مشارکت شهروندان در افزایش ایمنی، یک تجربه جهانی
دکتر حسام‌الدین نراقی، کارشناس مدیریت عملیات امدادونجات در گفت‌و‌گو با «ایران» با بیان اینکه همه‌روزه در تمام سکونتگاه‌های انسانی اعم از شهر و روستا در همه کشورها سوانح و حوادث متعددی را شاهد هستیم، می‌افزاید: از آتش‌سوزی تا ریزش آوار ساختمان، نزاع و درگیری بین افراد و یا مصدومیت به دلیل تصادفات جاده‌ای و انواع و اقسام رویدادهایی که منجر به وارد شدن آسیب و خسارات جانی و مالی به جوامع، محیط زیست و اقتصاد جوامع محلی یا ملی می‌شود را می‌توان در این حوزه مثال زد. این حوادث محتمل، همیشه همراه با ما انسان‌ها بوده و هست. اما موضوع مهم در زندگی روزمره و نگاه درست به این سوانح، بررسی و اقدام مناسب توسط ما ساکنان شهرها و روستاها در مسیر شناخت، درک، برنامه‌ریزی برای کاهش، طراحی اقدامات مناسب و آمادگی پاسخ درست در زمان بروز هر یک از خطرات ناشی از مخاطرات و سوانح است.
او می‌افزاید: هر یک از ما به عنوان ساکنان در شهرها و روستاها می‌توانیم به نوعی در بخشی از چرخه مدیریت خطر سوانح، مسئولیت و نقش خود را ایفا کنیم. کافی است که جایگاه و قابلیت خود را بشناسیم، با اجزای این چرخه آشنا باشیم و از همه مهم‌تر، عزم و تمایل برای ایفای نقش و مسئولیت خود در قبال حفاظت از جان و مال خود و اطرافیان اعم از خانواده یا همکاران یا سایر مردم محل سکونت خود، حفاظت از اموال و سرمایه‌های خصوصی و عمومی و محیط زیست را داشته باشیم. موضوع خیلی راحت است و اصلاً سخت و پیچیده نیست.
این کارشناس مدیریت عملیات امدادونجات، می‌گوید: ابتدا لازم است برای مشارکت در افزایش ایمنی جامعه خود داوطلب شویم، داوطلب شدن می‌تواند به صورت حضوری و یا مجازی باشد. این کار را می‌توانیم با عضویت در سازمان‌های عمومی، دولتی و یا غیردولتی که در زمینه ایمنی و مدیریت سوانح فعالیت می‌کنند، آغاز کنیم. با عضویت در هر یک از سازمان‌های مربوطه، ابتدا باید آگاهی و دانش خود را افزایش دهیم. با مطالعه محتواهای استاندارد و به‌روز، با حضور در کلاس‌های آموزشی حضوری و یا مجازی، با همکاری در تمرین و مانورهای مختلف و موضوعی، در هر سطح می‌توانیم دانش، آگاهی و آمادگی خود را نسبت به مخاطرات، سوانح و رویدادهای آسیب‌رسان افزایش دهیم. بدین صورت در طول زمان درک ما از خطر افزایش پیدا می‌کند.
نراقی ادامه می‌دهد: پس از اینکه خودمان نسبت به خطر سوانح آگاه شدیم، می‌توانیم با انتقال این آموزش‌ها به اطرافیان، نسبت به توسعه دانش و آگاهی دیگران هم اقدام کنیم. فراموش نکنیم، اقدامات کوچک، اگر توسط افراد زیاد و با تکرار زیاد انجام شود، حتماً منجر به تغییرات بزرگ می‌شود. این تغییرات را می‌توانیم به مرور زمان در رفتار و نگاه اطرافیان خود نیز ببینیم و بسنجیم. به عنوان مثال اگر در محل کار خود، کپسول‌های آتش‌نشانی داریم، به این معنی است که فردی به عنوان مسئول ایمنی در مجموعه فعالیت دارد و یا قوانین بالادستی الزامی برای استقرار این وسیله در این محل را تعیین کرده است. می‌توانیم به کمک این فرد براساس آموخته‌های خود با همکاران درباره انواع ابزارهای خاموش کردن آتش صحبت کنیم و یا با هماهنگی واحدهای آتش‌نشانی اطراف محل کار، برنامه‌ای برای آموزش و تمرین روش‌های مواجهه با آتش در محل کار خود را طراحی و به طور مستمر اجرا کنیم. وقتی بدانیم کپسول‌های آتش‌نشانی براساس انواع عوامل بروز آتش تفاوت دارند، آن وقت است که کپسول مناسب را برای محل کار و یا منزل خود تهیه می‌کنیم و یا بهترین روش برای خاموش کردن آتش را براساس انواع خطر محتمل در محل کار آموزش می‌بینیم.
نراقی خاطرنشان می‌کند: اگر شما فردی هستید که آموزش دیده‌اید تا برای پیشگیری از خطر بروز آتش‌سوزی در محل کار و یا سکونت خود اقدام مناسب و درست را انجام دهید، پس درک مناسبی از خطر آتش‌سوزی و راهکارهای پیشگیری و مواجهه با آن را دارید.
تجربه جهانی در زمینه آمادگی هنگام وقوع حوادث
این کارشناس مدیریت عملیات امدادونجات می‌گوید: براساس تجربه جهانی، مهم‌ترین توصیه برای مدیریت شرایط اضطراری ایجاد حساسیت و آگاهی در همه جوامع اعم از شهری و روستایی است. این مفهوم در سند جهانی کاهش بلایا (سند سندای) با عبارت «درک خطر» مشخص و توصیه شده است. اگر در تمام جوامع انسانی، افرادی داشته باشیم که با خطرات و سوانح و روش‌های پیشگیری، کاهش و مدیریت آن آشنا باشند، احتمال بروز سوانح و رخدادهای خسارت‌بار کمتر می‌شود. به همین نسبت، افرادی که با خطر آشنا هستند، در زمان بروز شرایط اضطراری، رفتارهای درست و بهتری را از خود نشان می‌دهند.
لزوم تقویت آمادگی مدیران در مواجهه با سوانح
برای داشتن افراد و جامعه آماده برای مقابله با سوانح و کاهش خسارات آنها، باید آمادگی داشت. به اعتقاد این کارشناس مدیریت عملیات امدادونجات، آمادگی، مجموعه اقدامات و الزاماتی است که برای اقدام صحیح و مناسب، قبل و پس از بروز هر خطر و سانحه باید در بین همه مردم و افراد هر جامعه وجود داشته باشد. در تمام ساختارهای رسمی و غیررسمی، اداری و غیراداری و در میان مدیران تمام سازمان‌های خدمت‌رسان امدادی و غیرامدادی، باید آمادگی مقابله با سوانح، ایجاد و تقویت شود. در این صورت است که هم می‌توانیم شاهد کاهش بروز سوانح و هم شاهد افزایش تاب‌آوری فردی و اجتماعی در زمان بروز هر رویداد آسیب‌رسان باشیم.
نراقی با تأکید بر این نکته که ابزار و راهکار ایجاد و تقویت آمادگی در جامعه در هر زمینه‌ای آموزش است، می‌گوید: مهم‌ترین روش و ابزار برای ایجاد آمادگی در جامعه و نیروهای عملیاتی برای مواجهه صحیح با یک رویداد و سانحه، دریافت و ارائه آموزش‌های درست و مستمر است. آموزش اگر استاندارد، اصولی و بر اساس نیاز باشد، می‌تواند در ایجاد و تقویت آمادگی مؤثر واقع شود. اما زمانی که آموزش در یک جامعه و محیط تنها از سر رفع تکلیف باشد و به حضور فیزیکی افراد در یک محدوده زمانی و مکانی خلاصه شود، نتیجه آن بروز سوانح و اقدامات اشتباه در زمان مواجهه افراد با سانحه و خطر و درنهایت هم از دست دادن جان و مال و آرامش افراد خواهد بود.
وی به این نکته هم اشاره می‌کند که همیشه در زمان بروز سوانح شاهد حضور و فعالیت برخی افراد آموزش‌ندیده، احساساتی و دلسوز هستیم که به جای کمک، بیشتر باعث ایجاد دردسر و آسیب به خود و یا سایر افراد یا تجهیزات موجود در محیط حادثه می‌شوند.
هزینه پیشگیری از سوانح یک‌دهم هزینه پرداخت خسارات
نراقی توصیه می‌کند: مهم‌ترین اقدام ما باید همکاری گروهی برای پیشگیری از بروز سوانح در محل کار، سکونت و جامعه اطرافمان باشد. طبق مطالعات جهانی، هزینه پیشگیری از سوانح یک‌دهم هزینه پرداخت خسارات پس از آسیب به اقتصاد است. ولی فراموش نکنیم که هزینه از دست دادن جان یک انسان و یا مصدومیت و معلولیت ناشی از سوانح، هرگز قابل محاسبه نیست، پس برای ایجاد جامعه ایمن و تاب‌آور در برابر سوانح بهتر است همین امروز اقدام کنیم.