آبخیزداری در اردبیل مانع فرسایش ۴۶ هزار تن خاک شده است
نمی‌گذاریم خاک بر باد برود
سرعت بالای فرسایش خاک در اردبیل بالا است. در بررسی‌های اخیر کارشناسان این حوزه مشخص شده فرسایش و نابودی خاک در این استان ۱۴ تن در هر هکتار بوده که این میزان بیشتر از میانگین کشوری است؛ فرسایشی که به دو شکل آبی و بادی منابع خاکی استان را در خطر نابودی قرار داده است.
استان اردبیل با وجود خاک حاصلخیز و منابع آبی مناسب و سه حوضه آبخیز ارس، قزل‌اوزن و بالهارود ظرفیت بسیار خوبی برای تولید محصولات کشاورزی و منابع طبیعی دارد اما مشکل فرسایش، عمق کم خاک، سیل‌گیری، بیرون‌زدگی‌های سنگی، زمین‌لغزش، زهکشی نامناسب و شوری خاک ۴۰ درصد از اراضی استان را تهدید می‌کند.
وقوع بارندگی‌های شدید، تغییر کاربری اراضی، تخریب پوشش گیاهی، چرای بیش از حد و لگدکوب شدن مراتع توسط دام‌ها، رها شدن آب آبیاری در انتهای اراضی زراعی، احداث جاده و شخم برای ایجاد شیب که باعث تمرکز روان‌آب‌ها می‌شوند و... از مهم‌ترین عوامل فرسایش خاک در این استان محسوب می‌شود. این در حالی است که با تشکیل و توسعه خندق‌ها و فرسایش خاک در استان اردبیل، بیشترین خسارت‌ها به مراتع، اراضی کشاورزی و جاده‌ها وارد می‌شود. در این بین راهکارهای عملی در مورد مهار فرسایش خاک و جلوگیری از تشکیل خندق‌ها باید مبتنی بر احیا و حفظ پوشش گیاهی طبیعی، جلوگیری از تمرکز روان‌آب‌ها، کنترل چرای بی‌رویه دام و بهبود اصول راهسازی باشد.
آب و فرسایش خاک
آن‌گونه که محمود قلی‌زاده، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل می‌گوید، میزان رسوب و فرسایش آب و خاک در این استان در مقایسه با میانگین کشوری بالاست.
وی با بیان اینکه با مدیریت صحیح آب، خاک و پوشش گیاهی مرتع و جنگل به راحتی می‌توان از فرسایش خاک جلوگیری کرد، افزود: در حوضه سفیدرود که ۳۸۲ هزار هکتار مساحت دارد سالانه نزدیک به ۱۴ تن در هکتار، در حوضه بالهارود ۱۹ تن و ارس هم ۱۳ تن فرسایش خاک اتفاق می‌افتد. قلی‌زاده با بیان اینکه در سال‌های اخیر ۱۸۰ هزار هکتار عملیات آبخیزداری در مناطق مختلف استان اجرا شده و ۱۵ هزار هکتار دیگر هم در نقاط مختلف در دست اجراست، گفت: با اجرای طرح‌های آبخیزداری از ۴۶ هزار تن فرسایش خاک در این استان جلوگیری شده است.
به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل، طرح‌های پیشران توسعه در حوضه آبخیز استان با هدف حفظ و پایداری آب، افزایش ذخیره آب در حوضه آبخیزداری، جلوگیری از فرسایش خاک، تأخیر در روان‌آب‌ها و جلوگیری از سیل و تخریب مراتع و پوشش گیاهی در اولویت اجرایی قرار گرفته است. قلی‌زاده از بین رفتن غنای خاک و پیامدهای آن در بخش زراعت و باغ را از مهم‌ترین خطرات بی‌توجهی به آبخیزداری و حفظ منابع آب و خاک ذکر کرد.
اجرای طرح‌های آبخیزداری
رضا قانع‌مقدم، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل با بیان اینکه با آبخیزداری می‌توان جلوی فرسایش خاک را گرفت، افزود: اگر دنبال جلوگیری از فرسایش خاک و رسوب‌دهی، کنترل هرزآب‌ها و بهره‌وری بهینه از نزولات آسمانی و جلوگیری از خسارت احتمالی از سیل هستیم و نیاز به ذخیره آب برای تولید، تغذیه و افزایش سفره‌های آب‌های زیرزمینی داریم، باید به طرح‌های آبخیزداری ارزش قائل شده و اعتبارات ویژه‌ای به این امر اختصاص یابد.
این کارشناس منابع طبیعی در ادامه هدایت کنترل سیل و جلوگیری از فرسایش خاک، مهار آب‌های روان، تغذیه آب‌های زیرزمینی و استحصال آب را از مهم‌ترین ویژگی‌های اجرای بندهای آبخیزداری در منطقه عنوان کرد. قانع‌مقدم با بیان اینکه اجرای طرح‌های آبخیزداری برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی در سه مرحله انجام می‌شود، افزود: امروز مدیریت جامع منابع آب و خاک حلال همه مشکلات است و مسئولان و سیاستگذاران باید مدیریت منابع آب و خاک را عملیاتی کنند.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل اظهار کرد: در بهره‌برداری صحیح از خاک در نقاط کوهستانی لازم است زمین‌هایی که شیب آنها زیاد و صخره‌ای است و همچنین سطح‌هایی که خاکش کم است، مانند قله کوه‌ها را به احداث جنگل اختصاص داد تا حساسیت خاک مقابل فرسایش کم شود و زمین‌هایی که دارای خاک نرم و مرطوب و کوهپایه‌ای است و نسبت به زمین‌های جنگلی شیب کمتری دارد، در آنها مرتع به وجود آورد.
دستیابی به امنیت غذایی
یکی از راهکارهای مهم و عملیاتی جلوگیری از فرسایش خاک اجرای طرح‌های آبخیزداری است که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته ولی نیاز است با تأمین اعتبارات لازم خاک استان را از انواع تهدیدهای انسانی و طبیعی محافظت کرد. طبق گفته نوبخت اژدری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل، اولین قدم در دستیابی به امنیت غذایی و خودکفایی، حفاظت از خاک‌های زراعی و کشاورزی است و باید اقدامات لازم برای بهره‌وری خاک انجام بگیرد.
وی تصریح کرد: خاک هر منطقه به نوعی سرمایه ملی محسوب می‌شود زیرا امنیت غذایی هر کشوری نماد استقلال آن کشور است و تخریب خاک باعث از بین رفتن کشاورزی پایدار و به تبع آن از بین رفتن امنیت غذایی و در نهایت منجر به زوال تدریجی استقلال آن کشور می‌شود.
اژدری با بیان اینکه خاک علاوه بر حفظ پوشش گیاهی و تأمین امنیت غذایی، توانایی ذخیره آب درون خود و افزایش زمان تمرکز آب حوضه‌های آبخیز و جلوگیری از وقوع سیلاب را دارد، افزود: هدررفت خاک و کاهش حاصلخیزی، ایجاد و افزایش روان‌آب و سیلاب، آلودگی آب‌ها، افزایش رسوب‌گذاری در مخازن سدها و منابع آبی، کاهش بهره‌وری کشاورزی و مهاجرت و معضلات اجتماعی، از پیامدهای فرسایش خاک است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با اشاره به راهکارهای حفاظت از خاک‌های زراعی استان بیان کرد: به استناد قانون حفاظت از خاک و ماده هفت، این سازمان اقدام به عقد قرارداد مطالعات خاک‌شناسی در ۵۰۰ هکتار از اراضی پارس‌آباد در راستای پایش و توصیه نحوه مصرف کودهای شیمیایی و کنترل و برنامه‌ریزی آتی در راستای حفظ خاک زراعی کرده است. وی افزایش فرسایش خاک در استان اردبیل را نگران‌کننده دانست و گفت: برای جلوگیری از این فرسایش اجرای طرح‌های آبخیزداری باید در اولویت قرار بگیرد.
کارشناسان بر این اعتقادند که جلوگیری از نابودی پوشش گیاهی و تخریب جنگل‌ها، مدیریت صحیح منابع آب و خاک، کاشتن درختان و گیاهان، جلوگیری از چرای بی‌رویه دام، پر کردن زمین‌های بایر با پوشش گیاهی، پلکانی کردن مناطق شیب‌دار، دیوارکشی دور مزارع و باغ‌ها، آبیاری مناسب با استفاده از آبیاری قطره‌ای، بازسازی مراتع، علفزارها، برنامه‌ریزی مناسب برای چرای دام و مراقبت از جنگل‌ها از جمله راهکارهای اصلی برای جلوگیری از فرسایش خاک در استان اردبیل به شمار می‌رود.
