درباره «محمدحسن سمسار» به انگیزه بزرگداشتش
موزه‌دار هنرشناس
حمیدرضا محمدی
روزنامه‌نگار
سیزدهمین روز پاییز سال آینده به نودمین پله نردبان زندگی گام خواهد گذاشت. او که مانند همشهریان، اهالی شیراز، با آنکه کوه فضل و فخر و فرهنگ است، در نهایت مناعت طبع است، از همان جوانی، سرش گرم کار خودش بود. حاشیه نداشت و دنبال سیاسی‌بازی نرفت.
سال ١٣٣۴ که برای تحصیل در رشته باستان‌شناسی وارد دانشگاه تهران شد و از محضر بزرگانی چون عیسی بهنام، محسن مقدم، زهرا کیا، احسان یارشاطر و- البته در حد دو واحد- عزت‌الله نگهبان بهره برد. هنوز فارغ‌التحصیل نشده بود که به استخدام اداره کل موزه‌ها- که ریاستش با عیسی بهنام بود- درآمد و در همانجا دوستی‌اش با یحیی ذکاء چنان عمیق و وثیق شد که تا وقتی او درگذشت، چند کتاب مشترک منتشر کردند. رفاقتی که شاید مهم‌ترین اتفاقش، تأسیس موزه هنرهای تزئینی باشد. موزه‌ای که مقدمات راهاندازیاش از سال 1338 آغاز شد اما چهار سال بعد گشایش یافت و حضورش در آنجا تا سال 1357 تداوم پیدا کرد و این نقش اصلی و محوری، فرهنگ ایران را مدیون و مرهون او و خدماتش کرده است.
هم در تاریخ عکس به مطالعه پرداخته و هم در تاریخ هنر مداقه کرده است، در سال‌های پیش از انقلاب، کارشناس آثار هنری و نسخ خطی وزارت فرهنگ و هنر بود و پس از آن، در آلبوم‌خانه کاخ گلستان به‌دقت و صحت غور کرد و فهرست عکس‌هایش را مدون کرد.
او که در همه این سال‌ها، صاحب کرسی استادی گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران بود، از نخستین روزهای تأسیس مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، در سال 1363، به این نهاد پژوهشی پیوست و افزون‌بر‌آنکه سال‌ها مدیر بخش هنر و معماری بود (1365 تا 1387)، در حال حاضر مشاور عالی این بخش و عضو شورای عالی علمی این مرکز است و در این سال‌ها مداخل بسیاری- از همان مجلد نخست- درباره هنرهای ایرانی و هنرمندان و هنرشناسان سده‌های متقدم ایرانی و اسلامی به رشته تحریر درآورده است که ازجمله مقالات «آهار مهره»، «تذهیب»، «ابری»، «اسلیمى»، «بادگیر»، «آداب المشق»، «بایسنقرمیرزا»، «احمد نیریزی»، «اسداللّه اصفهانی»، «ارغون کاملی»، «ابوبکربن احمد مروزی»، «ابراهیم تهرانی»، «اختیار منشی» و «باباجان حافظ تربتی» محل اشاره است.
«محمدحسن سمسار» که یکی از مقالات اولش، با عنوان «نظری به پیدایش قلیان و چپق در ایران»، درست 60 سال پیش در مجله هنر و مردم منتشر شد و سه‌سال بعد، نخستین کتابش با نام «موزه‌های ایران» را در انتشارات علمی به نشر رساند، در این نزدیک به هفت‌دهه، یکسره به تحقیق و تدقیق پرداخته و آنی و دمی از آن عدول و قصور نورزیده است.
حال هفتصد‌وسی‌امین شب از سلسله شب‌های مجله بخارا با همکاری مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، به تجلیل و تکریم یک‌عمر فعالیت علمی او اختصاص یافته است که امروز (دوشنبه، 23 بهمن)، ساعت 15 در مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی به‌نشانی میدان شهید باهنر (نیاوران)، خیابان شهید پورابتهاج (کاشانک)، نرسیده به سه‌راه آجودانیه، شماره ٢١٠ برپا می‌شود و در آن، کاظم موسوی بجنوردی، احمد مسجدجامعی، جبرئیل نوکنده، پروین ثقة‌الاسلامی، هایده لاله، فریبا افکاری، مهرداد اسکویی، فریبا افتخار و علی دهباشی سخن خواهند گفت.