آیا خیابان 16 متری از روی بافت تاریخی رد می‌شود؟
امید خمینیشهر به «مصوبه 168 شهر تاریخی»
زیست بوم- تعریض خیابان بخشداری که قرار است از دل بافت تاریخی «خمینیشهر» رد شود این روزها به دلنگرانی فعالان حوزه میراث فرهنگی تبدیل شده است. بافت تاریخی خمینیشهر، یکی از 168 بافت تاریخی شهری مهم کشور است که زیر چتر حمایتی مصوبه «168 شهر تاریخی» قرار دارد. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور در چهار سال گذشته با تعریض 16 متری این خیابان مخالف بود اما به یکباره موافقت خود را با شرط و شروطی، اعلام کرد. این اعلام موافقت، موجی از دلنگرانی و انتقاد را در پی داشت. با وجود این «علیرضا ایزدی» مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، تعریض این خیابان را منوط به موافقت شورای عالی معماری و شهرسازی کشور می‌داند. مطابق مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری کشور، هرگونه تعریض و تخریب در بافت تاریخی شهرها ممنوع است و با آن مغایرت دارد. اما واگذاری تعیین تکلیف به شورای عالی شهرسازی و معماری هم خیال فعالان و کارشناسان را راحت نکرد. چون تصمیم‌گیری به استان اصفهان واگذار شده و فعالان این دلنگرانی را دارند که فشارها اجازه ندهد تصمیم براساس مصوبه شورای عالی شهرسازی گرفته شود.
تغییر موضع
مهم‌ترین سؤالی که این روزها فعالان و کارشناسان منتقد از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می‌پرسند؛ این است: شرایط فنی خیابان و ضوابط و مقررات حفاظتی میراث‌فرهنگی در عرض یک ماه چه تغییری کرد که برخلاف تمام مکاتبات وزارتخانه و اداره کل میراث فرهنگی اصفهان در چهار سالِ گذشته مبنی بر مخالفت با کشیده شدن این خیابان، در تاریخ ۲۰ آذر و به یکباره مجوز احداث خیابان با عرض ۱۶ متر داده شد؟ استناد آنها به نامه‌هایی است که در خبرگزاری ایرنا هم منتشر شده است.
در نامه‌ای که فاطمه داوری، مدیر اداره کل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارتخانه میراث فرهنگی، در ۱۹ آبان سال‌جاری به مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان می‌نویسند؛ هیچ نشانی از تأیید تعریض 16 متری خیابان از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دیده نمی‌شود.
فاطمه داوری در این نامه یادآور می‌شود: «از آنجایی که طرح‌های توسعه شهری نیازمند طی فرایندهای قانونی و نهایتاً طرح و تصویب در شورای عالی معماری و شهرسازی به عنوان مرجع نهایی و اصلی است کلیات خط بدنه پیشنهادی خیابان بخشداری در صورتی که در چهارچوب طرح فرادست مد نظر مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی به تاریخ 29/05/ 1402باشد قابل بررسی و تأیید پس از اعلام نظر شورای فنی است.»
اما داوری در نامه‌ای به تاریخ 20 آذر سال‌جاری به مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان از موافقت معاونت میراث فرهنگی با تعریض خیابان خبر می‌دهد و می‌نویسد:تعریض عرض خیابان بخشداری خمینی شهر به ۱۶ متر مورد تأیید معاونت میراث فرهنگی است و ضرورت دارد در چهارچوب ضوابط و وفق نامه فوق الذکر، اقدامات لازم در این خصوص صورت گیرد.»
پاسخ وزارت میراث فرهنگی به چند سؤال
«علیرضا ایزدی» مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در متنی خبری که برای همه رسانه‌ها ارسال شده است، درباره بافت تاریخی خمینیشهر اصفهان می‌گوید: با توجه به عکس‌های سال ۱۳۳۵، سه روستا در غرب اصفهان داشتیم که به «سه دِه» مشهور بودند. این سه روستا در اواخر دهه ۳۰ گسترش پیدا می‌کنند و در دهه ۴۰ تبدیل به شهری به نام همایون‌شهر می‌شود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به خمینی شهر تغییر نام می‌دهد.
او می‌گوید: این شهر قاعدتاً مثل سایر شهرها، طرح تفصیلی و طرح جامع داشته است. بر اساس طرح اولیه خمینیشهر، میراث فرهنگی بحث شوارع خیابانی را در قالب همان طرح تفصیلی در دهه ۸۰ مصوب کرد و بر اساس آن، توافقاتی در دستور کار شهرداری قرار گرفت که خیابان بخشداری از جمله آن‌هاست.
این مسئول می‌گوید: خیابان بخشداری پر از اعوجاج و دندانه‌های عجیب بوده و عرض آن متغیر است. منتهی‌الیه خیابان مذکور، یک حمام و مسجد ثبتی قرار دارد که اتفاقاً میراث فرهنگی مرمتش کرده و وضعیتشان مناسب است. بعد از اینکه در سال ۱۳۸۹ بافت تاریخی خمینیشهر مصوب و ابلاغ شد، یکی از مسائلی که همیشه باعث مناقشه میان میراث فرهنگی و دبیرخانه کمیسیون ماده 5 شده، تعریض خیابان بخشداری است.
به گفته او بعد از چالش‌های فراوان، بنا شد که یک مشاور ذیصلاح که کار طرح تفصیلی شهر را انجام می‌دهد، شرایط معبر و خیابان بخشداری را بررسی کند. نهایتاً یک خط پروژه‌ای تعریف شد که بتواند راه دسترسی مناسب‌تری را برای مردم فراهم کند، با این قید که حداکثر عرض معبر ۱۶ متر باشد که ۶ متر آن مسیر تردد خودروها و الباقی پیاده‌راهی با سنگفرش مناسب است.
او می‌گوید: مسیر تردد خودروها صرفاً باید ۶ متر (به اندازه دو خودرو کنار هم برای رفت و برگشت) باشد و مابقی معبر به پیاده‌راهی با تأکید بر جاذبه‌های گردشگری تبدیل شود. همچنین بر اساس کمیسیون ماده ۵ بنا بر این شد که در این معبر کاربری اداری اعطا نشود تا بار ترافیکی ایجاد نکند.
ایزدی می‌گوید: این طرح با رعایت ۶ متر تردد خودرو و ممنوعیت کاربری تجاری در بدنه‌های خیابان در کمیسیون ماده ۵ استانداری مصوب شده است، اما برای تصویب نهایی و اجرا، باید مصوبه شورای عالی مسکن و شهرسازی را هم دریافت کند.
یک تجربه تکراری
برخی از کارشناسان امیدوارند که شورای عالی شهرسازی و معماری با توجه به چتر قانونی که مصوبه 168 شهر روی بافت تاریخی شهرها از جمله خمینیشهر کشیده، جلوی تعریض خیابان بخشداری را بگیرد اما محمد یوسف‌زاده، مدیرکل دفتر فنی استانداری اصفهان به ایرنا گفته است: «مصوبه ۱۶۸ شهر این اختیار را به استان‌ها داده است که موضوعات این چنینی را بررسی کنند.» بنابراین استان رأساً می‌تواند تعریض خیابان را رقم بزند.
بافت تاریخی خمینیشهر این روزها همان مسیری را طی می‌کند که بافت تاریخی شهر شیراز رفت. نفع این تعریض هم آن‌طور که فعالان میراث فرهنگی استان می‌گویند برای تجاری سازی است. در شیراز هم مسئولان استانی مصر بودند تا توسعه 57 هکتاری بافت تاریخی شیراز را اجرایی کنند اما ورود کارشناسان، رسانه‌ها و در نهایت پافشاری شورای عالی معماری و شهرسازی وزنه را به نفع میراث فرهنگی سنگین کرد و بافت تاریخی شیراز ثبت ملی شد. البته ثبت ملی بافت تاریخی شیراز از حمایت حداقل دو وزیر وزارت راه و شهرسازی در دولت سیزدهم برخوردار بود.