سهیل موفق از تجربه کارگردانی «نوروز» به «ایران» گفت
درباره جشن باستانی نوروز کم‌کاری کرده‌ایم
با مشاهده اشتیاق کودکان به بابانوئل و غربت نوروز مصمم به ساخت فیلم شدم
«نوروز» جدیدترین ساخته سهیل موفق در مقام کارگردان است که سابقه ساخت آثار کودک و نوجوان را در کارنامه دارد. این فیلم که در روزهای پایانی در خانه جشنواره به نمایش در‌آمد به آیین‌های ملی از جمله عید نوروز و رقابت اهریمن با نماینده عمونوروز در راه رسیدن بهار پرداخته است. علی نصیریان نقش اصلی این فیلم را بازی می‌کند. سهیل موفق از تجربه کارگردانی «نوروز» به «ایران» گفته که در ادامه می‌خوانید؛
سپیده شریعت رضوی
خبرنگار
«نوروز» فیلمی با فرم و ساختاری متفاوت و رئالیسم جادویی درباره نوروز، آیین و رسوم، افسانه‌ها و اساطیر نوروزی است. ایده ساخت این اثر از کجا می‌آید؟ چرا به سراغ عید نوروز رفتید؟
زمانی که دخترم جانا یک سال و نیمش بود و من در تدارک ساخت فیلم سینمایی «پاستاریونی» بودم، متوجه شدم که او به جشن کریسمس، بابانوئل و موضوعات پیرامون و محصولات فرهنگی که در راستای آن تولید شده است، توجه می‌کند، علاقه‌مند پیگیری آنهاست و سؤالات زیادی در ذهنش ایجاد کرده است. اولین سؤالی که در ذهنم ایجاد شد، این بود که عید نوروز چگونه می‌توان با نسل‌های مختلف ارتباط برقرار کند؟ پس از جست‌و‌جو و سؤال کردن از افراد زیادی در سنین مختلف متوجه شدم چقدر درباره نوروز کم‌کاری و به این جشن باستانی، قصه‌ها و افسانه‌های ارزشمندی که دارد و همچنین دوازده کشور در دنیا آن را جشن می‌گیرند، بی‌توجهی شده است. پس تصمیم گرفتم در فیلم جدیدم به آیین «نوروز» بپردازم.
علی نصیریان و شبنم مقدمی در کنار دیگر بازیگران این اثر که هنرمندان شناخته‌شده‌ای هستند، ایفای نقش کردند. چگونه به این ترکیب رسیدید؟ چون عموماً بازیگرانی گزیده‌کار هستند و در هر پروژه‌ای حاضر نمی‌شوند.
استاد نصیریان به عنوان پیشکسوت پُرافتخار و ماندگار هنر و فرهنگ ایران زمین، دل در گرو آیین‌های باستانی و فرهنگی این آب و خاک دارد. ایشان عُمر خود را در راستای اعتلای فرهنگ و هنر این سرزمین صرف کرده است و واقعاً چه کسی جز این استاد بزرگ شایسته بود تا نقش اسطوره‌ای عمو نوروز را در این فیلم بازی کند؟ خانم شبنم مقدمی هم به دلیل دغدغه‌ای که همواره درباره موضوعات ملی و فرهنگی بویژه موضوع فیلم یعنی نوروز داشته و دارد، فیلمنامه ما را مطالعه کرد و پس از جلسات متعدد و تبادل‌نظر، نقش را پذیرفت. به طور کل این انتخاب‌ها باعث افتخار من و همه عوامل فیلم است. همه بازیگران فیلم «نوروز» از بزرگان هنر این کشور هستند که با حضور در این فیلم، حمایت خود را از فرهنگ و آیین‌های باستانی و فرهنگی ایران زمین نشان دادند.
نوروز چه تفاوتی با دیگر آثارتان به لحاظ مضمون و محتوا و فضای خلق شده دارد؟ ساخت این اثر چه تجربه‌ای را برایتان رقم زد؟
فیلم سینمایی «نوروز» به چند دلیل فیلم مهمی است؛ اول اینکه خوراک فرهنگی مناسب در ژانر کودک و خانواده روز به روز کمتر شده است. دوم اینکه این خوراک فرهنگی با پرداختن به یکی از مهم‌ترین آیین‌های باستانی ما همراه شده است. آنچه در بالا گفتم شاید به نظر تبلیغ این فیلم باشد اما صادقانه به شما می‌گویم که تمام تلاش خود را برای ساخت اثری کرده‌ام که در این روزهای فقیر به لحاظ پاسداشت آیین‌ها اثری ماندگار شود؛ اثری که تلاش می‌کند نشان دهد ما نیز در ساخت آیینی و باستانی همچون آثار کریسمسی حرفی برای گفتن داریم و شکل قصه‌پردازی، فرم، استفاده از جلوه‌های بصری، موسیقی و... می‌تواند متضمن این اتفاق باشد. ما هیچ فیلمی درباره نوروز نداریم اگرچه ممکن است آثاری وجود داشته باشند که در آنها گریزی به آیین نوروز زده شده باشد اما اینکه یک فیلم براساس فلسفه نوروز ساخته شده باشد، حداقل من به یاد ندارم. درباره تعدد آثار با محوریت کریسمس در جهان نیز باید خاطرنشان کنم که سازندگان این فیلم‌ها به وظیفه خود عمل می‌کنند و درک بسیار درستی از تأمین خوراک فرهنگی نسل‌های آینده سرزمین‌های خودشان دارند، اینکه ما و متولیان فرهنگی‌مان، درباره نوروز و البته دیگر آیین‌های باستانی‌مان، کم توجه و کم لطف هستیم، جای تعجب دارد. از همه منتقدان و اهالی سینما استدعا دارم که این فیلم را به مخاطب کودک الصاق نکنند، فیلم «نوروز» اثری صددرصد خانوادگی است و هر هموطنی که دغدغه زنده نگه داشتن آیین‌های باستانی ما را دارد، موظف است از نوروز حمایت کند.
یکی از مشکلات سینمای کودک نبود سرمایه‌گذاران جدی برای ساخت فیلم‌هایی در شأن کودک و نوجوان امروز است. چه چاره‌ای برای این اتفاق باید اندیشیده شود؟ چرا این مشکل به وجود آمده است؟
باز هم تکرار می‌کنم ما چیزی به عنوان سینمای کودک نداریم؛ سینمایی وجود دارد به‌عنوان سینمای کودک و خانواده و در این سینما مسائلی مطرح می‌شود که با رویکرد کودک یا خانواده داستان‌هایی با تمرکز بر انسجام این نهاد اجتماعی مهم تعریف می‌کند. هدف این گونه از سینما علاوه بر تولید سرگرمی، قرار گرفتن در کنار والدین برای تربیت نسل آینده است. این تربیت زمانی اتفاق می‌افتد که در هر اثر نکاتی برای تک تک اعضای یک خانواده وجود داشته باشد. فیلم باکیفیت در این ژانر باید بتواند از لحظه ابتدایی تا پایانی، کل خانواده را با خود همراه کند. درباره مشکلات فیلمسازی در ژانر کودک و خانواده می‌توان صحبت‌های بسیاری کرد؛ ساده‌انگاری این ژانر، عدم اقبال متولیان فرهنگی، دلسوز نبودن متولیان اکران، اختصاص سانس‌های مرده به آثار تا سخت بودن جذب بخش سرمایه‌گذاری خصوصی و جلب اعتماد آنها. من سه فیلم در این ژانر با سرمایه‌گذار بخش خصوصی ساختم و در تمام این سال‌ها توان و موقعیت این را داشتم که در ژانرهای دیگر با آسودگی بیشتر کار کنم اما هر بار که به چشمان دخترم نگاه کردم دلم برای تک تک کودکان این سرزمین می‌تپد. من تلاش کردم به رغم همه سختی‌های معیشتی، نادیده گرفته‌شدن‌ها و مشکلات دیگر این مسیر را ادامه دهم. هر بار که هر کدام از فیلم‌هایم ساخته و مورد تجلیل قرار گرفت، آغوش‌هایی برای حمایت از فیلم‌های بعدی‌ام به رویم گشوده شد اما چه حیف که این آغوش‌ها پس از چندی شاید براساس روابط به سمت دیگری چرخید.
از چالش‌های ساخت تازه‌ترین اثر خود برایمان بگویید؟
من از پنج سال پیش، پس از طراحی قصه «نوروز» به دنبال شخص یا سازمانی بودم که با درک اهمیت این داستان حاضر به سرمایه‌گذاری در فیلم «نوروز» شود. در تمام این پنج سال قصه‌مان را رها نکردم و جلسات متعددی را برگزار کردم. اینکه چنین قصه‌ای با چنین اهمیتی در سطح ملی و بین‌المللی پنج سال معطل جذب سرمایه‌گذار باشد، بیش از چالش یک درد عمیق را برای ما به وجود آورد. طبیعتاً در بخش تولید نیز دچار چالش‌هایی بودیم که دلیل اصلی‌اش سرمایه‌گذاری صددرصدی بخش خصوصی و نبود حمایت نهادهای متولی فرهنگ جامعه در این فیلم بود.
شما کار خود را از این ژانر شروع کردید و ۵ سال پیش در گفت‌و‌گو با یکی از رسانه‌ها اعلام کردید که دوست ندارم به عقب برگردم و دوباره یک «پاستاریونی» دیگر بسازم، چون آن فیلم یک سقف مخاطب داشت که به آن رسید اما من دوست دارم به سقف بیشتری از مخاطبان فکر کنم به همین دلیل دنبال ساخت آثاری هستم که بتواند با آثار جهانی رقابت کند. آیا «نوروز» چنین قابلیتی دارد؟
من به هیچ وجه در فیلمسازی به دنبال تکرار خود نبوده و نیستم و همیشه سعی کردم در آثار مختلفی که ساختم این حقیقت را اثبات کردم اما معتقدم در این مسیر باید به مخاطبان بیشتر و بدون مرز فکر کنم، در نتیجه خودم را در جذب مخاطب برای آثارم محدود به جغرافیای خاصی ندانم که در این راستا قصه «نوروز» بهترین اتفاق بود که ۱۲ کشور رسماً آن را جشن می‌گیرند و در برخی از مناطق کشورهای دیگر نیز این جشن آیینی شناخته شده و قابل احترام است. البته مراحل پخش بین‌الملل این گونه آثار پیچیدگی‌های فراوانی وجود دارد و یکی از حلقه‌های مفقوده این اهداف به شمار می‌رود.
کودکان امروزی به نسبت کودکان دوران گذشته تفاوت‌های بسیاری دارند و بعضی‌ها حتی جلوتر از سنشان هستند. این کودکان سواد رسانه‌ای خوبی دارند و می‌توانند خوب را از بد تمیز دهند. شما برای اینکه بتوانید این کودکان را در «نوروز» جذب کنید چه تمهیداتی اندیشیدید؟
من در فیلم «نوروز» به تمام مؤلفه‌هایی که یک اثر می‌بایست در جذب مخاطب خانواده که کودکان را نیز شامل می‌شود، فکر کرده‌ام و امیدوارم تماشاگران پس از نمایش نوروز راضی سالن‌های سینما را ترک کنند.
درباره برخی از فیلم‌های ژانر کودک که در سال‌های اخیر ساخته می‌شود، شائبه‌هایی مطرح می‌شود و عده‌ای می‌گویند که این فیلم‌ها مشابه نسخه‌های خارجی فیلم‌های کودک هستند. چه تدابیری در نظر گرفتید که این مقایسه برای فیلم شما شکل نگیرد؟
پرداختن به آیین نوروز، بیش از یک دغدغه شخصی، یک الزام ملی و فرهنگی بسیار حیاتی است؛ چرا باید هر سال فیلم‌های باکیفیت درباره کریسمس وجود داشته باشد اما ما در تمام این سال‌ها حتی یک فیلم درباره نوروز نداشته باشیم. فیلمسازان فیلم‌های کریسمسی و البته کمپانی‌های سرمایه‌گذار به وظیفه خود به درستی عمل می‌کنند، جای سؤال دارد که چرا ما به وظیفه خود عمل نمی‌کنیم؟ نکته تأسف‌آور اینکه به دلیل کم کاری ما، سال گذشته کمپانی دیزنی قطعاً با درک اهمیت بین‌المللی آیین نوروز، یک کلیپ متفاوت درباره این موضوع ساخت که با ذوق‌زدگی عجیب رسانه‌های داخلی نیز همراه شد؛ حتی همان سال گذشته نیز هیچ کس این سؤال را نپرسید که چرا خود ما آنقدر در تولید محتوا درباره آیین نوروز ضعیف عمل کرده‌ایم. بنابراین اگر بتوانیم در سینمای ایران کارهایی باکیفیت فوق‌الذکر تولید و به اکران موفق در داخل و خارج از کشور عمل کنیم خالی از لطف نیست و در نوع خود فرهنگسازی معکوس اتفاق می‌افتد و ما قادر خواهیم بود فرهنگ غنی و تمدن نامی خود را وارد گفتمان بین‌المللی کنیم.
حضور آثار ویژه کودکان و نوجوانان در جشنواره فجر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا اتفاق مثبتی است؟
من سال‌هاست چه در تلویزیون و چه در سینما برای مخاطب خانواده تولید محتوا کردم و طبیعی است که تلاش کنم پس از اقبال در جشنواره بین‌المللی کودک و نوجوان با فیلم‌های «شکلاتی» و «پاستاریونی»، حالا با نوروز به جشنواره فجر بیایم به این امید که همه متوجه اهمیت فراوان و حیاتی آثار مربوط به کودک و خانواده شوند. خاطرنشان می‌کنم که اصولاً هر اثری با کیفیت مطلوب در هر جشنواره‌ای می‌تواند فرصت حضور داشته باشد. جای تجلیل فراوان از هیأت محترم انتخاب دارد که با این وسعت نظر امکان حضور و تنفس فیلم مهم و آیینی «نوروز» را در جشنواره فیلم فجر بوجود آورد.
