مهسا قوی قلب
خبرنگار

دکتر علیرضا اسماعیلی، مدرس دانشگاه تهران و رئیس سابق پلیس راه کشور با اشاره به اینکه ترافیک تهران یکی از معضلات اساسی این شهر است که سال‌هاست گریبانگیر شهروندان و مسئولان شده است به «ایران» می‌گوید: ترافیک تهران به دلایل متعددی ایجاد می‌شود، افزایش جمعیت تهران و افزایش تعداد خودروها از جمله مهم‌ترین آنهاست چرا که جمعیت تهران در دهه اخیر به طور قابل توجهی افزایش یافته است و این امر منجر به افزایش تعداد خودروها نیز شده است. دلیل دیگر، ضعف زیرساخت‌های حمل و نقل است زیرا شبکه معابر تهران پاسخگوی حجم بالای تردد خودروها نیست و ظرفیت لازم برای تردد ایمن و روان خودروها ندارد. رعایت نکردن قوانین راهنمایی و رانندگی هم یکی دیگر از دلایل افزایش ترافیک شهر است چون بسیاری از رانندگان در تهران به قوانین راهنمایی و رانندگی توجه نمی‌کنند و این امر باعث بروز تصادفات و ناهنجاری‌های ترافیکی می‌شود. در کنار این عوامل می‌توان به توسعه اقتصادی هم اشاره کرد، چرا که وقتی فعالیت‌های اقتصادی افزایش یابد، به تبع آن، رفت و آمد و جابه‌جایی افراد نیز بیشتر می‌شود. از دلایل دیگر ترافیک، گسترش شهر و شهرنشینی است، بی‌تردید با گسترش شهر، فاصله بین محل سکونت و محل کار افراد بیشتر می‌شود و در نتیجه آن، زمان و هزینه رفت و آمد نیز افزایش پیدا می‌کند.
 
آثار معضلات ترافیک
معضلات ترافیکی تهران آثار منفی زیادی بر زندگی شهروندان دارد. اسماعیلی درباره مهم‌ترین آنها توضیح می‌دهد: از جمله مهم‌ترین آثار این معضلات، افزایش آلودگی هواست، آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین آثار معضلات ترافیکی است. خودروهای شخصی از جمله منابع اصلی تولید آلاینده‌های هوا هستند و افزایش تعداد خودروهای شخصی به افزایش آلودگی هوا منجر می‌شود. افزایش هزینه‌های زندگی هم جای خود دارد. معضلات ترافیکی هزینه‌های زندگی را هم افزایش می‌دهد. در این زمینه می‌توان گفت که کاهش بهره‌وری، افزایش هزینه‌های سوخت و هزینه‌های تعمیر و نگهداری خودروها مسببان افزایش هزینه‌های خانوار هستند. در عین حال، با افزایش ترافیک، کیفیت زندگی کاهش می‌یابد. افزایش زمان سفر، کاهش بهره‌وری و افزایش استرس از جمله عواملی هستند که کیفیت زندگی را کاهش می‌دهند. مشکل دیگری که ترافیک با خود به همراه دارد، استفاده از خودرو شخصی به عنوان وسیله نقلیه اصلی است. در تهران، 90 درصد از سفرها با خودرو انجام می‌شود و در نتیجه با استفاده زیاد از خودرو شخصی شاهد بیشتر شدن روز به روز ترافیک و آلودگی هوا هستیم، هرچند برای بهبود وضعیت ترافیکی تهران، اقدامات مختلفی در حال انجام است. یکی از این اقدامات، توسعه حمل و نقل عمومی است. در سال‌های اخیر، تعداد خطوط مترو تهران به طور قابل توجهی افزایش یافته است. همچنین طرح‌هایی برای توسعه خطوط اتوبوسرانی و تاکسیرانی در حال اجراست.
 
دوربرگردان در مکان‌های نامناسب یک خطر جدی است
هدف از ایجاد دوربرگردان‌ها، کاهش ترافیک و بهبود ایمنی رانندگی است. به اعتقاد این کارشناس حوزه راهنمایی و رانندگی، می‌توان گفت که این اقدام تا حدی موفق بوده است. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که ایجاد دوربرگردان‌ها می‌تواند باعث کاهش ترافیک در تقاطع‌ها تا 30 درصد شود. همچنین دوربرگردان‌ها می‌توانند باعث کاهش تصادفات رانندگی شوند، زیرا نیاز به توقف و حرکت مجدد خودروها را از بین می‌برند. اما محل و طراحی دوربرگردان‌ها می‌تواند بر میزان موفقیت آنها تأثیر بگذارد. اگر دوربرگردان‌ها در مکان‌های مناسبی قرار گرفته باشند و طراحی مناسبی داشته باشند، می‌توانند تأثیر بیشتری در کاهش ترافیک و بهبود ایمنی رانندگی داشته باشند. البته، لازم است که در طراحی و اجرای دوربرگردان‌ها دقت بیشتری شود تا تأثیر این طرح به حداکثر برسد. همچنین باید توجه داشت که ایجاد دوربرگردان‌ها نمی‌تواند به تنهایی مشکل ترافیک تهران را حل کند. در مقابل اما دوربرگردان در مکان‌های نامناسب یک خطر جدی برای رانندگان و عابران پیاده است و می‌تواند منجر به تصادفات شدید و حتی مرگ شود.
اسمـاعیلی به برخی از مکان‌های نامناسب برای دوربرگردان‌ها اشاره می‌کند: ایجاد دور برگردان در تقاطع‌ها ممنوع است زیرا می‌تواند منجر به تصادف با وسایل نقلیه‌ای شود که در حال حرکت در تقاطع هستند، همچنین دوربرگردان در مناطق پرترافیک می‌تواند باعث ایجاد ترافیک و اختلال در جریان ترافیک شود. دوربرگردان در مسیرهای باریک نیز می‌تواند خطرناک باشد زیرا ممکن است وسایل نقلیه در حال حرکت در جهت مخالف نتوانند از کنار یکدیگر عبور کنند. دوربرگردان در مسیرهای مسکونی هم می‌تواند خطرآفرین باشد، زیرا ممکن است عابران پیاده و کودکان در حال بازی در نزدیکی باشند.
 
لزوم تجدید نظر در ساخت سرعت‌گیرهای غیراستاندارد
یکی از مهم‌ترین تجهیزات کنترل سرعت در شهرها، سرعت‌گیرها هستند که برای کاهش سرعت خودروها در معابر شهری و کاهش تصادفات استفاده می‌شوند. در شهر تهران نیز از سرعت‌گیر‌ها در بسیاری از معابر استفاده می‌شود اما بسیاری از شهروندان معتقدند وجود سرعت‌گیرهای غیراستاندارد یا اضافی در معابر شهر برعکس عمل کرده و باعث افزایش تصادف و وارد آمدن خسارت به خودروها می‌شود.
 اسماعیلی نیز معتقد است که وجود سرعت‌گیر در عین حال که می‌تواند مزایایی داشته باشد، در مقابل اما ممکن است معایبی نیز دارا باشد.
او در زمینه مزایا و معایب سرعت‌گیر اظهار می‌دارد: سرعت‌گیر‌ها به طور مؤثری سرعت خودروها را کاهش و از این طریق خطر تصادفات را کاهش می‌دهند، سرعت‌گیر‌ها با کاهش سرعت خودروها، میزان انتشار آلاینده‌های هوا را نیز کاهش می‌دهند. سرعت‌گیر‌ها با کاهش سرعت خودروها، ایمنی عابران پیاده را هم افزایش می‌دهند. با این حال، استفاده از سرعت‌گیر‌ها در شهر تهران تبعات منفی نیز می‌تواند به همراه داشته باشد. به عنوان مثال سرعت‌گیر‌ها باعث افزایش استهلاک خودروها، بویژه سیستم تعلیق و سیستم ترمز می‌شوند، همچنین باعث افزایش مصرف سوخت خودروها می‌شوند. در عین حال هم باعث ایجاد سر و صدا در هنگام عبور خودروها می‌شوند و در مجموع می‌توان گفت که سرعت‌گیرها به دلیل ایجاد مشکلاتی مانند افزایش استهلاک خودروها، افزایش مصرف سوخت و ایجاد سر و صدا، مورد نارضایتی بسیاری از شهروندان قرار دارند. البته در سال‌های اخیر، استفاده از سرعت‌گیر‌ها در شهر تهران به طور فزاینده‌ای افزایش یافته است و این امر باعث شده است که تبعات منفی سرعت‌گیر‌ها نیز بیشتر شود. به همین دلیل، لازم است که در استفاده از سرعت‌گیر‌ها در شهر تهران تجدید نظر شود.
این استاد دانشگاه برای کاهش تبعات منفی سرعت‌گیر‌ها توصیه می‌کند: به جای سرعت‌گیرهای غیراستاندارد باید از سرعت‌گیر‌های ایمن و استاندارد استفاده شود، زیرا باعث کاهش استهلاک خودروها، مصرف سوخت و ایجاد سر و صدا می‌شوند. مورد دیگری که باید به آن توجه شود این است که سرعت‌گیر‌ها باید در مکان‌هایی نصب شوند که بیشترین تأثیر را در کاهش سرعت خودروها داشته باشند. سرعت‌گیر‌های هوشمند هم این روزها در دنیا استفاده می‌شوند، این مدل از سرعت‌گیرها می‌توانند با توجه به شرایط ترافیکی، ارتفاع خود را تغییر دهند و از این طریق، تأثیر منفی خود را بر استهلاک خودروها، مصرف سوخت و ایجاد سر و صدا کاهش دهند.
به گفته این کارشناس، سرعت‌گیرهایی در شهر وجود دارند که از نظر اندازه، شیب یا سایر ویژگی‌ها با استانداردهای تعیین شده مطابقت ندارند. این سرعت‌گیرها می‌توانند خطرناک باشند و باعث آسیب به خودروها، موتورسیکلت‌ها و دوچرخه‌ها شوند. سرعت‌گیرهای خیلی بلند یا خیلی شیبدار می‌توانند باعث پریدن خودروها یا از بین رفتن کنترل راننده شوند. سرعت‌گیرهای خیلی نزدیک به هم نیز می‌توانند باعث ترمزهای ناگهانی و افزایش خطر تصادف شوند. همچنین سرعت‌گیرهای بدون علائم هشداردهنده می‌توانند باعث غافلگیر شدن رانندگان و افزایش خطر تصادف شوند. نکته اینجاست که سرعت‌گیرها باید دارای علائم هشداردهنده مانند تابلو، خط‌کشی یا چراغ چشمک‌زن باشند. میزان ارتفاع آنها هم باید بین 10 تا 15 سانتیمتر و شیب آنها باید بین 10 تا 15 درصد باشد.
 رمپ و لوپ‌ها
یکی از اصلی‌ترین دلایل مشکل در حوزه حمل و نقل پایتخت، نبود برنامه‌ریزی مناسب برای توسعه شبکه معابر تهران است. در برخی موارد، رمپ و لوپ‌ها بدون توجه به نیازهای آینده شهر و بدون در نظر گرفتن تراکم جمعیتی و تردد خودروها ساخته می‌شوند. این امر باعث می‌شود که این سازه‌ها در کوتاه‌مدت یا بلند‌مدت با مشکلاتی مواجه شوند.
اینها را اسماعیلی می‌گوید و بی‌توجهی به اصول مهندسی در ساخت رمپ و لوپ‌ها را هم از جمله مشکلات در این زمینه می‌داند: در برخی موارد، رمپ و لوپ‌ها با رعایت اصول مهندسی ساخته نمی‌شوند. این امر باعث می‌شود که این سازه‌ها از استحکام کافی برخوردار نباشند و در زمان وقوع حوادث، خطرات و مشکلات زیادی را برای شهروندان ایجاد کنند. از جمله مشکلات دیگر آنها هم می‌توان به ایجاد ترافیک اشاره کرد. این امر بویژه در ساعات شلوغی روز باعث ایجاد ازدحام و نارضایتی شهروندان می‌شود. ایجاد ناامنی نیز مورد دیگری است که می‌توان از آن نام برد که بویژه در شب و در مکان‌های خلوت باعث افزایش خطرات برای شهروندان می‌شود. بالا رفتن هزینه‌های نگهداری هم بر مشکلات موجود می‌افزاید. رمپ و لوپ‌ها به دلیل قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی مانند رطوبت و آلودگی، نیاز به تعمیر و نگهداری بیشتری دارند و این امر باعث افزایش هزینه‌های شهرداری می‌شود.اما برای این موارد هم اسماعیلی توصیه‌هایی دارد: برای رفع مشکل رمپ و لوپ‌ها و مکان‌یابی درست، باید برنامه‌ریزی مناسب برای توسعه شبکه معابر داشته باشیم. همچنین باید با توجه به نیازهای آینده شهر و با در نظر گرفتن تراکم جمعیتی و تردد خودروها، برنامه‌ریزی مناسب برای توسعه شبکه معابر تهران انجام شود. در عین حال هم باید اصول مهندسی در ساخت رمپ و لوپ‌ها رعایت شود چون این امر باعث افزایش استحکام این سازه‌ها و کاهش خطرات ناشی از آنها می‌شود.

بــــرش

1

راهکارهای اساسی برای کاهش ترافیک پایتخت
چند راهکار مهم و حیاتی برای کاهش ترافیک تهران وجود دارد.
اسماعیلی، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی، احداث بزرگراه‌ها و آزادراه‌ها، استفاده از سیستم‌های کنترل ترافیک، نصب دوربین‌های نظارتی، مدیریت پارکینگ، تنظیم زمان کار ادارات و سازمان‌ها و توسعه حمل و نقل غیرموتوری یعنی دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی را ازجمله مهمترین روش‌های کاهش ترافیک می‌شمارد و می‌گوید: توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی مانند مترو، اتوبوس و قطار شهری یکی از مؤثرترین راه‌ها برای کاهش ترافیک است. حمل‌ونقل عمومی می‌تواند ظرفیت حمل‌ونقل را افزایش دهد و از ازدحام خودروها در سطح شهر جلوگیری کند. علاوه بر آن احداث بزرگراه‌ها و آزادراه‌ها می‌تواند ترافیک را در سطح شهر کاهش دهد. بزرگراه‌ها و آزادراه‌ها می‌توانند ترافیک وسایل نقلیه سنگین و بین‌شهری را از سطح شهر خارج کنند و از ترافیک خودروهای شخصی در سطح شهر بکاهند. استفاده از سیستم‌های کنترل ترافیک نیز موضوعی است که نباید از آن غافل شد. استفاده از سیستم‌های کنترل ترافیک مانند چراغ‌های راهنمایی هوشمند، می‌تواند ترافیک را در سطح شهر مدیریت کند. این سیستم‌ها می‌توانند زمان سبز چراغ‌ها را بر اساس شرایط ترافیک تنظیم کنند و از ترافیک سنگین جلوگیری کنند. این کارشناس حوزه حمل و نقل ادامه می‌دهد: نصب دوربین‌های نظارتی هم تا اندازه زیادی می‌تواند به کنترل ترافیک کمک کند. این دوربین‌ها می‌توانند تخلفات رانندگی را ثبت کنند. مدیریت پارکینگ هم در کنار مواردی که به آنها اشاره شد، می‌تواند به کاهش ترافیک کمک کند. این مدیریت می‌تواند شامل اقداماتی مانند افزایش تعداد پارکینگ‌های عمومی، افزایش هزینه پارکینگ و محدود کردن پارک خودرو در برخی از مناطق باشد. تنظیم زمان کار ادارات و سازمان‌ها هم در این امر یاری‌رسان است. اقداماتی مانند تعیین زمان آغاز و پایان کار ادارات و سازمان‌ها در ساعات مختلف از ایجاد ترافیک جلوگیری می‌کند. اصلاح ساختار اداری شهر نیز از دیگر راهکارهای حل معضلات ترافیکی است. با اصلاح ساختار، می‌توان دسترسی خدمات اداری را آسان‌تر کرد و تردد شهری را کاهش داد.

بــــرش

2

آموزش فرهنگ ترافیک با کاهش میزان ترافیک ارتباط مستقیم دارد
باید با آموزش و فرهنگ‌سازی، رانندگان و سایر کاربران را به رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی تشویق کرد. با این روش با کمترین هزینه می‌توان بهترین نتیجه را به دست آورد. البته اقدامات لازم در این حوزه نیازمند همکاری و مشارکت همه‌جانبه دستگاه‌های دولتی، نهادهای مدنی و شهروندان است. با تلاش مشترک، می‌توان تا حد زیادی از مشکلات ترافیک و تصادفات در تهران کاست و به بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک کرد. اسماعیلی می‌گوید: آموزش و آگاهی‌رسانی یکی از اقدامات مهمی است که کشورهای توسعه‌یافته برای کنترل تصادفات و ترافیک انجام می‌دهند. این کشورها با آموزش و آگاهی‌رسانی به رانندگان، مسافران و عابران پیاده، قوانین و مقررات ترافیک را به آنها یاد می‌دهند و آنها را در زمینه رفتار ایمن در جاده‌ها آگاه می‌سازند. به عنوان مثال، این کشورها با برگزاری دوره‌های آموزشی رانندگی، نحوه صحیح رانندگی و رعایت قوانین ترافیک را آموزش می‌دهند. با افزایش فرهنگ ترافیکی، افراد می‌توانند به طور صحیح از وسایل نقلیه استفاده کرده و از بروز ترافیک جلوگیری کنند.

بــــرش

3

نقش‌ اجرای مقررات در کنترل ترافیک تهران
رعایت مقررات ترافیکی می‌تواند به بهبود روان‌سازی ترافیک کمک کند. برای روشن‌تر شدن این موضوع اسماعیلی مثالی می‌زند: رعایت حق‌تقدم می‌تواند از ایجاد ترافیک در تقاطع‌ها جلوگیری کند. نظارت ترافیکی بر اجرای ساخت‌وسازهای شهری که به نوعی معابر و خیابان‌ها را مورد توجه قرار می‌دهد، مشکلات را کاهش می‌دهد. انجام آموزش‌های مجدد و مشاوره‌های روانشناسی برای رانندگان پرخطر هم به نوعی در همین دایره حوزه قوانین قرار دارد. در مجموع انجام تمامی راهکارهایی که توصیه می‌شود، نیازمند همکاری و مشارکت همه‌جانبه مسئولان، شهروندان و بخش خصوصی است چرا که با همکاری و تلاش همه‌جانبه، می‌توان کیفیت زندگی شهروندان را بهبود بخشید.