخانی مدت‌هاست که درباره غذارسانی به سگ‌های ولگرد هشدار می‌دهد. او می‌گوید، حمایت افراطی از این حیوانات، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به زیست‌بوم ایران خواهد زد؛ مسأله سگ‌های ولگرد فقط به پایتخت ختم نمی‌شود، بلکه در کل کشور این‌گونه است.
 به عقیده او، موضوع سگ‌های ولگرد و حیواناتی که اهلی شده‌اند و بعد در طبیعت به شکلی رها شده‌اند، مسائل جدی برای انسان بوجود می‌آورند. به طور مشخص سگ‌ها، امنیت مردم را به خطر انداخته‌اند؛ در چند سال اخیر که جمعیت سگ‌های ولگرد در ایران زیاد شده، سالانه با 300 هزار مورد سگ‌گزیدگی مواجه می‌شویم که به تنهایی باعث ایجاد ناراحتی، مشکلات روحی و روانی بخصوص برای کودکان می‌شود و در موارد بسیاری هم منجر به آسیب‌های جدی بدنی و کشته شدن افراد شده است.
در تاریخ 28 اسفند 1400، 53 نفر از اساتید دانشگاه طی نامه‌ای به دادستان کل کشور، خواستار حل معضل سگ‌های ولگرد شدند و در این نامه 6‌صفحه‌ای توضیحات مبسوط اعم از راه‌های حقوقی و جنبه‌های عملی توضیح داده شد. با وجود پیگیری دادستانی به فاصله کوتاه بعد از تعطیلات نوروز 1401، و رونوشت دادستانی به مسئولان مربوطه، اما هیچ اقدامی صورت نگرفت. (این مکاتبات در آرشیو روزنامه ایران موجود است.) آخانی می‌گوید: به دلایلی که ما نمی‌دانیم مسئولان مربوطه انگیزه‌ای برای برخورد با افراد غذارسان افراطی ندارند و به همین دلیل نیز انگیزه‌ای برای جمع‌آوری سگ‌های ولگرد ندارند.
جابه‌جا شدن مشکلات
به گفته وی، جمع‌آوری سگ‌ها از شهر و منطقه‌ای و انتقال به منطقه یا شهر دیگری مشکل را حل نمی‌کند، بلکه فقط مشکل بین شهرها جابه‌جا می‌شود. گسترش بیماری از دیگر مشکلات وجود سگ‌های ولگرد است؛ به گونه‌ای که بیماری را هم به انسان و هم به سایر گونه‌های اهلی و حیات وحش انتقال می‌دهند. به طور مشخص در مورد سگ‌ها بیماری هاری و در مورد گربه‌ها بیماری توکسوپلاسما به عنوان بیماری بسیار خطرناک به انسان انتقال می‌یابد. این دو حیوان میزبان اصلی این بیماری‌ها هستند و مشکلات و هزینه‌های زیادی را هم برای سیستم بهداشتی ایجاد می‌کنند.
این استاد دانشگاه، می‌گوید: بعد از سال‌ها که موارد هاری خیلی کم شده بود، در سال‌های اخیر  این بیماری به طور جدی‌ای افزایش پیدا کرده است. در سال 1401 حدود 16 نفر در ایران در اثر هاری کشته شدند. این بیماری نه فقط مردم، بلکه حیوانات اهلی و دام‌ها را نیز تهدید می‌کند. به همین دلیل نظر متخصصان این است که باید به طور جدی دستگاه‌های مسئول (نیروی انتظامی، دستگاه قضا و وزارت کشور) در زمینه کنترل سگ‌های ولگرد اقدام کرده و غذارسانی توسط حامیان را باید ممنوع کنند. زیرا این کار اکنون به یک ژست و کاسبی تبدیل شده است.
به گفته این استاد دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران در محله مسکونی ما (گیشا) فضولات سگ و گربه به حدی افزایش پیدا کرده که عملاً تمام خاک‌ها آغشته به آنها شده است و به شکلی وارد بدن انسان می‌شوند و ایجاد مشکلات سلامتی می‌کنند. این مشکل فقط مخصوص سگ‌های بی‌صاحب نیست، بلکه سگ‌های خانگی را هم شامل می‌شود.
حضور انبوه سگ‌های پرسه‌زن یا ولگرد تنها تهدیدی برای شهروندان نیست‌. کارشناسان حیات‌وحش نیز بارها درباره حضور گله‌های سگ در زیستگاه‌های حیات‌وحش هشدار داده‌اند‌. آخانی دراین خصوص می‌گوید: به دلیل غذارسانی؛ جمعیت این حیوانات زیاد شده که این هم محیط زیست و حیات وحش را تهدید می‌کند و هم باعث انتقال و انتشار بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان می‌شود.