محدثه جعفری
خبرنگار

مدیرعامل انجمن دیابت ایران با اعلام اینکه در هر 30 ثانیه یک نفر در جهان به خاطر زخم پای دیابتی دچار قطع عضو می‌شود، به آموزش خودمراقبتی به دیابتی‌ها و آموزش پزشکان اشاره کرد و گفت: طبق آمارهای فدراسیون بین‌المللی دیابت فقط یک سوم پزشکان از مشکلات پای افراد دیابتی در مراحل اولیه آگاه می‌شوند.
دکتر امیرکامران نیکوسخن، در خصوص زخم پا در افراد مبتلا به دیابت به «ایران» گفت: بر اساس مطالعاتی که در فدراسیون بین‌المللی دیابت انجام شده است حدود 40 تا 60 میلیون نفر از افراد دیابتی در دنیا دچار درجاتی از مشکلات پای دیابتی هستند. این موضوع به مهم‌ترین مشکل در بیماری دیابت تبدیل شده است به طوری که کیفیت زندگی افراد دیابتی را کاهش می‌دهد و در مواردی سبب مرگ زودرس می‌شود.
وی افزود: به دلیل تشخیص ندادن مشکلات پای دیابتی در مراحل اولیه، اغلب بیماران زمانی متوجه مشکل پا می‌شوند که دچار زخم پای دیابتی شده‌اند و این خود مستلزم وقت و هزینه هنگفت درمان خواهد بود.

علت ایجاد مشکلات پای دیابتی
مدیرعامل انجمن دیابت ایران، نوروپاتی را به عنوان یکی از مهم‌ترین علل ایجاد زخم در افراد دیابتی معرفی کرد و گفت: به زبان ساده «نوروپاتی» یعنی درگیری اعصاب. در افراد دیابتی معمولاً اولین قسمتی که دچار نوروپاتی می‌شود، پا است، به طوری که سیستم‌های محافظت کننده پاها از بین می‌رود. به عنوان مثال فردی که دچار نوروپاتی دیابتی شده است اگر کفش تنگ بپوشد و به پاهایش فشار وارد شود، متوجه نمی‌شود یا اگر سنگ‌ریزه‌ای در کفش او رفته باشد و به پایش فشار وارد کند، حسش نمی‌کند. حتی ممکن است سوختگی ناشی از چسبیدن پا به بخاری را حس نکند. در حقیقت «نوروپاتی»، پای افراد مبتلا به دیابت را مستعد آسیب و زخم می‌کند. از سوی دیگر ترمیم زخم ایجاد شده نیازمند خون‌رسانی مناسب است.
به گفته این متخصص دیابت، بسیاری از افراد به سبب دیابت دچار مشکلات عروقی نیز می‌شوند. این مسأله، خون‌رسانی مناسب به اندام تحتانی را با مشکل مواجه کرده و سبب تأخیر در بهبود زخم پا خواهد شد.
همچنین در افراد دیابتی، قند خون بالا سبب ایجاد عفونت و اختلال در سیستم ایمنی بدن می‌شود و روند بهبود زخم را با کندی روبه‌رو می‌کند. به طور کلی مشکلات پای دیابتی در یک مثلث «نوروپاتی، مشکلات عروقی و عفونت ناشی از قند بالا» ایجاد می‌شود که در نهایت منجر به زخم دیابتی خواهد شد.

قطع عضو در افراد دیابتی 10 تا 20 برابر بیشتر از سایر افراد جامعه
دکتر نیکوسخن در خصوص قطع عضو در افراد دیابتی گفت: طبق آمارهای فدراسیون بین‌المللی دیابت که در سال 2019 منتشر شد، قطع عضو اندام تحتانی در افراد دیابتی تقریباً 10 تا 20 برابر بیشتر از دیگر افراد جامعه است. در همان سال فدراسیون اعلام کرد: «در جهان هر 30 ثانیه یک پا به خاطر دیابت قطع می‌شود». نکته مهم آنجاست که این مشکل در کشورهای جهان سوم بیشتر روی می‌دهد چرا که در کشورهای پیشرفته، مراقبت‌ها و آموزش به افراد دیابتی نسبت به بیماری‌شان افزایش یافته است. همچنین به پزشکان آموزش می‌دهند چطور پای افراد دیابتی را مورد معاینه قرار دهند و چه علائمی را جدی بگیرند.

غفلت از پای افراد دیابتی از سوی پزشکان و افراد مبتلا
مدیرعامل انجمن دیابت ایران، در خصوص مطالعاتی که در این انجمن روی افراد دیابتی صورت گرفته است، عنوان کرد: سال2011 مطالعه‌ای در انجمن دیابت ایران روی 483 نفر که به دیابت نوع 2 مبتلا بودند، انجام شد. میانگین طول مدت ابتلا به دیابت در این افراد 8.4 سال بود. بر اساس این مطالعه متأسفانه فقط 12 درصد این افراد در خصوص مراقبت از پا آموزش دیده بودند.
وی افزود: همان‌طور که از این مطالعه مشخص است، دیابتی‌ها در کشور ما آموزش‌های لازم در زمینه مراقبت از پا را دریافت نمی‌کنند. هنگامی که از این افراد سؤال شد آیا پاهایتان از لحاظ مشکلات دیابت دیده شده است یا نه، (صحبت از معاینه تخصصی نیست) 67 درصد از بیماران گفتند از زمان ابتلا به دیابت تاکنون کسی پای آنها را ندیده است و فقط 8 درصد گفتند به طور مرتب مورد معاینه پا قرار می‌گیرند و 25 درصد هم گفتند در طول زمان دیابت‌شان حداقل یک بار پزشک به پای آنها نگاه کرده است.
وی افزود: حال اگر بخواهیم به طور واقعی پای بیماران مبتلا به دیابت را با ابزارهای دقیقی که وجود دارد از لحاظ نوروپاتی بررسی کنیم 92 درصد عنوان کردند که این‌گونه معاینات دقیق روی پاها اصلاً صورت نگرفته است.
به گفته وی، این مطالعات در سال 2011 انجام شد و اکنون طی این سال‌ها با کارگاه‌های آموزشی که برای پزشکان از سوی انجمن‌های دیابت، دانشگاه‌ها و سایر مراکز آموزشی برقرار می‌شود، شرایط بهتری را شاهد هستیم. همچنین با اطلاع‌رسانی‌هایی که از سوی انجمن‌های دیابت به افراد دیابتی انجام می‌شود، آنان نسبت به شرایط‌شان آگاه‌تر شده‌اند.
به علت واقعی نبودن تعرفه‌های پزشکی معاینات فنی صورت نمی‌گیرد
مدیرعامل انجمن دیابت ایران به پایین بودن تعرفه‌های پزشکی در کشور اشاره کرد و گفت: در همه جای دنیا معاینه پای دیابتی تعرفه دارد. اگر پزشک وقت می‌گذارد و ابزار لازم تشخیصی را به کار می‌برد، تعرفه‌اش را دریافت می‌کند. قیمت یک دستگاه ویبروتست بالای دویست میلیون تومان است، اما در ایران هیچ تعرفه و پوششی برای استفاده از ویبروتست در نظر گرفته نشده است. به همین دلیل پزشکان هم این کار را انجام نمی‌دهند چرا که پزشک باید دستگاه را تهیه کند و برای آن اپراتوری در نظر بگیرد تا بیماران را با دستگاه تست کند که همه اینها شامل هزینه است.

عروق پای دیابتی را جدی بگیرید
دکتر نیکوسخن، تأکید کرد: تمام دیابتی‌های بالای50 سال، افراد دیابتی دچار عوارض عروق کوچک مانند خونریزی شبکیه چشم یا دفع میکروآلبومین در ادرار، افراد دیابتی دچار نوروپاتی وهمچنین افرادی که بیش از 10 سال دیابت دارند، باید از نظر عروق پا مورد بررسی قرار گیرند.
وی گفت: افراد دیابتی باید عادت معاینه پا توسط پزشک معالج را فراگیرند. پزشکان هم باید در این زمینه آموزش‌های لازم را دریافت کنند و ابزار لازم، هم از لحاظ معاینات عصبی و هم از نظر معاینات عروقی اندام تحتانی را در اختیار داشته باشند. همچنین وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی باید وارد موضوع شود و تعرفه‌های خاصی را برای معاینه پای افراد دیابتی در نظر بگیرد.

خودمراقبتی با افزایش آگاهی در دیابتی‌ها
به گفته این متخصص دیابت، هنگامی که پزشک تشخیص می‌دهد فرد دچار مشکلات پای دیابتی است، بویژه در مورد نوروپاتی (مشکلات اعصاب پا)، به غیر از اقدامات خاصی که پزشک برای درمان این بیماری انجام می‌دهد، فرد دیابتی هم باید اصول مراقبت از پا را فرا گیرد.
 داروهایی که در این زمینه وجود دارد، بسیار اندک است به طوری که تنها دارویی که انجمن دیابت امریکا آن را توصیه می‌کند «آلفالیپوئیک اسید» است چرا که می‌تواند روند تشدید نوروپاتی را کاهش دهد و از پیشرفت آن جلوگیری کند.
وی با بیان اینکه این دارو در ایران وجود دارد اما تحت پوشش بیمه‌ها نیست، افزود: اگر پزشکی بخواهد این دارو را برای درمان بیمار تجویز کند، بسته به دوز آن از ماهی ۳۰۰ تا۵۰۰ هزار تومان به نسخه بیمار هزینه اضافه کرده است این درحالی است که هزینه‌های درمان بیماران دیابتی سنگین است و پرداخت چنین هزینه‌هایی بدون ورود بیمه‌ها برای افراد دشوار خواهد بود.
دکتر نیکوسخن با اشاره به اهمیت ورزش در بیماران دیابتی که دچار نوروپاتی شده‌اند، اظهارداشت: ورزش، رعایت رژیم غذایی مناسب، کنترل مطلوب قند، چربی و فشارخون، همچنین انتخاب سبک زندگی سالم از مهمترین نکاتی است که از پیشرفت مشکلات پای دیابتی به زخم پای دیابتی جلوگیری می‌کند.

چسب میخچه مناسب دیابتی‌ها نیست
وی به بیماران دیابتی توصیه کرد: دیابتی‌ها باید هر روز شرایط پاهایشان را مورد بررسی قرار دهند. دیدن لای انگشتان پا و کف پا بسیار اهمیت دارد و اگر خودشان به سبب مشکلات بینایی یا اسکلتی قادر به انجام این کار نیستند از فرد دیگر کمک بگیرند یا از آینه استفاده کنند تا متوجه مشکلاتی از جمله قرمزی، تاول، زخم، پینه و میخچه شوند.
مدیرعامل انجمن دیابت ایران با اشاره به اینکه افراد از خوددرمانی پرهیز کنند و حتماً از پزشک کمک بگیرند، گفت: دیابتی‌ها باید هر روز پاهایشان را با آب ولرم بشویند و نباید مدت طولانی پای خود را در آب قرار دهند. دمای آب باید مناسب باشد. استفاده از لوسیون‌های نرم‌کننده برای جلوگیری از خشکی و پوسته پوسته شدن پاها حتماً قبل از خواب به افراد دیابتی توصیه می‌شود.
دکتر نیکوسخن افزود: اگر فرد مبتلا به دیابت دچار میخچه یا پینه پا شود، باید با استفاده از سنگ پای طبی آرام آرام بعد از استحمام این مشکل را برطرف سازد. فرد دیابتی حتماً توجه کند که برای برداشتن میخچه از ابزار تیز و برنده استفاده نکند. استفاده از قطره و چسب‌های ضد میخچه به هیچ عنوان برای افراد دیابتی توصیه نمی‌شود چرا که امکان ایجاد زخم پا را افزایش می‌دهد.
وی گفت: کوتاه کردن ناخن هم در افراد دیابتی باید به صورت اصولی صورت گیرد به طوری که یک میلی‌متر بالاتر از گوشت باشد و به صورت عرضی کوتاه شود و کناره‌های ناخن با سوهان گرد شود تا در انگشت پا فرو نرود و عفونت ایجاد نکند.

کفش مناسب با پاشنه سه سانتی بپوشید
مدیرعامل انجمن دیابت ایران گفت: در خصوص انتخاب کفش باید به افراد مبتلا به دیابت آگاهی لازم داده شود چرا که حتی زمان خرید کفش هم در افراد دیابتی مهم است. بعدازظهرها که پاها ورم دارد زمان مناسب برای خرید کفش نیست. پنجه کفش نباید تنگ باشد، پاشنه کفش حتماً سه سانت باشد و با خط‌ کش اندازه‌گیری شود. به گفته این متخصص دیابت، دیابتی‌ها در خصوص پوشیدن جوراب باید اطلاعات کافی داشته باشند به طوری که از جوراب‌هایی که الیاف نایلونی دارد استفاده نکنند. در زمستان جوراب پشمی و در تابستان جوراب نخی بهترین گزینه است. نباید جوراب‌های سوراخ و وصله‌دار پا کنند. افراد دیابتی که دچار مشکلات عروقی هستند، همیشه پاهای سردی دارند و نباید پاهایشان را به بخاری و شوفاژ بچسبانند.

 استعمال دخانیات مساوی قطع عضو
دکتر نیکوسخن با بیان اینکه افراد دیابتی باید از مواد دخانی دوری کنند، عنوان کرد: فرد مبتلا به دیابت که دچار نوروپاتی است، اگر از دخانیات استفاده کند باید منتظر قطع عضو باشد. این افراد حتماً باید از هر نوع دخانیات دوری کنند. در واقع فرد دیابتی باید از پاهای خود همانند یک نوزاد تازه متولدشده مراقبت کند.