گزارش «ایران» از ابعاد به‌کارگیری روش «تولید مجازی» در سریال «موسی کلیم‌الله (ع)»
بومی‌سازی یک فناوری جدید برای یک سریال استراتژیک
فاطمه ترکاشوند
خبرنگار
خبر بومی‌سازی و استفاده از تکنولوژی تولید مجازی یا همان Virtual Production در تولید سریال «موسی کلیم‌الله(ع)» برای اولین‌بار در کشور، روز گذشته همزمان با بازدید رئیس صداوسیما از مراحل فنی ابتدایی این تولید منتشر شد. این سریال می‌تواند از بسیاری از جهات، یکی از مهم‌ترین تولیدات نمایشی صداوسیما در تمام سال‌های پس از انقلاب اسلامی باشد چرا که علاوه بر اهمیت محتوایی سریالی درباره حضرت موسی(ع)، حالا این پروژه نه تنها این فناوری جدید را به صنعت فیلمسازی کشور وارد کرده، بلکه بومی‌سازی آن نیز با همین پروژه در دستور کار است. اما این فناوری چیست و چرا برای تولید این سریال مهم است؟
بلیدرانر 2049، انتقام‌جویان: پایان بازی 2018، مندلورین 2019 و بسیاری دیگر از پروژه‌های مشهور سال‌های اخیر را از ذهن بگذرانید! آثاری که نمی‌توانید فضای آنها را از فرط باورپذیری، غیرواقعی بدانید اما در عین حال به وضوح می‌دانید که آنها واقعی نیستند. ابرقهرمان‌های مارول، پروژه‌های مشهور دیگر از این دست هستند. ابرقهرمان‌هایی که بسیاری از آنها به خاطر قدرت‌های ماورائی‌شان در تقابل با محیط سرسخت اطراف، در ذهن علاقه‌مندان ماندگار شده‌اند. اما سؤال اینجاست که چه روشی در سینما توانسته است این قهرمان‌ها را تا این اندازه از دشمنان عجیب و غریب‌شان جلو بیندازد و آنها را برای مخاطب باورپذیر جلوه دهد. فناوری تولید مجازی از همین جا وارد می‌شود.
جابه‌جا شدن مرزهای تخیل‌پردازی با تولید مجازی
فناوری «تولید مجازی» به روشی در فیلمسازی و تولید تلویزیونی می‌گویند که در آن تولید در فضای واقعی به طور همزمان در کنار تولید مجازی قرار می‌گیرد و در آن از روش‌های مختلفی نظیر CGI (یا همان تصاویری که کامپیوتر آن را تولید می‌کند)، واقعیت افزوده، موشن کپچر و سایر فناوری‌ها برای تولید فضای واقعی در فیلم استفاده می‌شود و در واقع به وسیله موتور انریل شبیه‌سازی محیط را در پشت سر کاراکتر تغییر می‌دهند.
فیلم مستند «تولید مجازی» 2023 محصول امریکا پس از توضیح مختصر حرکت صنعت فیلمسازی جهان به سمت استفاده از روش‌های مختلف رایانه‌ای برای تولید فیلم، به شرح ابعاد جذاب استفاده از تولید مجازی می‌پردازد و ضمن نمایش پشت صحنه برخی از آثاری که با این روش تولید شده‌اند با سازندگان آنها صحبت می‌کند. فیلیپ کلاسینگ، یکی از تهیه‌کنندگان حاضر در این مستند درباره آزادی عملی که این روش برای تخیل در اختیار سازندگان قرار می‌دهد، می‌گوید: «در پروسه نویسندگی فیلم ما به طرز بخصوصی، سکانس‌هایی را تولید کردیم که در گذشته به این صورت نمی‌شد آنها را فیلمبرداری کرد. حالا می‌شود از هر جایی فیلمبرداری کرد. حتی می‌شود به تونس رفت یا اگر بخواهی می‌توانی به نیویورک بروی، یا اینکه به آینده یک پادآرمان‌شهر بروی! این روش دست و بال فیلمسازان بومی را باز می‌کند و فکر می‌کنم طراحی صحنه در این دایره بچرخد.»
پروژه‌های تاریخی
فرصت مغتنم داخلی برای ارتقای فناوری تولید
در سال‌های اخیر استودیوهای بزرگ زیادی در کشورهای صاحب صنعت سینما به این روش رو آورده و از آن استفاده کرده‌اند. اما در سینمای ایران و در غیاب فیلم‌های تخیلی و برعکس، در فضایی که ژانر تاریخی بسیار مورد علاقه مخاطبان و سازندگان قرار دارد، بهترین فرصت برای وارد کردن این فناوری جدید در پروژه‌های تاریخی است؛ پروژه‌هایی که اغلب، در رده تولیدات الف ویژه صداوسیما قرار دارند و نه تنها برای مدیران و سازندگان مهم هستند و اغلب تولیدات استراتژیکی به حساب می‌آیند، بلکه مخاطبان نیز همچون سریال یوسف پیامبر، مختار، امام علی(ع) و بسیاری آثار تاریخی دیگر تا سال‌ها مشتاقانه، بازتکرارهای آنها را نیز تماشا و دنبال می‌کنند.
این درحالی است که پروژه‌های تاریخی همواره از گران‌ترین پروداکشن‌های کشور محسوب می‌شده‌اند و نیاز به ساخت دکورهای عظیم و صحنه‌پردازی‌های ویژه، بودجه‌های بزرگ را برای این سریال‌ها منطقی می‌کند. حالا تصور کنید که داستانی درباره حضرت موسی(ع) با آن همه معجزات چشمگیر و نفسگیر که تنها یکی از آنها، شکافته شدن دریاست، قرار است در کشور تولید شود. طبیعتاً هزینه‌های تولید سریالی از این دست با روش‌های معمول بسیار گزاف است و در عین حال خروجی آن به احتمال قوی، قابل رقابت با تولیدات کشورهای دیگر جهان نخواهد بود. بدون تردید، استفاده از روش تولید مجازی نه تنها به کاهش هزینه‌ها بلکه به مقرون به صرفه کردن آنها می‌انجامد.
مقرون به صرفه کردن تولید پروژه‌های پرهزینه
در توضیحات روابط عمومی سریال در این باره آمده است: «در عین حال پس از تست‌های متعدد تکنولوژی تولید مجازی، برنامه‌ریزی‌های جدید نشان می‌دهد که فقط در ۲ فصل نخست سریال «موسی کلیم‌الله(ع)»در هزینه و زمان ساخت ۱۱۰ هکتار (معادل یک میلیون و ۱۰۰ هزار متر مربع) دکور و فضاهای عمومی صرفه‌جویی می‌شود. همچنین هزینه‌های پس از تولید؛ یعنی نگهداری و تعمیر دکور در سال‌های بعد نیز از پروژه حذف می‌شود.»حالا نوبت به سریال «موسی کلیم الله» رسیده است. پروژه‌ای که در ابتدا به کارگردانی مرحوم فرج‌الله سلحشور آغاز شد اما پس از درگذشت او، ادامه این راه را ابراهیم حاتمی‌کیا بر عهده گرفت. بازخوانی علت پذیرش این پروژه از سوی حاتمی‌کیا شاید بی‌ارتباط با مشی او در بومی‌سازی روش «تولید مجازی» نباشد.
هدیه حاج قاسم به روش حاج قاسم
حاتمی کیا در نیمه دی‌ماه سال گذشته خاطره دیدار خود با سردار حاج قاسم سلیمانی را مرور کرده و گفت: «من چهار دهه عمر خودم را در سینما گذراندم و زمانی که جنگ تمام شد تا جاهایی حرف برای گفتن داشتم، اما به یکباره این برایم مسأله شد که دیگر چه چیزی برای گفتن داریم؟... می‌دیدم بچه‌هایی که آنها را می‌شناختم، هر کدام به نوعی پراکنده و بعضی وارد سیاست و عده‌ای وارد اقتصاد شدند و برخی هم به پادگان‌ها رفتند؛ من این افق و آرمان‌ها را بیشتر از این نمی‌دیدم و روی آن بحث داشتم که از اینجا به بعد باید چه چیزی را تبدیل به مسأله کنیم تا اینکه موضوع حاج قاسم پیش آمد.» حاتمی‌کیا سپس تصریح می‌کند: «شاید حتی ۱۰ ساعت پشت سرهم حاج قاسم را ندیده باشم، اما انرژی که از او گرفتم، همیشگی است و اصلاً پروژه «موسی(ع)» را به این دلیل قبول کردم که حاج قاسم را دیدم.»
رد پای دغدغه شخصی حاتمی‌کیا
برای فناوری در آثار او
سیاست بومی‌سازی فناوری‌های پیشرفته، یکی از سیاست‌های کلانی است که در بسیاری از حوزه‌های مرتبط و مختلف در کشور دنبال می‌شود و یکی از اثرگذارترین این حوزه‌ها، حوزه نظامی است. بارقه‌های این سیاست‌ها را بارها در اخبار مهمی نظیر اخبار پهپادها و موشک‌ها شنیده‌ایم و شاید دور نباشد اگر ادعا کنیم ابراهیم حاتمی‌کیا چنین سیاستی را به صورت خودانگیخته، نه تنها به خاطر سابقه خودش در دفاع مقدس بلکه با انگیزه‌ای مضاعف پس از دیدار با سردار سلیمانی در پروژه «موسی کلیم الله» دنبال کرده است. هر چه باشد او همان کارگردانی است که در سال 68 فیلم «مهاجر» را با زیرمتنی درباره همین شکل از ارتباط با تکنولوژی و با معنای استعاری ضمنی ساخته است. به علاوه این کارگردان در برخی آثار خود نظیر «به وقت شام» نیز عامدانه و خودخواسته از روش‌های نوین در ویژوال‌افکت بهره برد و کار را به نیروهای جوان و زبده ایرانی سپرد و تا انتها نیز پای این تصمیم ایستاد.حالا پروژه «موسی کلیم الله» با ابعاد مهم و استراتژیک در محتوا که می‌تواند حقایق بسیاری را در رابطه با نگاه ایران به مسائل منطقه آشکار کند در دستان کارگردان موفق و حرفه‌ای و محبوب سینمای ایران قرار گرفته تا با رویکرد بومی‌سازی یک فناوری جدید نه تنها اثری مهم خلق کند بلکه رهاورد تازه‌ای هم برای صنعت سینمای ایران داشته باشد.
برش
تحول تکنولوژیک در صنعت فیلمسازی ایران
در توضیح روابط عمومی سریال در این رابطه می‌خوانیم: «پروژه سریال «موسی کلیم‌الله(ع)» در مراحل مختلف با تشکیل تیم تحقیق و توسعه (R&D) و استفاده از استعداد نیروی انسانی متخصصِ ایرانی، اقدام به توسعه تکنولوژی و بومی‌سازی «Virtual Production» با ابزارهای داخلی کرده است. بر همین اساس، تست‌های مختلفی برای فیلمبرداری تکنولوژی «تولید مجازی» طراحی و اجرا شده است. پیگیری‌های متعدد برای تأمین و تجهیز زیرساخت‌های لازم و ترکیب آن با توان و ابزار داخلی در جریان است. پیش‌بینی می‌شود که ایجاد دپارتمان تولید مجازی، باعث اشتغال ۲۰۰ نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم در این سریال شود که این مسیر همراه با آموزش مداوم نیروی انسانی متخصص داخلی، به منظور توسعه دانش این صنعت برای استفاده‌های آتی در کشور خواهد بود.»سازمان صداوسیما نیز به عنوان نهاد تولیدکننده از این رویه جدا نیست. پیمان جبلی، رئیس سازمان در بازدید از پشت صحنه، پس از تست موفقیت‌آمیز این تکنولوژی در بخش‌هایی از سریال «موسی کلیم‌الله(ع)»، ضمن ابراز خرسندی از پیشرفت این پروژه بزرگ تلویزیون ایران، اعلام کرد که تولید سریال «موسی کلیم‌الله(ع)» از اولویت‌های مهم سازمان صدا و سیما بوده و سازمان با تمام توان خود برای به سرانجام رسیدن این تکنولوژی در کنار نیروهای جوان و متخصص و تیم تولید سریال ایستاده است. او افزود: «از نتایج مهم بومی‌سازی این تکنولوژی و به نتیجه رسیدن آن در سریال «موسی کلیم‌الله(ع)»، تغییر خط تولید سنتی به تکنولوژی مدرن و صنعتی با استفاده از تکنولوژی روز در صنعت سریال‌سازی و سینمای ایران خواهد بود. این کار حاصل تلاش این تیم در ۹ ماه گذشته است و صدا و سیما ضمن استقبال از این تغییر، از آن پشتیبانی می‌کند.»
