زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم

کسی نوشت همای منزوی، دیریاب و رام نشدنی در ارتفاعات طالقان دیده شد. کسانی دیگر نوشتند که همای سعادت بر شانه البرز نشست. همه ماجرا از انتشار فیلمی از یک هما در کوهستانی برفی شروع شد. فیلمبردار این لحظه باشکوه، از آن آدم‌های خوش شانسی است که در جای درست و زمان درست، همایی را در دوربینش شکار می‌کند. هما بال گشوده وارد صحنه می‌شود، روی لاشه‌ای می‌نشیند که پیش از او چند کلاغ به آن رسیده‌اند. کلاغ‌های اطرافش را حیران و شروع به خوردن لاشه می‌کند. فیلم بارها در شبکه‌های اجتماعی بارگذاری می‌شود. معلوم نیست اولین بار چه کسی لوکیشن(مکان) این صحنه شگفت انگیز را طالقان البرز اعلام کرد و نوشت همای سعادت در طالقان البرز دیده شد. استفاده از ترکیب «همای سعادت» به واکنش تند دیرینه شناسی چون عرفان خسروی منجر شد تا او یادآور شود اسم این پرنده نه همای سعادت که هما است.او به یک نکته دیگری هم اعتراض کرد و نوشت: «نام علمی این پرنده هم  gypaetus barbatus است، نه کرکس ریش‌دار.» اما همه همان خط همای سعادت را گرفتند و داستان را تا جایی که باورهای عامیانه اجازه می‌داد کش دادند و در زمان نگارش این مطلب هم همچنان در حال کش آمدن است. هنوز هیچ مسئولی از محیط زیست استان البرز یا طالقان، لوکیشن فیلم یاد شده را در طالقان البرز تأیید نکرده است. از سوی دیگر برخی کاربران به گونه‌ای درباره دیده شدن هما در البرز نوشتند که انگار تا پیش از 5 اسفند ماه 1402 هرگز هیچ همایی بر فراز طالقان پرواز نکرده است. کمتر کسی هم در فضای مجازی دنبال رد پایی از اخبار قبلی بود تا مشخص شود طالقان البرز تنها یکی از زیستگاه‌های پرنده‌ای به نام هما است.

سرستون تخت جمشید
داستان به همین جا ختم نشد. برخی هم عکس‌هایی از سرستون کشف شده در تخت جمشید و هما را در یک کادر قرار دادند و مدعی شدند که معماری سرستون تخت جمشید از سر هما گرفته شده است. این موضوع صدای اعتراض کتیبه شناسان، باستان شناسان و دیرینه شناسان را در شبکه اجتماعی ایکس درآورد. آنها یادآور شدند که سرستون تخت جمشید هیچ ربطی به پرنده هما ندارد. اسناد و مدارک منتشر شده در فضای مجازی از جمله شبکه اجتماعی «ایکس» هم دور تند تکرار این ادعا‌ها را کند نکرد؛ از جمله جلد چهارم کتاب گزارش‌‌های باستان‌شناسی که در سال ۱۳۳۸ منتشر شده است. این کتاب یکی از نخستین گزارش‌های مرتبط با کشف سرستون توسط گروه کاوش در تخت جمشید به سرپرستی علی سامی به شمار می‌رود. این تصویر و توضیحات آن نشان می‌دهد سرستون هیچ ربطی به پرنده هما ندارد. در این کتاب از سر ستون به عقاب‌دوسر نام برده شده است.

لوگوی هواپیمای ملی ایران
قصه به سرستون‌های تخت جمشید هم ختم نشد. برخی هم لوگوی هواپیمایی کشور را با سرستون تخت جمشید و این پرنده در کادر دیگری قرار دادند و گفتند لوگو از سرستون تخت جمشید گرفته شده و سرستون تخت جمشید هم که هما است! کسی هم به این توضیح توجهی نکرد که هما مخفف هواپیمای ملی ایران است. رشته توئیت‌های طولانی درباره این شباهت به رغم وجود ادله‌ای که آن را رد می‌کرد، نوشته و منتشر شد. این اطلاعات به برخی رسانه‌ها هم رسید و توسط برخی خبرنگارها هم بازنشر شد تا دوباره آه از نهاد برخی متخصصان در شبکه‌های اجتماعی برآورد. اطلاعات اشتباه به موارد بالا ختم نشد. بسیاری اطلاعات منتشر شده در فضای مجازی را هم به رشته توئیت خود اضافه کردند و برای مثال نوشتند که هما استخوان خوار است و اسید معده این پرنده استخوان را ذوب می‌کند تا باز هم متخصصی یادآور شود، چیزها در اسید ذوب نمی‌شوند، حل می‌شوند یا دستخوش واکنش شیمیایی می‌شوند.
برخی هم از رنگ سفید پرهای هما نوشتند که به دلیل حمام در آب‌های گوگرد دار با هدف میکروب زدایی، به مرور زرد می‌شود. عرفان خسروی دیرینه شناس در واکنش به این ادعا نوشت: «خیر، رنگ پرهای هما در طول عمرش تغییر می‌کند. در جوانی خاکستری تیره است، در بلوغ زرد و سرخ و در پیری خاکستری روشن.»

پاسخ سعدی به مخالفان ایران فرهنگی بزرگ
ایرانی ها در باور عامه و اساطیری خود هما را پرنده سعادت و خوشبختی می‌دانند. در این میان، مخالفان ایران فرهنگی بزرگ که به گفته ریچارد فرای، شرق‌شناس و ایران‌شناس برجسته امریکایی و استاد دانشگاه هاروارد، شامل بخش بزرگی از قفقاز، عراق، افغانستان، پاکستان و آسیای مرکزی است که از طریق نفوذ فرهنگی تا چین و غرب هند گسترش می‌یابد، هم در این میان بیکار ننشستند و نوشتند همای سعادت‌شان هم گونه‌ای از یک کرکس است که از لاشه‌ای پوسیده تغذیه می‌کند. پرنده هما از استخوان تغذیه می‌کند اما کاربران ایرانی پاسخ آنها را به سعدی شیرازی شاعر و نویسنده بزرگ قرن هفتم هجری قمری واگذار کردند: «همای بر همه مرغان از آن شرف دارد/ که استخوان خورد و مردمان نیازارد.»