صنعتی که می تواند بازیگر ثابت و مؤثر تیم توسعه باشد
نیمکت‌نشینی صنعت گردشگری
رضا امینی
دانش‌آموخته گردشگری
گردشگری که چند سالی است تلفیقی از صنعت و خدمات را در اشکال بسیار متنوع به نمایش می‌گذارد؛ یکی از بازیگران خوش‌تکنیک عرصه اقتصادی در کشورمان است که با توجه به نوع سیستم بازی مربیان و نحوه حرکت در مسیر توسعه، همچنان نیمکت‌نشین مانده و فرصت لازم برای نشان دادن توانایی‌های خود پیدا نکرده، ضمن اینکه همواره در لیست نفرات تیم هم قرار داشته و اینگونه نبوده است که خط بخورد.
به همین بهانه مروری می‌کنیم بر عملکرد این بازیکن در سالی که گذشت و سعی می‌کنیم بر اساس اخبار و گزارش‌های موجود در فضاهای رسمی و غیررسمی و نیز اتفاقات میدانی که انجام شد، ارزیابی کلی بر ابعاد این صنعت خدمات با مهر ایرانی داشته باشیم.
افزایش سفرهای ریلی و هوایی
شروع سال جاری گردش ایرانی‌ها در تعطیلات نوروز تحت تأثیر این شرایط که با اضافه شدن افزایش نرخ ارز و همچنین زلزله سال گذشته ترکیه که مقصد اول ایرانی‌ها برای سفرهای خارجی محسوب می‌شود، شرایطی را در داخل کشور رقم زد که بر اساس آمارها افزایش 20 درصدی سفرهای هوایی با بیش از 5500 پرواز برنامه‌ای، افزایش 30 درصدی سفرهای ریلی و همچنین افزایش 12 درصدی سفرهای دریایی را نسبت به نوروز 1401 نشان داد و کاهش پروازهای خارجی و افزایش پرواز در مسیرهای داخلی را شاهد بودیم و در برخی مقاصد مثل جزیره قشم با توجه به مزیت قیمتی و عوامل دیگر تحریک تقاضا نسبت به کیش، شاهد افزایش قابل توجهی در سفرهای نوروزی بودیم.
استقبال مسافران از مراکز غیررسمی
اگر چه در این ایام که با بزرگ‌ترین موج سفرهای داخلی کشور همراه است بیش از 57 میلیون سفر از طرف مسئولان مرتبط اعلام شد اما آمار رسمی اقامت، عددی حدود 11 و نیم میلیون نفر را نشان می‌داد که نسبت به سال قبل تغییر خاصی نداشت و ظرفیت بیش از 500 هزار تخت رسمی و تحت نظر وزارت گردشگری کمی بیش از 65 درصد اعلام شد که تأثیر عوامل مختلف بویژه مؤلفه‌های اقتصادی را در بخش تقاضا نشان می‌دهد که زمینه‌ساز سوق جریان سفر به سمت منازل اقوام، میهمانسراهای اداری و سازمانی و همچنین اقامتگاه‌های غیررسمی شد که قابلیت استفاده با شرایط مالی کمتری بر آنها حاکم است. کمبود ۳۰۰ فروند هواپیما همچنین فصل سفرهای داخلی و افزایش تقاضا، بار دیگر تنگناهای بخش عرضه و ضعف‌های کمی و کیفی این بخش را بویژه در بخش حمل و نقل عمومی نشان داد. چالشی که بارها به اشکال مختلف در طول سال خود را نشان داد. ناترازی شدید در ناوگان هوایی کشور اگر چه با ورود بیش از 50 فروند هواپیمای مختلف در 1402 کمی کاهش پیدا کرد و سن ناوگان هم تا حدودی جوان تر شده و از 28 به 26 سال رسیده، اما همچنان کمبود حداقل 300 فروند هواپیما با توجه به امکانات فرودگاهی و تقاضای بازار داخلی، یک دغدغه جدی برای بخش‌های مختلف از جمله گردشگری است. شرایطی که موجب عدم تعادل در بازار شده و ایجاد فضای رانت و گرانفروشی و بازار سیاه را فراهم می‌کند و بخش‌های نظارتی را مجبور به برخی برخوردهای قانونی از جمله لغو فروش بلیت در برخی پلتفرم‌ها و جریمه‌های سنگین برخی ایرلاین‌ها کرد و حتی لغو قراردادهای چارتری از طرف وزارت راه و شهرسازی را هم موجب شد که این تصمیم از جهتی خوب و از سویی دیگر عامل به هم زدن زنجیره ارزش در بازار گردشگری بویژه در برخی مقاصد که از قابلیت پکیج فروشی بالایی برخوردار است، شد.
خروج نیمی از لکوموتیوهای کشور از چرخه حرکت
در بخش ریلی همچنان کمبود لکوموتیو اصلی‌ترین چالش دو دهه اخیر بوده و همچنین محدودیت‌های زیرساختی دیگر نیز عاملی شد تا همچنان سهم این بخش که به لحاظ اقتصادی از اهمیت بالایی در بازار گردشگری برخوردار است، کمتر از 10 درصد باقی بماند و این در شرایطی است که تا پایان برنامه ششم سهمی 20 درصدی برای بخش مسافرت‌های ریلی پیش‌بینی شده بود که پر شود. از تعداد نزدیک به هزار لکوموتیو دارایی کشور نزدیک به نیمی به دلایل مختلف از جمله فرسودگی، نبود اعتبار برای تعمیر و سرویس، از چرخه خارج و به عنوان لکوموتیو سرد یا غیرفعال محاسبه می‌شوند. در این سال اگر چه تلاش بخش دولتی که مالک بیش از 85 درصد لکوموتیوهای کشور است منجر به افزایش حدود 10 درصدی توان کشنده‌ها شد اما همچنان عدم همخوانی عرضه و تقاضا در این بخش مهم، کم‌هزینه و با آلودگی‌های کمتر، گریبانگیر سفرهای داخلی است تا جایی که در تابستان امسال بیش از 900 برنامه سفر ریلی به دلیل مشکلات این بخش کنسل شد.
خروج نیمی از اتوبوس‌ها از جاده‌ها
در تعطیلات مناسبتی کمبود بلیت در برخی مسیرهای داخلی بویژه از مبدأ شهرهای مسافرفرست خود را نشان داد. شواهد نشان می‌دهد با توجه به هزینه‌های تعمیر، نگهداری و همچنین میزان سرمایه لازم برای خرید اتوبوس و نسبت آن با هزینه‌ها و قیمت پایین بلیت و درآمد، این بخش از حمل و نقل عمومی را هم به لحاظ صرفه اقتصادی از جذابیت دور کرده و بر اساس آمار از ناوگان بیش از 15هزار دستگاه اتوبوس بین‌شهری نزدیک به نیمی، از جاده‌ها فاصله گرفته‌اند و فعالیت خود را به سرویس‌دهی به کارخانه‌ها، سازمان‌ها و دیگر زمینه‌ها محدود کرده‌اند و این در حالی است که نزدیک به 90 درصد سهم سفرهای داخلی بر عهده این بخش است.
تأثیر تنش‌های سیاسی جهان بر گردشگری
از سویی دیگر برخی تنش‌های بین‌المللی ، کاهش سفرهای خارجی و کنسلی عمده سفرهای گروهی و تورها را در پی داشت و آثار آن در بخش‌های مختلف از جمله ضریب اشغال هتل‌های 4 و 5 ستاره در فصل پاییز و نیز عملکرد راهنمایان و تورگردان‌ها مشهود بوده است.