گفت و گوی «ایران» با مهدی فیض به بهانه رونمایی از مصحف «مبارک» که با ابتکاری بدیع در صفحه‌بندی قرآن منتشر شده است
قرآنی که هر صفحه‌اش یک موضوع دارد
گروه فرهنگی/ مصحف نوین «قرآن مبارک» بعد از هفت سال تلاش مداوم و کار گروهی، طی روزهای گذشته منتشر شده و در اختیار عموم مردم قرار گرفته است. در گفت‌وگوی امروز «ایران» با مهدی فیض، نکاتی را درباره مصحف نوین «قرآن مبارک» و کوششی که برای عرضه آن مطابق با نیاز روز جامعه و بویژه نسل جوان انجام گرفته، می‌خوانید ؛
آقای فیض درباره کاری که شما و همکارانتان در مصحف نوین «قرآن مبارک» انجام داده‌اید، بگویید.
مصحف جدیدی که با عنوان «قرآن مبارک» منتشر شده، از ترجمه بسیار فاخر «حسین استادولی» برخوردار است؛ ترجمه‌ای که سال 1390 عنوان برگزیده جایزه کتاب سال را از آن خود ساخت. نکته جالب توجه درباره ترجمه حسین استادولی این است که وی قبل از انجام این ترجمه، سال‌ها ترجمه دیگران را ویراستاری کرده بود، از جمله ویراستاری ترجمه آقای مشکینی را برعهده داشته و از همین نکته می‌توان پی به کار ارزشمندی برد که وی انجام داده است.
نقش آقای سیدمحمدرضا قرایی در این کار چه بوده؟
ایشان کار بسیار خاصی بر ترجمه آقای استادولی انجام داده، به این صورت که ترجمه وی را به عبارت‌های کوتاه کوتاه تبدیل کرده است. آقای قرایی کار تقطیع آیات طولانی به عبارت‌های کوتاه منتهی به فعل را انجام داده؛ به آن صورت که یک آیه به چهار_پنج عبارت تبدیل شده؛ عبارت‌هایی که هم عربی و هم فارسی آن در دو ستون روبه‌روی یکدیگر، به شکل کامل و منتهی به فعل عرضه شده است.
منظور از شیوه ترجمه «عبارت به عبارت» که در معرفی «قرآن مبارک» آمده، چیست؟
به این معناست که همزمان، فارسی و عربی آیه‌ها در ستون‌های مجاور یکدیگر آمده و به اصطلاح دم‌دست مخاطبان قرار گرفته تا برای مطالعه‌شان نیازی به جست‌و‌جو میان صفحات نباشد. مخاطب تا عبارت‌های عربی را ببیند، فارسی آنها را هم مقابلش خواهد دید. این کار مزایای هر دوگونه ترجمه، یعنی هم ترجمه «آیه به آیه» و هم ترجمه «کلمه به کلمه» را دارد. از طرفی تلاش شده تا نقاط ضعف هر دوشیوه ترجمه نیز برطرف شود. این کار نوآورانه در نتیجه زحمات آقای قرایی پیش روی مخاطبان قرار گرفته است.
شما چه مسئولیتی در انتشار «قرآن مبارک» به عهده داشته‌اید؟
ضمن حفظ پیوستگی همه سوره‌ها و آیات در هر سوره، آیاتی که مرتبط با یک موضوع واحد هستند در یک صفحه واحد دیده شده‌اند. البته به غیر از آیه یک تا بیست سوره بقره که بنا به ضرورت استثنائاً در دو صفحه پیوسته آمده، این آیه‌های سوره بقره نکاتی درباره صفات مؤمنان، کافران و منافقان را شامل می‌شود. بعد که به صفحه سوم می‌رویم با موضوع دیگری روبه‌رو می‌شویم چراکه موضوع آیه بیست و یک تا بیست و نهم، مبارزه‌طلبی قرآن است؛ اینکه اگر کسی می‌تواند شبیه قرآن را عرضه کند و... این تقسیم‌بندی موضوعی، کاری است که انجامش را من برعهده داشته‌ام.
این اولین مرتبه‌ای است که شاهد انتشار قرآنی براساس تقسیم‌بندی موضوعی هستیم؟
بله. عثمان طه کار هنرمندانه‌ای در شیوه خطاطی قرآن انجام داده، به این صورت که بنای پایان هر صفحه را پایان آیه قرار داده است. ما هم به جای کمیت، ملاک کارمان را در صفحه‌آرایی بر اساس محتوا گذاشته‌ایم و بر همین اساس هر صفحه، با هر موضوعی که آغاز شود با همان نیز تمام می‌شود. بالای هر صفحه نیز تیتر موضوع درج شده تا وقتی مخاطب به هر صفحه‌ای مراجعه می‌کند، همان ابتدا بداند با چه موضوعی مواجه است و ذهنش قدری آماده شود.
به‌خصوص برای مخاطبان عجول امروز و نسل جوان ایده خوبی است!
اتفاقاً یکی از اهداف‌مان در انجام این کار همین بود تا به روشی مناسب موفق به جلب‌نظر مخاطبان نسل جدید شویم. بگذارید مثالی بزنم؛ بسیاری از افراد در ایام خاصی همچون ماه مبارک رمضان یا در مساجد، هر روز حداقل یک صفحه قرآن می‌خوانند. حالا اگر این میزان مطالعه کتاب آسمانی‌مان با موضوع واحدی باشد، بی‌شک اثربخشی بیشتری روی مخاطبان دارد. اگر در یک وعده مطالعه قرآن، آن یک صفحه با موضوع مشخصی باشد که در انتها، ماجرای آن نیز به اتمام برسد، بی‌شک تأثیر بهتری بر مخاطبان می‌گذارد.
برای به سرانجام رساندن کار
«قرآن مبارک» چقدر زمان صرف شده؟
هفت سال کار مداوم، آن هم در شرایطی که کار آن تنها به من و آقای قرایی محدود نشده و افراد بسیاری در آن سهیم بودند. اگر بخواهم دقیق‌تر بگویم، تقریباً چهل نفر در به سرانجام رساندن آن شراکت داشته‌اند. بخشی از آن دانشجویان خود من بودند که قواعد کار را پیش‌تر آموخته بودند. انجام این کار با کسب تجربیات بسیاری نیز همراه بود، ازجمله اینکه بسیاری از بسته‌های موضوعی قرآنی در دسته‌های هفت، چهارده یا بیست و یک آیه‌ای از نظر محتوا و مضمون قرار می‌گیرند. به عنوان نمونه وقتی یک موضوع تمام شده و به موضوع بعدی می‌رسیم، به احتمال بسیار در یکی از آن تعداد آیه‌های یاد شده به موضوع مذکور پرداخته شده است. در این مصحف، 624 صفحه داریم که 20 صفحه نسبت به مصحف‌های رایج عثمان طه بیشتر است. البته شماره صفحات مصحف عثمان طه در حاشیه صفحات متن «قرآن مبارک» نیز درج شده است که به عنوان نمونه در پایان فلان آیه، صفحه 200 قرآن عثمان طه نیز تمام شده تا مخاطبان درصورت نیاز بتوانند آنها را با یکدیگر تطبیق بدهند. از 624 صفحه، حدود 320 صفحه آن، هفت، چهارده یا بیست و یک آیه‌ای تقسیم‌بندی موضوعی شده است، البته نه به آن معنا که به شکل کمی یا کلیشه‌ای آیات را دسته‌بندی کرده باشیم بلکه این دسته‌بندی به شکل طبیعی صورت گرفته است، از جمله داستان قارون که در هفت آیه قرار می‌گیرد، توصیه‌های لقمان به پسرش هم هفت آیه است. داستان مرتبط با تولد حضرت عیسی و آنچه بر حضرت مریم می‌گذرد نیز در چهارده آیه قرار می‌گیرد. از طریق این دسته‌بندی حتی می‌توان به نظم پنهان در آیات و سوره‌های قرآنی نیز دست یافت. یک‌موقعی شما این نظم را در بحث آماری قرآن، ازجمله اعجاز عددی قرآنی می‌بینید که آن فقط به کار پژوهشگر می‌آید.
اما وقتی بحث تقسیم‌بندی موضوعی باشد برای مخاطب عام هم جالب توجه می‌شود!
بله و به‌خصوص که این مسأله در ارتباط با نسل جوان از اهمیت بیشتری برخوردار است.
این کار با همکاری کدام انتشارات در دسترس مردم قرار گرفته؟
به همت انتشارات شناسنامه و فعلاً در قطع رحلی بزرگ و به شکل نفیس منتشر شده که برای انتشار آن از ورق تمام رنگی و گلاسه استفاده شده است. به احتمال بسیار برای نمایشگاه کتاب تهران پیش رو، از نظر حجم، وزن و قیمت درصدد ارائه چاپ مناسب‌تری از آن هستیم تا عموم علاقه‌مندان قادر به تهیه‌اش باشند.
گویا اساتیدی همچون بهاءالدین خرمشاهی که از قرآن‌پژوهان سرشناس کشورمان هستند نیز نکات مثبتی در وصف «قرآن مبارک» گفته‌اند؛ این کار از چه بابت مورد توجه ایشان قرار گرفته؟
ایشان تعریف بسیاری از ترجمه قرآن کرده؛ آیت‌الله مشکینی هم از ترجمه و ویراستاری آن تمجید کرده بودند. ما نیز به سبب ترجمه ارزشمندی که آقای استادولی انجام داده‌اند آن را مبنای کارمان انجام دادیم.
سال 96 به سراغ چند ترجمه رفتم که در نهایت این کار انتخاب شد چراکه در کنار ویژگی‌های خوبی که دارد کار تقطیع هم در آن صورت گرفته بود، مسأله‌ای که کار را جلو می‌انداخت. این کار با بازبینی‌های بسیاری منتشر شد تا نتیجه آن به بهترین شکل پیش روی مخاطبان قرار بگیرد، وگرنه حدود دو سال قبل به سرانجام رسیده بود. قبل از انتشار، حجت‌الاسلام قرائتی هم آن را ملاحظه کرده و از نتیجه‌اش ابراز شگفتی کرد. حداقل پنج مرتبه از ابتدا تا انتهای «قرآن مبارک» مطالعه و بررسی مجدد شده و تغییراتی در آن انجام شده است.
