راضیه خوئینی
خبرنگار

29 دی ماه با عنوان روز ملی هوای پاک در دهه 70 وارد تقویم شد. هدف از اعلام روز ملی هوای پاک ایجاد حساسیت، بین اقشار مختلف جامعه بوده و از آنجا که کلید اصلی کاهش آلودگی هوا، مشارکت مردمی و افزایش هماهنگی بین‌بخشی است این روز می‌تواند عامل مهمی در ایجاد این مشارکت و هماهنگی بین‌بخشی باشد. همین مناسبت، بهانه گفت‌و‌گوی «ایران» با داریوش گلعلیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست است. چندی پیش علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست قانون هوای پاک را ویترینی و غیرقابل اجرا خواند. گلعلیزاده در این گفت‌و‌گو، دلیل نگاه سلاجقه به قانون هوای پاک را منطبق نبودن این قانون با واقعیت موجود می‌داند و از اصلاح قانون هوای پاک خبر می‌دهد.
گلعلیزاده شعار امسال هفته هوای پاک را «هوای پاک، مسئول پاسخگو و شهروند مسئول» اعلام می‌کند و می‌گوید: امسال از 26 دی‌ماه هفته هوای پاک آغاز می‌شود و تا 2 بهمن‌ماه ادامه دارد. از مواردی که در شعار ما نهفته و با انجام هماهنگی‌هایی لازم، ان شاءالله قرار است که دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط در قانون هوای پاک و دستگاه اصلی گزارش عملکرد ارائه بدهند و در رسانه‌های تصویری و نوشتاری برنامه‌های آتی خود را تشریح کنند. مردم متوجه خواهند شد چه برنامه‌هایی پیش رو است تا مطالبه‌گر تحقق برنامه‌ها باشند.
او در پاسخ به این سؤال که چقدر این برنامه‌ها در تحقق قانون هوای پاک مؤثر است؟ می‌گوید: در واقع برنامه نمادینی است که به تنویر افکارعمومی کمک و جامعه را در این خصوص آگاه می‌کند. خوشبختانه اگر از هر شهروندی درباره مسائل مرتبط با آلودگی هوا بپرسید، نه‌تنها آگاهی کامل دارند بلکه بدون درصدی خطا می‌توانند درباره اثربخشی برنامه‌ها و اهمیت و اولویت هر موضوع صحبت کنند. این نشانه شناخت مردم از مسأله آلودگی هوا و راهکارها، چالش‌ها و مشکلات آن است. اگر بتوانیم به‌درستی نقش و جایگاه مردم را در اجرای چنین برنامه‌هایی مشخص کنیم طبیعتاً می‌شود از ظرفیت واقعاً بسیار مؤثر مردم در اجرای این قوانین استفاده کنیم. بحث مطالبه‌گری از اصلی‌ترین موضوعات است که اگر مردم به موضوع آلودگی هوا عادت نکنند و کماکان از مسئولان مطالبه‌گر باشند حتماً قدم‌هایی رو به جلو برداشته خواهد شد. طی سال‌های گذشته بسیاری قوانین و تکالیف مرتبط با آلودگی هوا در مقررات و قوانین مطرح شده بود، مثلاً در قانون اصلاح الگوی مصرف سال 89، قانون توسعه حمل ونقل عمومی یا مدیریت سوخت سال 86، قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا سال 74 و سایر قوانین و برنامه‌های 5 ساله، قوانین بودجه و مصوبات 90، 93 و 95 دولت. اگر آن زمان این تکالیف انجام می‌شد، الان با حجم تکالیف انباشته شده مواجه نبودیم. امروز شاید شرایط اقتصادی مملکت اجازه نمی‌دهد که ما کمبودهای مربوط به گذشته مثلاً درخصوص حمل ونقل عمومی را طی یکی دو سال برطرف کنیم. طبیعتاً همان تکالیف، امروز نیاز به اعتبار و زمان بیشتر دارد. مشکلات تلنبار شده طی ۲۰ سال را نمی‌توان در یکی دو سال حل کرد ولی باید تلاش کنیم تا گام به‌گام به سمت جلو و تثبیت شرایط برویم و وضعیت از این بدتر نشود؛ سپس منابع مؤثر در انتشار و تشدید آلودگی هوا را کنترل کنیم.

قانون هوای پاک فقط یک سناریو دارد
او در پاسخ به این سؤال که چرا علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست «قانون هوای پاک را ویترینی وغیرقابل اجرا می‌داند» هم می‌گوید: در واقع آسیب‌شناسی انجام شده، نشان می‌دهد، از دلایل عدم‌تحقق قانون هوای پاک، پیش‌بینی‌های نادرست از منابع است؛ یعنی اجرای این قانون را به درآمدهای حاصل از این قانون گره زده‌اند. درحالی که تضمینی برای تحقق این درآمدها وجود نداشت و از طرفی خیلی تک‌سناریویی بود. چراکه برنامه‌ای پیش‌بینی کردیم ولی امکان اجرای آن وجود نداشت، مثلاً به دلیل شرایط امروز کشور که ناشی از تشدید تحریم‌هاست و امکان دسترسی به فناوری‌های مرتبط به کاهش آلودگی هوا بسیار محدود شده و بحث اقتصادی هم در میان است. پس این قانون نیاز داشت، ما چند سناریو در کنارش پیش‌بینی کنیم. برای مثال اگر برنامه اول نشد، سراغ برنامه دوم برویم و باز هم اگر نشد سومی را در پیش بگیریم. در حقیقت این قانون منطبق با شرایط امروز کشور نیست و برای شرایطی ایده‌آل نوشته شده است.
از این‌رو در صدد اصلاح قانون هوای پاک هستیم تا اگر قانون تکلیفی پیش‌بینی کرده این تکلیف قابلیت اجرا داشته و واقع‌گرایانه باشد. ان شاءالله بتوانیم با کمک همه دست اندرکاران، دستگاه‌های اجرایی و حتی ذی‌نفعان بخش خصوصی این قانون را به نحوی اصلاح کنیم که هرساله شاهد تحقق تکالیف باشیم، نه اینکه الان بگوییم فقط ۱۰ درصد از موارد بسیار مؤثر انجام شده است.

در کلانشهرها  مازوت نمی‌سوزد
 او درباره تأثیر مازوت‌سوزی و زباله‌سوزی در افزایش آلودگی هوای شهرها هم می‌گوید: مازوت دلیل آلودگی کلانشهرهای ما نیست. در اصفهان و تهران که مازوت مصرف نمی‌شود یا در اراک تا ۲۰ آذر مصرف نمی‌شد، در کرج تا زمانی که مازوت مصرف نمی‌شد، شاهد آلودگی هوا بودیم. سال‌های گذشته هم اصلاً مازوت‌سوزی نداشتیم، ولی آلودگی وجود داشت. در واقع زباله‌سوزی مانند ساخت وساز غیراصولی یا گرد وغبار می‌تواند عامل تشدید‌کننده باشد. حتی آتش‌سوزی یک انبار مواد شیمیایی فقط عامل تشدید‌کننده است، زیرا منابع آلاینده مستمر به شمار نمی‌آیند. منابع آلاینده مستمری مانند منابع متحرک، کارخانه‌ها که همیشه با آلودگی‌های حاصل از آنها با درصدهای
متفاوت مواجــــــهیم.
در ایامی که با افزایش آلودگی مواجهیم و شاخص کیفیت هوا در شرایط اضطرار قرار می‌گیرد، ما فعالیت واحدهای صنعتی مانند شن و ماسه یا صنایع سیمان را متوقف یا محدود  و تردد خودروها را محدود و مدارس و دانشگاه‌ها را غیرحضوری می‌کنیم. زباله و مازوت‌سوزی هم مانند این موارد است. در حقیقت اینها منشأ دائمی آلایندگی نیستند بلکه در این شرایط که با انباشت آلاینده‌ها و سکون هوا مواجه هستیم، نمی‌خواهیم حتی کوچک‌ترین آلایندگی‌ای به انباشت آلاینده‌های موجود در هوا اضافه شود. وقتی که وزش باد نداریم و تخلیه هوا صورت نمی‌گیرد طبیعتاً آلاینده حداقلی هم در بدتر شدن شرایط تأثیرگذار است. برای همین درصدد جلوگیری از انتشار و ایجاد منابع جدید هستیم، چراکه منابع قبلی وجود دارد. ان شاءالله ما از طریق پایش‌های مستمری که انجام می‌دهیم درصدد کنترل و مهار این منابع آلاینده هستیم تا میزان انتشار آلودگی به حد ظرفیت تهویه هوا برسد. متأسفانه بیش از ۹۴ درصد انرژی کشور وابسته به سوخت‌های فسیلی است. سوخت‌های فسیلی در هرجا که مصرف شود از سکونتگاه‌ها گرفته تا ادارات و نیروگاه‌ها، صنعت یا حتی خودروها عامل انتشار آلایندگی هستند. طبیعتاً اثرات تجمعی آنها باعث می‌شود، شاخص کیفیت هوا در شرایط ناسالم قرار بگیرد.