راضیه خوئینی
خبرنگار

 چند سالی می‌شود که سمندر لرستانی(امپراطور لرستان) میهمان اجباری برخی سفره‌های هفت‌سین شده است. با نزدیکی به سال جدید دوباره برخی به فکر قاچاق یا خرید سمندر کوهستانی لرستان به جای ماهی قرمز افتاده‌اند. شاید این اتفاق عجیب به نظر برسد؛ اما همین‌قدر واقعی است. باورهای خرافاتی برخی مردم به گونه‌های در حال انقراضی مثل سمندر لرستانی هم رحم نمی‌کند. البته سودجویان هم به رواج این پدیده دامن می‌زنند. تا جایی‌که یک حیوان را نماد پول و ثروت و حیوان دیگر را نماد خوشبختی و سعادت معرفی می‌کنند. موضوعی که در فرهنگ اصیل ایرانی جایی نداشته و ندارد. تنها جرم این خزنده دوزیست این است که نامش با حرف «سین» شروع می‌شود و پوستش دارای خال‌ها و نوار خوشرنگ زرد و نارنجی است و به او می‌گویند: امپراطور.
​​​​​​ برخی وجدان خود را این‌طور راضی می‌کنند که بعد از تمام شدن سفره هفت‌سین آنرا دوباره به طبیعت باز می‌گردانند، موضوعی که محسن امیری، رئیس اداره نظارت و مدیریت بر حیات‌وحش استان لرستان به آن اشاره کرد و به «روزنامه ایران» می‌گوید: خرید حیواناتی مانند سمندر لرستانی، مار، لاک پشت و دیگر گونه‌های در معرض انقراض، نوعی خیانت به محیط‌‌ زیست کشورمان محسوب می‌شود؛ زیرا گونه‌های جانوری حیات‌وحش، موجوداتی مختص طبیعت هستند. زمانی‌که ما، آنها را از زیستگاه خودشان خارج می‌کنیم به طبیعت و موجودات ضربه می‌زنیم و به چند دلیل حتی امکان بازگرداندن آنها به دامن طبیعت وجود نخواهد داشت.
اصطلاحاً کلیه زیست‌مندان موجود در طبیعت که به شکل آزاد زندگی می‌کنند، حیات وحش تلقی می‌شوند. به گفته امیری براساس این تعریف، جایگاه این حیوانات در طبیعت است و آوردن گونه‌هایی مانند سمندر لرستانی سر سفره‌ هفت سین جایز نیست. نه تنها سمندر لرستانی؛ بلکه گونه‌های دیگر مانند مار، لاک پشت شاخدار و غیره. هر یک از اینها وقتی که از طبیعت و زیستگاه خود جدا می‌شوند، زندگی آنها مورد تهدید قرار می‌گیرد. بنابراین تمامی گونه‌های حیات‌وحش باید در زیستگاه خود به زندگی ادامه بدهند.
سمندر لرستانی، یک گونه در معرض خطر انقراض از نظر جمعیت محسوب می‌شود؛ زمانی که زنگ خطر انقراض درباره یک گونه به صدا درمی‌آید و اعلام می‌شود، یعنی برآورد جمعیت آنها از تعدادی که باید باشد بسیار کمتر شده است. امیری ادامه می‌دهد: خارج کردن هر فرد از این گونه جانوری از زیستگاهش، کاهش هر چه بیشتر جمعیت آنها را به‌دنبال خواهد داشت. باتوجه به اینکه این‌ گونه سمندر هم از نظر جمعیتی کم و هم دارای زیستگاه‌های بسیار محدودی است؛ باید توجه بیشتری به حفاظت از جمعیت آن شود.
امیری می‌گوید: خوشبختانه با توجه به مطالعات و بررسی‌هایی که روی این‌ گونه انجام گرفته است، زیستگاه‌های متعددی از این گونه در استان لرستان و شمال خوزستان مشاهده، شناسایی و ثبت شده است. با توجه به حساسیت بالای این حیوانات، کوچک‌ترین تنش یا استرسی روی آنها تأثیرگذار است. متأسفانه باتوجه به بحث تغییرات اقلیمی باید نسبت به حیات این موجودات بسیار حساس، نگران باشیم؛ زیرا هرگونه شوکی می‌تواند روند انقراض آنها را تسریع کند.
سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به افزایش قاچاق و برداشت سمندر لرستانی از سطح زیستگاه‌هایش طی سال‌های اخیر، اقدامات بسیاری برای حفاظت از این گونه انجام داده است. رئیس اداره نظارت و مدیریت بر حیات وحش استان لرستان بیان می‌کند: ما پاسگاه‌های محیطبانی درسطح منطقه ایجاد کردیم. باتوجه به پتانسیل موجود و زیستگاه‌هایی که در این محدوده‌ها در استان لرستان شناسایی شد، موفق شدیم محدوده تقریباً 1000 هکتاری در منطقه «وژن‌آب» لرستان را به‌عنوان پناهگاه حیات‌وحش تحت حفاظت قراردهیم.
وی به زیستگاه دیگر با نام شادابکوه که مساحتی بیش از 30 هزار هکتار، در جنوب لرستان دارد، اشاره می‌کند ومی‌گوید: این منطقه قبلاً آزاد بود ولی خوشبختانه آن را به منطقه حفاظت شده و تحت مدیریت سازمان حفاظـت محیط زیست درآوردیم. به محض این‌که منطقه‌ای حفاظت شده تلقی شود برای آن پاسگاه در نظرگرفته و محیطبان استخدام می‌شود و تمهیدات حفاظتی سفت و سختی آنجا انجام می‌گیرد. خوشبختانه در چند سال اخیر، قاچاق این گونه بسیار محدود شده و در حد 3 الی 4 عدد گزارش شده است. او می‌گوید: نمی‌توان گفت که قاچاق سمندر لرستانی به صفر رسیده؛ اما شاهد کاهش چشمگیر آن هستیم و شاید مواردی در خارج از زیستگاه گزارش شده باشد. برخی فکر می‌کنند این حیوانات را می‌گیرند و مدتی نگهداری و سپس به طبیعت بازمی‌گردانند. امیری می‌گوید: وقتی آنها از زیستگاه خود خارج می‌شوند و در فضای آکواریوم نگهداری می‌کنیم، احتمال سرایت بیماری به آنها و انتقال میکروب‌هایی در بدن آنان افزایش می‌یابد. وقتی‌که آنها را به ما می‌رسانند و می‌خواهند که وارد زیستگاه‌شان کنیم، عملاً غیرممکن است. زیرا احتمال سرایت بیماری در آنها وجود دارد و معمولاً آنها را به زیستگاه برنمی‌گردانیم. از نظر ما برگشت حیواناتی که از زیستگاه خارج شده‌اند ممکن نیست؛ ولی آنها را در خارج از زیستگاه نگهداری می‌کنیم.