زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

 رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور تغییرات سیاسی در عراق و جنگ در سوریه را باعث به تعویق افتادن اقدامات محیط‌زیستی مشترک میان تهران، بغداد و دمشق اعلام کرد. ریزگردهای عراقی براساس گفته‌های «علی محمد طهماسبی» دبیر ستاد مقابله با پدیده گرد و غبار سازمان حفاظت محیط‌‌زیست به «ایران» بیشتر از منطقه «الأنبار» بلند می‌شود. طبق نقشه‌های ماهواره‌ای اراضی جنوب سوریه و شرق اردن هم در ایجاد این ریزگردها نقش داشته‌اند اما غرب عراق، کانون اصلی شکل‌گیری این ریزگردها بوده است.
محمد طالب حیدری، کارشناس ارشد هواشناسی و رئیس اسبق سازمان هواشناسی کردستان و کرمانشاه نیز در گفت‌و‌گو با «ایران» گفته است: «در خارج و داخل صدها کانون ریزگرد وجود دارد اما در بین کانون‌های خارجی تفاوت شدت فوران ریزگردها زیاد است، فقط چند کانون در امتداد و اطراف بستر فرات است که بسیار فورانی هستند، بنابراین دولت باید روی درخواست حل و ترمیم این چند کانون محدود تمرکز کند. بنابراین دولت باید پیگیری حل کانون بحرانی و فورانی فرات را در دستور کار خود قرار دهد، سایر کانون‌ها در درجات چندم خطر نسبت به کانون فرات قرار می‌گیرند.»
این کارشناس اعتقاد دارد، اگر این کانون‌های بحرانی مهار شوند، نه کانون‌های موضعی داخلی و نه کانون‌های شمال آفریقا و کانون‌های اردن و عربستان هوای ما را به ورطه بحران نمی‌برند.
سوغات همسایه‌های غربی
ریزگردهای عراق، سوریه، اردن، عربستان و... سال‌های طولانی است که نفس کشیدن را برای استان‌های جنوب‌غربی و غرب ایران سخت کرده است. دامنه گسترش آنها به خوزستان، ایلام، کرمانشاه  یا لرستان محدود نمی‌شود و گاهی تا 30 استان را درگیر می‌کند. یکی از علل بیمارشدن جنگل‌های زاگرس که خود، سدی سبز در مقابل ریزگردها هستند، شدت و زمان بالای نشر ریزگردهای خارجی از سمت غرب کشور است. شهروندان عراقی هم از ریزگردهای عراقی آسیب می‌بینند. برخی از رسانه‌های عراقی از مرگ شهروندان این همسایه‌غربی بر اثر ریزگردها هم خبر داده‌اند.

بازی رسانه‌ای ترکیه
سدسازی‌های کشور ترکیه روی دجله و فرات، سوریه و عراق را به کانون بحرانی ریزگردهای منطقه تبدیل کرده است. این ریزگردها نفس‌کشیدن را برای بخش بسیار زیادی از شهروندان ایرانی و دو کشور دیگر سخت کرده و حتی به مرگ تعدادی از شهروندان سوری و عراقی منجر شده است. سدسازی ترکیه در پروژه «گاپ» به این شرایط سخت و مخاطره‌آمیز دامن زده است. این کشور چراغ‌خاموش قصد دارد در پروژه «داپ» روی رودخانه ارس، دجله و فرات 90 سد بسازد که شرایط را برای کشورهای پایین‌دست به مراتب سخت خواهد کرد.
انتقادها به سدسازی ترکیه چندی است در رسانه‌ها و فضای مجازی کاهش یافته است از سوی دیگر حجت میان‌آبادی، استاد دانشگاه تربیت‌مدرس و متخصص دیپلماسی آب و محیط‌زیست، درباره دیپلماسی رسانه ترکیه در دیپلماسی آب و غفلت ما از ابزارهای دیپلماسی نرم می‌گوید: رسانه‌های ترکیه در فضای بین‌المللی سعی در القا و برساخت این مسأله دارند که مشکلات آب عراق ناشی از سدهای ایران است! و درمقابل سدهای متعدد ترکیه روی دجله و فرات، به نفع عراق و سوریه است!
میان‌آبادی می‌گوید: «ترکیه هوشمندانه در قالب دیپلماسی نرم و رسانه‌ای درصدد آن است که خود را از اتهام نقش تخریبی در عراق مبرا کرده و ایران را متهم اصلی جلوه دهد!»
حوضه‌ آبریز دجله و فرات از ترکیه سرچشمه می‌گیرد. ایران درحوضه فرات هیچ سهم و نقشی ندارد وسهم ایران در آورد حوضه دجله فقط حدود ۱۰درصد است.

همکاری‌های ناتمام
 ایران و عراق پیش از این هم درباره حل معضل ریزگردها به گفت‌و‌گو نشسته‌اند اما هربار یک موضوع اجازه نداد تا تصمیم‌گیری‌ها روی میز اجرا برود. یک‌بار حضور داعش برنامه‌ها را به‌هم زد و یک‌بار هم شیوع کرونا. دولت عراق با‌توجه به مسائل سیاسی و امنیتی‌ای که دارد، ریزگردها را در اولویت قرار نمی‌دهد. علی سلاجقه، معاون رئیس‌جمهور در سال گذشته به همراه هیأتی فنی و کارشناسی از وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، راه و شهرسازی، نیرو و امورخارجه هم به عراق رفت و هم به سوریه سفر کرد.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به امضای تفاهمنامه همکاری با دو کشور عراق و سوریه به منظور مدیریت میدانی کانون‌های گرد وغبار به «ایلنا» می‌گوید: «انتظار داشتیم اقدامات عملیاتی در چشمه‌های ریزگرد در این دو کشور هرچه زودتر آغاز شود. در آخرین تفاهم‌ها با مسئولان عراقی، 2 استان از عراق و 2 استان از ایران برای انجام اقدامات مشترک با هدف جلوگیری از برداشت گرد وغبار با وزش باد مشخص کردیم. با وجود سفر هیأت کارشناسی ایران به عراق و بازدیدهای میدانی، هنوز منتظر حضور هیأت عراقی در ایران هستیم.»

تغییرات سیاسی در عراق
 سلاجقه به تغییر دولت و تغییر وزیر محیط‌زیست عراق از زمان امضای تفاهمنامه‌ها اشاره می‌کند ومی گوید: «با این تغییرات اجرای برنامه‌های محیط‌زیستی مشترک به تأخیر افتاد؛ البته سفیر ایران در عراق در تلاش است که هرچه زودتر تیم کارشناسی عراقی به ایران اعزام شود. انتظار داریم هیأت عراقی ذی‌نفوذی، برای آغاز اجرای تصمیمات مشترک در حوزه مقابله با گردوغبار به ایران بیاید، چرا که در هیأت ایرانی اعزام‌شده به عراق، نمایندگانی از دستگاه‌های مختلف کشور از جمله سازمان محیط‌زیست، وزارت امورخارجه، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو حضور داشتند.»

جنگ در دیرالزور
معاون رئیس‌جمهوردرباره توافقات مشترک با سوریه که قرار بود، عملیات میدانی برای کنترل گردوغبار توسط کارشناسان ایرانی در کانون‌های خیزش ریزگردها انجام شود، می‌گوید: «متأسفانه آن‌دسته از چشمه‌های گردوغبار که برای ما جزو مناطق اولویت‌دار برای جلوگیری از فرسایش خاکی است، در مناطقی مانند «دیرالزور» واقع شده‌ که درگیر جنگ است. به دلیل ملاحظات امنیتی، دولت سوریه به ما اجازه نمی‌دهد که در این مناطق فعالیت کنیم. اما با عراق و سوریه تفاهم کرده‌ایم به محض پایدارشدن شرایط سیاسی و امنیتی این کشورها، اقدامات مشترک مورد نیاز برای مقابله با برداشت گردوغبار در چشمه‌های اصلی را آغاز کنیم.»