نگاهی به ظرفیت‌های مؤسسه پایش علم و فناوری جهان اسلام موسوم به ISC
فرصتی برای رقابت جهانی در میدان علم نافع
دکتر محمدرضا حسنی آهنگر
رئیس دانشگاه جامع امام حسین(ع)
برای درک اثرگذاری تولید علم کاربردی در فرایند حل مسائل کشور، ابتدا باید بستر انتشار بخشی از محتوای علمی، یعنی مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام موسوم به «ISC» و تاریخچه و چرایی تشکیل آن را فهم نماییم. مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام، یک مرکز علمی و پژوهشی است که هدف آن ترویج و پیشرفت علم و فناوری در جهان اسلام است. سازمانی است که خدمات مرتبط با تحقیق و نشر علمی، نمایه‌سازی استناد و ارزیابی علمی را به جامعه دانشگاهی جهان اسلام ارائه می‌کند. ISC در سال 1987 تأسیس شد و مقر آن در شهر تاریخی شیراز است. این مرکز از بدو تأسیس تاکنون و در گام اول با ابتکارات و برنامه‌های مختلف در تلاش بوده تا شکاف بین جهان اسلام و سایر جوامع علمی را از بین ببرد. دیگر گامی که در پس‌پرده این تارنمای اسناد علمی دنبال می‌شود، تجمیع و بهره‌مندی از محتواهای کاربردی این مجموعه برای حل مسائل کشورهای عضو است. مؤسسه ISC شامل مقالاتی از بیش از 50 کشور جهان است و طیف وسیعی از رشته‌های علمی ازجمله علوم طبیعی، علوم اجتماعی و علوم انسانی را پوشش می‌دهد. ناگفته نماند که این مؤسسه به طور مداوم با مقالات و استنادات جدید به‌روز می‌شود و آن را به منبعی ارزشمند برای محققانی تبدیل می‌کند که مایلند با آخرین پیشرفت‌ها در زمینه خود به‌روز بمانند.
مزیت‌های «ISC» شدن مقالات
مزیت اصلی درج مقالات در این نمایه استنادی بالا رفتن اشراف اساتید و دانشگاه‌ها و میزان فعل و انفعالات علمی و تخصصی در مراکز است زیرا سومین پایگاه استنادی معتبر بین‌المللی به شمار می‌رود. ایجاد بستر سنجش اثرگذاری تولیدات علمی و مقالات، تسهیل ارزیابی میزان توانمندی اساتید و دانشجویان، توانمندسازی مدیران و حله‌های اندیشه‌ورز برای سیاستگذاری علمی بهتر و تعیین چشم‌اندازهای اثربخش، چابک‌سازی ظرفیت‌های به‌روز برای توسعه علمی مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی جهان اسلام، ازجمله مزیت‌های به دست آمده به فراخور شکل‌گیری مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام به حساب می‌آید.
رتبه‌بندی در «ISC»
مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام از سال 1389 دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی کشور را براساس 26 شاخص در قالب 5 معیار کلی پژوهش، آموزش، وجهه بین‌المللی، تسهیلات-امکانات و فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و صنعتی که مهمترین مأموریت‌های دانشگاهی را مدنظر قرار می‌دهند، ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند. روش‌شناسی رتبه‌بندی ملی ISC توسط تیمی متشکل از خبرگان و متخصصان رتبه‌بندی تهیه و در ششمین نشست وزرای آموزش عالی کشورهای اسلامی مصوب می‌گردد. این مؤسسه ضمن ارائه سالانه رتبه‌بندی ملی ISC در کشور، از سال 2014-2013 رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی را در سطح کشورهای اسلامی آغاز کرده است. رتبه‌بندی جهان اسلام ISC براساس شاخص‌ها و معیارهای تخصصی در حوزه علم‌سنجی و متناسب با سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغــــــی از سوی مقام معظم رهبری صورت می‌پذیرد. نظام‌های رتبه‌بندی ملی و جهان اسلام ISC با ارائه شاخص‌های تخصصی و متنوع این امکان را برای دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی فراهم آورده است تا با سنجش همه‌جانبه عملکرد خویش و آگاهی دقیق از رقبای ملی و منطقه‌ای، برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌های مناسب جهت رشد وضعیت و تبدیل شدن به دانشگاه‌های تراز جهانی را اتخاذ نمایند.
ظرفیت طلایی برای توسعه تعاملات و انتقال تجربیات
بسترهایی مانند مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام این امکان را به کشورهای عضو و غیر‌عضو می‌دهد که با انتشار مقالات علمی در قالب‌های مختلف پژوهشی، نسبت به انتقال تجربیات و افزایش تعاملات دانشی سرعت و دقت بیشتری داشته باشند. علاوه بر نمایه‌سازی مقالات، ISC تعدادی خدمات دیگر مرتبط با تحقیقات علمی و انتشارات ارائه می‌دهد. این خدمات شامل تجزیه و تحلیل استناد، ارزیابی تحقیق و شبکه‌های علمی است. شایان ذکر است که ISC همچنین کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی را برای ترویج همکاری و تبادل علمی در جهان اسلام برگزار می‌کند که ظرفیت مهمی برای توسعه دیپلماسی علمی کشورهای جهان اسلام به شمار می‌رود. یکی از اهداف کلیدی این مجموعه ترویج استفاده از منابع اسلامی در تحقیقات علمی است زیرا اهمیت دانش‌اسلامی را به رسمیت می‌شناسد و به دنبال ادغام آن در تحقیقات علمی مدرن است.
ISC،علم نافع و حل مسائل داخلی و خارجی
جمهوری اسلامی ایران با تولید ISC، بعد از ایالات متحده که ۶۰ سال در مطالعات استنادی تجربه دارد و نیز بعد از کشور هلند، سومین نظام استنادی جهان را بنیانگذاری کرده است. این فرایند، گام بلندی در راستای بهره‌مند‌سازی کشورمان و همچنین دولت‌های عضو در این مجموعه استنادی از علوم کاربردی و درحقیقت همان «علم نافع» محسوب می‌شود. اگر دانشگاه‌ها را به مثابه سوزنبانی که حرکت قطار در مسیر ریل‌ها را سازمان می‌دهد، بدانیم که جهت‌دهنده قطار پیشرفت کشور به سمت ریل انقلاب و تمدن اسلامی محسوب می‌شوند، با توجه به اینکه ریل انقلاب هنوز در مرحله دولت اسلامی تکمیل نشده و نیازمند ارائه منشورها و تولید الگوها، مکتب‌ها و نظامات قدرتمند، مستحکم، غنی و جهان شمول در عرصه‌های یکپارچه اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، هنری، فنی و علمی است، به جایگاه ISC در این فرایند پی خواهیم برد. نقش‌آفرینی فعال در تولید آثار فاخر و نمایه‌سازی آنها در مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام به ما این امکان را می‌دهد که درک بهتری نسبت به میزان اثربخشی تولیدات علمی داخل کشور در حل مسائل کشور و انتقال تجربیات و راهکارها به کشورهای عضو داشته باشیم. در موضوع اثربخشی ISC در شکل‌گیری علم نافع و همچنین ضرورت قرار گرفتن در ریل صحیح پیشرفت و علوم کاربردی؛ رهبر معظم انقلاب «استعمار» و «بمب اتم» را دو نمونه تاریخی از نتایج قرار گرفتن علم در مسیر غلط دانسته و می‌گویند: «باید همواره مراقب باشیم تا اخلاق و معنویت در کنار علم قرار گیرد.» با عطف به این مسأله، از این موضوع مهم نباید غافل شد که در حرکت علمی باید نیازهای فعلی و نیازهای آینده کشور مدنظر قرار گیرند و در رشته‌هایی سرمایه‌گذاری شود که مورد نیاز کشور است.
آیا ISC کافی است؟
در پاسخ به این سؤال که نقش‌آفرینی فعال در ISC کافی است یا نه، باید گفت که این سؤال به منزله حرکت از پله دوم است. پس لازم است که در این فرایند به پله اول که نقش مجدانه اساتید بوده و پس از آن نقش‌آفرینی فعال دانشجویان باانگیزه برگردیم. رکن اول و پیشران حرکت علمی کشور اساتید تراز انقلاب اسلامی هستند و رکن دوم دانشجویان می‌باشند که کشور را در مسیر قله‌های پیشرفت قرار داده و مسائل کشور را با تولیدات کاربردی حل و فصل می‌کنند.
ISC ظرفیت تبلور حل مسائل کشور
تأکید بر نقش‌آفرینی دانشجویان در خط‌مقدم حل مسائل کشور یکی از محورهای مستمر بیانات رهبر انقلاب است. ایشان می‌فرمایند: «برای اینکه بتوانیم به آینده‌های مطلوب برسیم، احتیاج به نسل جوان باهمت پرانگیزه مؤمن تلاشگر کاردان راه‌بلد داریم.»
(بیانات رهبر انقلاب در دیدار دانشجویان نمونه و نمایندگان تشکل‌های مختلف دانشجویی 25/07/1385) با عطف به این محور از فرمایشات مقام معظم رهبری، پژوهش کاربردی اثرگذار، استفاده از آن در حل مسائل کشور و همچنین ثبت بازخورد دستاوردهای علمی جوانان و دانش‌پژوهان در مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام ظرفیتی برای ایجاد انگیزه در کشورهای مسلمان مدرن برای الگوگیری از دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران در تحولات داخلی و خارجی محسوب می‌شود. ISC را می‌توان به مثابه آینه‌ای روشن از توانمندی‌های کشور و سند رقابت موفق دانشمندان ایرانی با اندیشه‌ورزان خارجی عنوان کرد که در طول سالیان متمادی و از سوی سازمان‌های بین‌المللی نسبت به آن اعتراف شده که جمهوری اسلامی ایران نقش بسزایی در تولید علم اثربخش در جهان امروز داشته است. ظرفیت نمایه‌سازی مقالات و تولیدات علمی در بسترهایی چون مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام به عنوان فرصتی برای رقابت بین‌المللی در میدان علم نافع و تلفیق تجربیات با هدف حل مسائل کشور در عرصه‌های مختلف ارزیابی می‌گردد.