چرا «مادر» علی حاتمی، همچنان بهترین مادر سینماست؟
جبارآذین
منتقد و مدرس سینما و تلویزیون
گونه هنری و سینمایی و تلویزیونی خانوادگی، مهم، بزرگ و پرمخاطب‌ترین ژانر جهان هنر وسینما و تلویزیون است و بخش اعظم تولیدات سینمایی و موفق‌ترین آنها در این‌گونه ساخته شده‌اند. در عرصه سینما وتلویزیون و تئاتر ایران هم ژانرخانوادگی به‌دلیل استقبال گسترده مردم وخانواده‌ها، جایگاهی خاص دارد. در طول حیات سینما وسیما در کشور، صدها فیلم وسریال ساخته شده که با توجه به مضمون و محتوا و ساختار هنری، توانسته‌اند، کم و بیش مخاطبانی داشته و برخی هم مرزهای فرهنگی کشور را در نوردیده و در جهان مطرح شده و جوایزی برای سازندگان آنها به ارمغان آورده‌اند.
با این همه و عنایت مدیران و مسئولان سینما و رسانه ملی به استمرارتولیدات خانوادگی واهتمام هنرمندان، ولی تعداد آثار خوش ساخت و بامحتوای خانوادگی چندان زیاد ودرحد شأن ومقام ومنزلت خانواده‌های ایرانی نیست. علت این رخداد تأسفبار به‌رغم هزینه‌های بسیار، صرف اوقات زیاد و کوشش سازندگان وحمایت‌های متولیان هنری وفرهنگی، به شش مسأله اصلی و مهم باز می‌گردد. نخست؛ گزینش موضوع‌های سطحی بدون پژوهش لازم خانوادگی، دو؛نگاه سطحی به خانه وخانواده وکاراکترهای خانواده که شامل پدر، مادر، فرزندان، پدربزرگ‌هاومادربزرگ‌ها می‌شود و گرایش به الزامات تجاری وگیشه‌ای، سه؛شخصیت‌پردازی‌های ضعیف و باورناپذیر، چهار؛ ساختارغیراستاندارد فیلم‌ها و سریال‌ها، پنج؛ نگرش تک بعدی به شخصیت‌ها وخانواده، شش؛دوری آثارخانوادگی ازفرهنگ ومناسبات خانوادگی. نواقص یادشده در تولیدات سینمایی و تلویزیونی وهنری سبب شده تا این نوع آثار نتوانند رضایت تماشاگران را کسب کرده و درپهنه هنرکشور بدرخشند.
تولید فیلم‌های خانوادگی، مانندگونه‌های دیگر، افزون بردانش و تجربه و تخصص هنری وسینمایی و تلویزیونی و شناخت درست نیازها و سلیقه‌های خانواده‌ها و همچنین جوانان و نوجوانان خانواده‌ها به تسلط برمؤلفه‌های گونه سینمایی وهنری خانوادگی نیاز دارد و بیشتر تولیدات خانوادگی ایرانی، فاقد این مشخصه‌هاهستند. برخی فیلم وسریال‌سازان گمان می‌کنند که چنانچه نام آثارشان مرتبط باخانواده ویاعناوین آنها مانند مادروپدرباشد وداستان در یک محیط خانوادگی روی دهد و با چاشنی عشق وطنزهمراه باشد، برای خانوادگی شدن آثار کافی است. تلویزیون وسینما ازاین قبیل آثارسطحی‌نگر وسطحی‌نما کم ندارد. درهمین ارتباط تعداد زیادی فیلم وسریال با محوریت کاراکتر زن ومادرتولید شده که دلچسب ودلنشین و راضی‌کننده نبوده‌اند. زنده یادعلی حاتمی چهاردهه قبل فیلم موفق وجذاب«مادر» راکه بارها نیزازتلویزیون پخش شده ودریادها وخاطره‌ها ماندگاراست ساخته و تماشای چندباره آن همچنان دلپذیراست. چرا این اتفاق برای این فیلم و شخصیت مادرآن رخ داده است؟
دلیل این اتفاق خوب، پردازش درست وقوی شخصیت‌ها ازجمله مادر، شناخت و ارائه مقبول فرهنگ ایرانی/اسلامی، بازی‌های قدرتمند، دیالوگ‌های خوب، کارگردانی حرفه‌ای و داستان‌سازی منطبق باساختارومناسبات سنتی ومدرن خانواده‌های ایرانی است. عناصروعواملی که جای‌شان در فیلم‌ها وسریال‌ها این روزها خالی ویا کمرنگ است.