هما همت‌خواه
خبرنگار

روغن خوراکی نباتی و حیوانی به دلیل اهمیتش در سبد خانوار، جزو کالاهای اساسی محسوب می‌شود، در دنیا روغن‌های خوراکی بسیاری وجود دارند که مورد مصرف هستند اما برخی از آنها همچون روغن زیتون، روغن کنجد و روغن آووکادو در حفظ سلامت خانوار مؤثر است اما عمده روغن مصرفی روغن‌هایی همچون آفتابگردان، کانولا، ذرت و کنجد است.
طبق آمارها سرانه مصرف روغن خوراکی در ایران ۲۱ کیلوگرم در سال است در حالی که سرانه مصرف جهانی این محصول ۱۲ تا ۱۵ کیلوگرم است بنابراین سرانه بالای مصرف این محصول می‌تواند عوارض خطرناکی برای سلامت افراد و جامعه به‌دنبال داشته باشد، به همین دلیل بیشتر کارشناسان بر این باورند که علاوه بر فرهنگسازی مصرف، اصلاح ارز ترجیحی تصمیم خوبی برای کنترل بازار این کالای اساسی بوده است.
نیاز سالانه کشور به روغن بین ۱.۵ تا ۱.۶ میلیون تن در سال است که برخی کارشناسان بر این باورند که میزان مصرف به ۱.۲ میلیون تن کاهش یابد. طبق آمارهای موجود بیش از ۹۰ درصد روغن مورد نیاز کشور وارداتی است و بخش اندکی از این محصول از طریق کارخانه‌های روغن‌کشی داخلی تأمین می‌شود. به‌طوری که اکنون روغن خام و بخشی از دانه‌های روغنی از کشورهای روسیه، مالزی، اوکراین، برزیل و آرژانتین تأمین می‌شود.
بنابراین به‌دلیل وابستگی کشور به واردات این محصول در سال ۱۳۹۴ وزارت جهاد کشاورزی برنامه‌ای ۱۰ساله برای خوداتکایی و خودکفایی در هشت محصول برنج، جو، گندم، حبوبات، پنبه، چغندرقند و ذرت از جمله دانه‌های روغنی طراحی کرد که یکی از مهم‌ترین این برنامه‌‌ها خوداتکایی در تولید روغن خام بود، به‌طوری که براین اساس باید در پایان این ۱۰سال، حداقل ۷۰ درصد نیاز کشور به روغن در داخل کشور تأمین می‌شد.
بنابراین مقرر شد با افزایش سطح زیرکشت دانه‌های روغنی از طریق کشت‌های قراردادی این مهم محقق شود که بیشترین تمرکز در این زمینه روی کشت محصول کلزا بوده است؛ با این استدلال که این دانه در پاییز کشت می‌شود و از نزولات جوی استفاده می‌کند، بنابراین به‌دلیل کم آب‌بر بودن به بحران کم‌ آبی کشور نه تنها دامن نمی‌زند بلکه کمکی نیز برای تناوب و استمرار تولید گندم می‌تواند باشد.
در همین راستا برنامه‌هایی در وزارت جهاد کشاورزی با همکاری ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره)، بسیج و برخی نهادها برای خودکفایی در محصولات کشاورزی و دامی کلید خورد بنابراین اقداماتی همچون الگوی کشت، ‏‌کشت قراردادی و جهش تولید در دیمزارها در دست اجرا قرار گرفت که همچنان با همکاری ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) در حال اجراست. در کشت قراردادی کمک‌های بلاعوض‏، اختصاص کود و بذر یارانه‌ای، برنامه‌های ‏‌آموزش و ترویجی‏، کمک‌های تسهیلاتی و یارانه‌ای در تهیه و تأمین ادوات کشاورزی و بخشودگی آب‌‌بهای کشاورزی به‌عنوان مشوق‌های تولید قرار داده شد تا با این امتیازات کشاورزان نسبت به تولید دانه‌های روغنی بیش از پیش انگیزه پیدا کنند. گزارش‌‌ها نشان می‌دهد در سال‌های ۹۴ تا ۱۴۰۰ طرح خوداتکایی در صنعت روغن ۱۰ درصد رشد داشت و از ۶ درصد در سال ۹۴ به ۱۶ درصد در سال۱۴۰۰ رسید، اما در سال ۱۴۰۲ این میزان به کمتر از ۱۰ درصد رسیده، بنابراین با این اوصاف رسیدن به خوداتکایی ۷۰ درصدی تا دو سال آینده امری محال خواهد بود. البته یکی از دلایل اصلی افزایش واردات روغن خام و کاهش تولید دانه‌های روغنی در کشور به عدم اعتقاد برخی مسئولان باز می‌گردد که براین باورند واردات روغن همواره به صرفه‌تر از تولید دانه‌‌های روغنی است زیرا کشور ما با محدودیت منابع آبی روبه‌رو است. بنابراین در پی کاهش تولید دانه‌های روغنی شاهد افزایش هرساله کشت گندم هستیم.

برش

شفاف سازی روند واردات
طبق آخرین آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، در ۱۱ماهه سال‌ جاری یک میلیون و ۵۸۴ هزار و ۹۳۵ تن انواع روغن به ارزش دو میلیارد و ۳۱۴ میلیون و ۱۳۶ هزار دلار وارد کشور شده در حالی که در همین بازه زمانی در سال گذشته یک میلیون و ۳۳۱ هزار و ۶۷۷ تن و ۲۰۸ کیلوگرم روغن خام به ارزش دو میلیارد و ۳۰۴ میلیون و ۲۳۰ هزار دلار از ۳۶ کشور جهان وارد شده بود. واردات روغن در سال‌ جاری با افزایش ۲۰ درصدی به لحاظ وزنی و افزایش یک درصدی به لحاظ ارزشی روبه‌رو بوده است. یکی از مهم‌ترین تأکیدات کارشناسان اقتصادی برای انجام تجارت با دیگر کشورها متنوع‌سازی وارداتی است تا کشورمان در صورت تحریم توسط کشورهای دیگر یا قطع شدن روابط با کشوری بتواند با کشورهای دیگر مبادله تجاری داشته باشد.
به همین دلیل در این بازه زمانی انواع روغن مورد نیاز کشورمان از مبادی ۳۶ کشور جهان وارد بنادر و گمرکات شده و در بازارهای مصرفی سراسر کشور توزیع شده است.