گفت‌و‌گو با یک جامعه‌شناس و یک حقوقدان درباره نقش سلبریتی‌ها در تبلیغات دروغین
فریب چهره‌ها را نخورید
سمیه افشین‌فر
خبرنگار
در جامعه امروزی که بر مبنای ارتباطات گسترده و پیچیده شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های نوین شکل گرفته است، با پدیده‌ای به نام «سلبریتی» مواجه هستیم؛ سلبریتی‌ها «چهره» هستند از زمین فوتبال تا صفحه تلویزیون. آنان مرکز توجه گروهی از مردم هستند و بخواهیم یا نه، بر روندها و عرصه‌های مختلف به نحوی بی‌سابقه اثر می‌گذارند. گروهی از این افراد به دلیل فعالیت هنری، فرهنگی و ورزشی، گروهی به دلیل فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی و گروهی با بهره‌مندی از ثروت به وادی سلبریتی‌ها پا گذاشته‌اند. گروهی هم بی‌هیچ هنری فقط در فضای مجازی سلبریتی شده‌اند؛ اما همه این چهره‌ها در یک ویژگی مشترک‌اند و آن مشهور بودن است. به‌تازگی در خصوص شرکت «کوروش کمپانی» که با وعده و به مدد تبلیغات برخی از چهره‌های مشهور و شناخته‌شده اقدام به کلاهبرداری از مردم کرده، نقش برخی از سلبریتی‌ها در این ماجرا و مسئولیتشان تبدیل به موضوع بحث و نظرهای متعدد شده است. زیرا وقتی مدیرعامل این شرکت مدعی بود گوشی موبایل آیفون را که بین ۳۵ تا ۴۰ میلیون تومان در بازار دادوستد می‌شود، از طریق حذف واسطه‌ها به قیمت ۲۰ میلیون تومان به دست مصرف‌کننده می‌رساند، ادعایش برای اکثر مردم باورپذیر نبود تا اینکه شرکت به شکل گسترده دست به دامن سلبریتی‌ها شد و از برخی از آنان خواست تا دست به تبلیغ کوروش کمپانی بزنند و اعتماد مردم را جلب کنند. این بار اول نیست که گروهی از مردم به دلیل تبلیغ از سوی برخی چهره‌ها، فریب می‌خورند؛ از تبلیغ خرید ملک در خارج از کشور گرفته تا پکیج‌های رفع سفیدی مو. چه می‌شود که گروهی از مردم دنبال این چهره‌ها می‌روند؟
یک جامعه‌شناس: متخصصان که نباشند سلبریتی‌ها می‌آیند
دکتر مصطفی آب‌روشن جامعه‌شناس، با اشاره به اینکه در هر جامعه‌ای باید گروه‌های مرجع حضور داشته باشند به «ایران» می‌گوید: یکی از این گروه‌های مرجع سلبریتی‌ها و هنرمندان هستند. این افراد کسانی هستند که مردم به انتخاب‌های آنها احترام می‌گذارند و انتخاب‌های خودشان را با انتخاب‌های گروه‌های مرجع مورد نظر خودشان تنظیم می‌کنند. بنابراین وقتی این افراد کالایی را تأیید می‌کنند یا به خاطر مسائل مالی در حوزه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی تبلیغی انجام می‌دهند، مردم به تبعیت از آنان این رفتار را انجام می‌دهند.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه سلبریتی‌ها نباید بدون تحقیق و بررسی هر تبلیغی را انجام دهند، می‌گوید: در واقع مشکل اصلی، مردم نیستند. مشکل اصلی، مربوط به برخی از سلبریتی‌هاست که بدون هیچ گونه تحقیق و بررسی کافی، معمولاً با انگیزه‌های مالی اقدام به تبلیغ می‌کنند و مردم هم به دنبال آنها از گروه‌های مرجع جامعه پیروی و سرمایه‌گذاری می‌کنند.
آب‌روشن، در پاسخ به این سؤال که گروه‌های مرجع باید مسئولیت رفتار و تبلیغ خود را بپذیرند یا نه، می‌گوید: همه افراد آزادند و محدودیتی در این زمینه وجود ندارد. این افراد از نظر اخلاقی مسئول هستند ولی از نظر حقوقی مسئولیت خاصی متوجه آنها نیست.این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه هر چه تخصص‌گرایی در ساختار اجتماعی جامعه بیشتر شود، نقش سلبریتی‌ها کم‌رنگ می‌شود، می‌گوید: تقویت رویکرد تخصص‌گرایی سبب می‌شود جایگاه سلبریتی‌ها در حوزه‌های خصوصی محدود شود و سلبریتی‌ها امکان اظهارنظرهای غیرتخصصی نداشته باشند. در این صورت سلبریتی‌های علمی، فنی و تخصصی که حدی از تخصص دارند، جایگزین آنها خواهند شد. اما وقتی برای تخصص‌گرایی ارزشی قائل نباشیم، فضا برای رشد قارچ‌گونه سلبریتی‌ها و ایفای نقش آنها در امور غیرمرتبط تقویت می‌شود.وی درخصوص موضوع کوروش کمپانی می‌گوید: در خصوص این شرکت هم، به همراه بررسی نقش این افراد، باید بررسی شود که چنین شرکتی چگونه توانسته ثبت شود و به فعالیت بپردازد وگرنه هر کسی می‌تواند نظر درست و غلط خودش را بدهد. آنچه که مهم است ساختار است که باید اصلاح شود تا جلوی فعالیت شرکت‌های این‌چنینی گرفته شود.
یک حقوقدان: گروه مرجع باید پاسخگو باشد
جمشید معظمی، مشاور حقوقی و کارشناس حقوق تجارت بین‌الملل، در گفت‌و‌گو با «ایران» در مورد بررسی حقوقی نقش سلبریتی‌ها در جریان کلاهبرداری شرکت کوروش کمپانی می‌گوید: در جریان وقایع اخیر که در فضای عمومی جامعه و شبکه‌های اجتماعی رخ داد، فردی با سوءاستفاده از اعتماد عمومی مبادرت به کلاهبرداری و فریب افکار عمومی کرده است؛ بروز این گونه حوادث در سطح اجتماع خیلی دور از انتظار نیست، اما از مواردی که در این ماجرا اهمیت دارد، حمایت تعدادی از گروه‌های مرجع یا سلبریتی‌ها با تبلیغ فعالیت شرکت است.
از آنجا که نسبت به این افراد در جامعه اعتماد عمومی وجود دارد، بنابراین اشخاصی که به عنوان گروه‌های مرجع مشوق مردم بوده‌اند باید پاسخگوی تشویق و تأیید خود باشند و اقدام آنها از نظر حقوقی و قضایی دارای تبعاتی است.
این مشاور حقوقی با بیان اینکه از دو منظر مسئولیت این اشخاص قابل بررسی است، می‌گوید: مسئولیت سلبریتی‌ها از جنبه کیفری و مسئولیت مدنی قابل تأمل و درخور واکاوی است. معظمی در پاسخ به این سؤال که نقش سلبریتی‌ها در این ماجرا چیست و آیا آنها مشمول جرم‌انگاری می‌شوند یا خیر، می‌گوید: با توجه به این نکته که محبوبیت این افراد در بین افکار عمومی جامعه باعث شده در بین آحاد جامعه و شهروندان دارای نفوذ کلام باشند و هرگونه اقدام مشوقانه آنها باعث ترغیب مردم به انجام اعمالی شود، و با توجه به اینکه در این موضوع نیز برخی از سلبریتی‌ها مردم را تشویق به پرداخت پول برای خرید تلفن همراه از فرد مزبور کرده‌اند، بنابراین بر اساس ماده 126 قانون مجازات اسلامی به معاونت در جرم متهم می‌شوند. اما آنچه در این واقعه باید مورد نظر قرار گیرد، نبود عناصر معنوی و مادی جرم توسط سلبریتی‌هاست. چون بسیار بعید است که این افراد از اهداف شوم فرد کلاهبردار مطلع بوده باشند، پس هیچ گونه انتفاع مادی ای از این کلاهبرداری نداشته‌اند.
این مشاور حقوقی در توضیح مسئولیت مدنی می‌گوید: مقوله دیگری که در این موضوع باید به آن پرداخته شود از باب مسئولیت مدنی است. بر اساس ماده یک قانون مسئولیت مدنی «هرکس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجاری یا به هر حق دیگری که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده، لطمه‌ای وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می‌باشد.»
