راضیه خوئینی
خبرنگار

میش مرغ ایرانی هم مثل یوزپلنگ آسیایی(ایرانی) در آستانه انقراض قرار دارد. طبق آخرین سرشماری، تنها ۲۵ الی 26 بال میش‌مرغ در ایران آن هم در دشت‌های اطراف بوکان (دشت سوتاو و حمامیان، دشت اینگیجه و آلبلاغ، دشت قازلیان و دشت سه‌کانیان) مشاهده شده است. این در حالی است که سال 1401 شمار این پرنده 30 بال در شهرستان بوکان در جنوب آذربایجان غربی اعلام شد. در سال 1400 جمعیت میش مرغ 18 بال بود. سال 1401 به 24 بال رسید. رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی هم به «ایران» می‌گوید: «امسال که البته به اتفاق استان کردستان سرشماری کردیم این تعداد به 25 الی 26عدد رسیده است؛ اما این آمار دقیق نیست و ممکن است بیشتر باشد.»
امید یوسفی با اشاره به سرشماری اخیر و افزایش نسبی تعداد این پرنده سنگین جثه؛ آمار را امیدوارکننده دانست و به تشریح جزئیات و اقدامات مهمی که برای حفاظت از این گونه در حال انقراض انجام شده است، پرداخت. او در پاسخ به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست باتوجه به قرار گرفتن میش‌مرغ در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) و در طبقه آسیب‌پذیر (VU)، برای حفظ این پرنده چه اقداماتی انجام داده است؟ گفت: میش مرغ در گذشته نه چندان دور حدوداً از دهه 40 تا 60 شمسی، دارای گستردگی زیستگاهی پراکنده و مناسبی در شمال غرب کشور بوده است. در بخش‌هایی از شمالغرب ایران این پرنده به وفور دیده می‌شد و همیشه گزارش‌هایی از مشاهده آن ارائه می‌شد. حدوداً از دهه 60 به بعد، به دنبال عوامل بسیاری از جمله تخریب زیستگاهی این پرنده، توسعه نامتوازن و بدون ملاحظه محیط زیستی، شکار بی‌رویه و تهدیداتی که به هر نحو ممکن در زیستگاه میش مرغ ایجاد شد، روند کاهش جمعیت این پرنده رقم خورد. متأسفانه این روند کاهشی از دهه 60 به بعد آغاز شد تا اینکه از دهه 80 مطمئن شدیم که کاهش جمعیت این پرنده سرعت زیادی گرفته است و دیگر لازم دانستیم که اقداماتی برای حفظ این گونه انجام بدهیم.

قانونی برای حفاظت از میش مرغ
وی مهم‌ترین گام در زمینه حفظ این گونه در معرض انقراض را تدوین برنامه «عمل ملی حفاظت از میش مرغ» به عنوان یک قانون دانست و افزود: این برنامه به عنوان یک اساسنامه و قانون به استان‌های دارای میش مرغ ابلاغ شد و آنها ملزم شدند برای جلوگیری از کاهش جمعیت این گونه دو گام اساسی را مد نظر قرار دهند. اولین گام جلوگیری از کاهش جمعیت و توقف این روند و دومین گام در جهت احیای جمعیت میش مرغ بود.
این مسئول سازمان حفاظت محیط زیست درباره مطالعات ژنتیکی روی میش‌مرغ و وارد کردن تخم این پرنده به ایران و نحوه تکثیر آن گفت: مناطق دشت سوتاو و حمامیان در استان آذربایجان غربی به عنوان زیستگاه یا هسته اصلی حضور این پرنده به شمار می‌آید. پهنه‌ای حدوداً 3هزار هکتاری را به عنوان پناهگاه حیات وحش این گونه و به منظور روند احیای آن در نظر گرفته‌ایم. ساختمانی بزرگ را در این محدوده به مرکز تحقیقات و احیای میش مرغ اختصاص داده‌ایم که در واقع آن‌را به مرکز پایش و کنترل جمعیت میش‌مرغ تبدیل کرده‌ایم. در این مرکز امکانات کامل برای پایش میش‌مرغ تهیه کردیم تا بتوانیم بحث تکثیر در اسارت را داشته باشیم. موارد لازم برای تحقیق و مطالعات کامل درخصوص توالی ژنتیکی این گونه تهیه کردیم. در حال حاضر می‌دانیم که جمعیت میش مرغ کدام کشورها از نظر ژنتیکی به گونه ایرانی نزدیک‌تر است. با این مطالعات براحتی می‌توانیم بحث توالی ژنتیکی میش مرغ را دنبال کنیم. بر اساس همین مطالعات مشخص شد که میش مرغ ایرانی از نظر توالی ژنتیکی به جمعیت چینی و روسی نزدیک‌تر است.
رئیس نظارت بر امور حیات وحش آذربایجان غربی با اشاره به کاهش چشمگیر جمعیت میش مرغ ایرانی طی دهه اخیر تأکید کرد: مهاباد، دیواندره و زرینه اوباتو استان کردستان، همچنین دشت اسدآباد همدان که زمانی زیستگاه میش مرغ محسوب می‌شده است دیگر عاری از این پرنده هستند و زیستگاه این گونه فقط به بخش کوچکی در استان آذربایجان غربی محدود شده است.
وی درباره اقدامات مهم سازمان حفاظت محیط زیست برای حفاظت از میش مرغ گفت: علاوه بر اقدامات مذکور، یکسری از اراضی مستثنیات داخل منطقه را خریداری کرده‌ایم تا خودمان در آن کشت انجام دهیم؛ زیرا از محصولات اصلی این منطقه گندم محسوب می‌شود و زمان برداشت گندم درست مصادف با زمان به عمل آمدن جوجه‌های میش مرغ در این فصل است. با این اقدام، میش مرغ در این فصلِ حیاتی از سال بدون پناهگاه و آشیانه نخواهد ماند و در امنیت کامل می‌تواند خود را استتار کند. این اراضی خریداری شده حدود 22 الی 24 هکتار است. از دیگر اقدامات مفید سازمان، خریداری محصولات کشاورزان پیش از برداشت است. با این کار تا زمانی که میش مرغ در لانه خود بماند و جوجه‌هایش را به عمل آورد، دست به برداشت محصولات نمی‌زنیم تا هیچ خطری این گونه در حال انقراض را تهدید نکند.

چند مرغ سنگین وزن داریم؟
یوسفی درباره آمار دقیق این پرنده طی چند سال اخیر در ایران می‌افزاید: در سال 1400 جمعیت میش مرغ 18 بال بود. سال 1401 به 24 بال رسید و امسال که البته به اتفاق استان کردستان سرشماری کردیم این تعداد به 25 الی 26 بال رسیده است؛ اما این آمار دقیق نیست و ممکن است بیشتر باشد زیرا کردستان هنوز آمار دقیق ارائه نداده است. با در نظر گرفتن این آمار باید گفت که روند رشد جمعیت میش مرغ خوب بوده و ما توانسته‌ایم سد کاهش جمعیت را بشکنیم که علامت مثبتی به نظر می‌رسد.

تاثیر تغییرات اقلیمی بر میش مرغ
این مقام محیط زیست، درباره تأثیرات گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی اخیر کشورمان، روی جمعیت این پرنده در معرض انقراض معتقد است: قطعاً تغییرات اقلیمی بی‌تأثیر نخواهد بود. هر نوع تغییری، زمانی که روی زیستگاه اثرگذار باشد قطعاً روی جمعیت جانداران آن منطقه هم تأثیر خواهد گذاشت و خودبه خود نوعی تهدید محسوب می‌شود. البته این تهدید به میزان مقاومت میش مرغ نسبت به شرایط و تغییرات بستگی دارد. خوشبختانه در حال حاضر شرایط استان ما در حد بحرانی نیست و تغییرات اقلیمی روی استان ما آنقدر نبوده است که بگوییم تأثیر منفی شدیدی را درباره این پرنده شاهد خواهیم بود. البته این بحث به اقدامات ما نیز باز می‌گردد.
وی درباره احتمال مشکل پسرفت یا تحلیل ژنتیکی میش مرغ برای زنده ماندن گفت: از نظر بحث‌های ژنتیکی وقتی جمعیتی کوچک و محدود می‌شود احتمال ازدواج فامیلی در میان آنها افزایش می‌یابد؛ این وضعیت به ضعیف شدن پرنده و بروز نقص‌های ژنتیکی منتهی خواهد شد. درست مانند انسان که ازدواج فامیلی باعث ایجاد مشکلات ژنتیکی و ایجاد ژن و نسلی معیوب در انسان‌ها می‌شود. ولی هنوز نشانه‌هایی از این روند در میش مرغ‌ها دیده نشده است و این در حد یک فرضیه و پیش‌بینی برای جلوگیری از بروز این روند است.