تلاش برای تقویت تجربه میدانی رسانه‌ها در مسأله غزه در گفت‌وگو با مدیرکل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی
آشنـــــایی و آموزش، زیــرساخت تقویت حضور مؤثر میدانی
آغاز عملیات طوفان الاقصی نه تنها آغاز تغییرات گسترده در وضعیت سیاسی منطقه محسوب می‌شود بلکه در اکوسیستم رسانه‌ای منطقه و بلکه جهان نیز تأثیرات چشمگیری گذاشت که بخشی از آن را می‌توان در تحرک رسانه‌های داخلی ایران برای روایت هرچه نزدیک‌تر و مستقیم‌تر ماجرای غزه نیز مشاهده کرد. موجی که طوفان الاقصی در اقلیم سیاسی-رسانه‌ای منطقه ایجاد کرد، مدیریت فرهنگی رسانه‌ای کشور ما در نهادها و بخش‌های مختلف را هم به سمت نقش‌آفرینی جدی‌تر و حضور میدانی سوق داد، هرچند که موانع زیرساختی، عملیاتی و محتوایی این نقش‌آفرینی بسیار بیشتر از برآوردها بود. شاید برآورد دستاوردهای این تحرکات کوچک و بعضاً ناکام فعلاً مقدور نباشد اما بدون شک ارزیابی گام به گام این حضور هم خالی از لطف نیست.آنچه پس از گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامی کمتر تردیدی در میان نخبگان و فعالان رسانه‌ای کشور درباره آن وجود دارد این است که ایران، بیش از همیشه نیازمند فعالیت اثرگذار رسانه‌ای در داخل و خارج از مرزهایش در مسائل استراتژیکی نظیر فلسطین است. این درحالی است که عوامل بسیاری چون دورافتادگی زبان فارسی از دو زبان اصلی رسانه‌های منطقه یعنی عربی و انگلیسی، فقدان رسانه‌های فعال و اثرگذار به علل مختلف از جمله علل اقتصادی، سیاسی، ضعف برنامه‌ریزی و مدیریت و فقدان ارتباط دیپلماتیک با برخی دولت‌های مهم منطقه در طول سال‌ها، امکان‌های بالقوه بسیاری را از رسانه‌های ایرانی سلب کرده است.
اهمیت حضور میدانی در جلب اعتماد افکار عمومی
از سوی دیگر گزارش میدانی خصوصاً برای رسانه‌های تصویری از اهمیت بالایی برخوردار است تا جایی که می‌تواند خبرنگاران حاضر در میدان را متمایز کرده و اعتبار رسانه را بالا ببرد. افزایش صحت خبر، میزان جلب اعتماد مخاطب را بالاتر می‌برد و قدرت مانور بیشتر روی جزئیات برای خلق روایت منحصر به فرد و متمایز به رسانه می‌دهد. بنابراین ضرورت حضور میدانی خبرنگاران غیرقابل چشم‌پوشی است آن‌هم برای مهم‌ترین کشور حامی مقاومت در منطقه که هم در داخل و هم در خارج نیاز فوری به اقناع افکار عمومی دارد.
بر این اساس، انتقادها به این ضعف رسانه‌ای، گفت‌وگوهایی را در میان نخبگان و فعالان شکل داده است.
با تلاش‌های گسترده دولت سیزدهم برای گسترش روابط فرهنگی با سایر کشورهای منطقه، برخی مسیرها هموارتر شده و امسال نه‌تنها در جریان درگیری‌های اخیر در سرزمین‌های اشغالی فلسطین، تلاش‌های نسبتاً جدی‌تری برای حضور میدانی در مرزهای نزدیک به منطقه صورت گرفت بلکه موج اشتیاق مشهودی هم در میان خبرنگاران و مدیران رسانه‌ها برای این حضور به راه افتاد که باید آن را نتیجه گفتمان‌سازی نخبگان و فعالان حوزه رسانه و همراهی و همکاری مدیریت دولتی دانست.
هم گرایش‌های مختلف سیاسی و هم رسانه‌های چاپی و غیرچاپی
بنابراین در بدنه دولت، معاونت امور رسانه‌ای و تبلیغات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (با نام قبلی معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی) اقدام به سه دوره اعزام اهالی رسانه به منطقه کرد.
ایمان شمسایی، مدیرکل مطبوعات داخلی این معاونت در گفت‌وگو با «ایران» توضیح می‌دهد که «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دوبار اقدام به اعزام خبرنگاران به گذرگاه مرزی طریبیل در مرز عراق و لبنان کرده است که در هر مرتبه، دو گروه 5 نفره به مدت 4 روز به این منطقه سفر کرده‌اند.»
شمسایی می‌افزاید: «تصمیم بر این شد که در هر اعزام 4 خبرنگار از رسانه‌های رسمی و یک نفر هم به عنوان انسان‌رسانه سفر کنند. تلاش کردیم که همه رسانه‌های مکتوب، آنلاین و مجازی را در این گروه‌ها جای دهیم و همه شاخه‌های رسانه‌ای تا حد امکان، نمایندگانی داشته باشند.»
به این ترتیب در گروه اول که سوم آبان‌ماه حرکت کردند علی ترابی از روزنامه همشهری، مهرداد غفار از روزنامه جام جم، محمد حسین‌پور عرب از خبرفوری و محمد قادری از نورنیوز به عنوان خبرنگاران رسانه‌های رسمی و علی رجبی به عنوان انسان‌رسانه اعزام شدند.در گروه دوم نیز که 12 آبان اعزام شده رضا خانیکی از روزنامه اعتماد، رضا دهقانی از خبرگزاری فارس، صادق وفایی از خبرگزاری مهر و کوشا مهشید فلاحی از خبرگزاری میزان به عنوان نمایندگان رسانه‌های رسمی و مرتضی درخشان به عنوان انسان‌رسانه حضور داشتند. باتوجه به تجربه اندک رسانه‌های ایرانی در موضوع حضور میدانی خصوصاً در رویدادهایی نظیر جنگ، آشنایی با منطقه و وضعیت سیاسی و رسانه‌ای آن ضروری به نظر می‌رسد. مدیرکل مطبوعات داخلی درباره برنامه‌ریزی سفری با این هدف نیز اضافه می‌کند: «کاروان رسانه‌ای جمهوری اسلامی ایران با نام روایت فتح، نهم تا دوازدهم آبان‌ماه در سفری سه روزه به جنوب لبنان رفت تا طی برنامه‌ای فشرده و متنوع اطلاعات میدانی بیشتری کسب کند.»
با این همه، باتوجه به اهمیت محتوای تصویری در خبرنگاری میدانی و ضرورت غیرقابل تردید حضور عکاسان و گزارشگران تصویری، غیبت عکاسان و تصویربرداران خبری در این برنامه‌ها از جمله موارد قابل تأمل و نقد در برنامه‌ریزی اعزام‌های مذکور است.
سفری برای آشنایی با مدیران و سردبیران و خبرنگاران
در این سفر سه مدیرمسئول از رسانه‌ها شامل حسن روزی‌طلب از روزنامه ایران، محمدجواد اخوان از روزنامه جوان، محمدمهدی خیرجو از خبرگزاری ایسنا در کنار سه سردبیر از جمله محمد صرفی از روزنامه تهران تایمز، رضا شکیبایی از روزنامه وطن امروز و حسین سلیمانی از خبرگزاری مشرق حضور داشتند. به علاوه خبرنگارانی هم با این گروه همراه شدند که همگی از برگزیدگان جشنواره ملی رسانه‌های ایران بودند. عاطفه جعفری از فرهیختگان، مهدی مشکینی از تسنیم، زینب کریمی از برنا، سیامک صدیقی از شرق و فرشید باغشمال از صبح تبریز، گروه خبرنگاران همراه با کاروان فتح را تشکیل می‌‌دادند. هیأت اعزامی از معاونت مطبوعاتی شامل برخی مدیران و کارکنان نیز این گروه را همراهی می‌کردند.
شمسایی جزئیات برنامه‌های این سفر را این‌طور بر‌شمرد: «دیدار با گروه‌های فلسطینی در لبنان، بازدید از شبکه المنار، حضور در گلزار شهدای بیروت، بازدید از مناطق جنوبی لبنان و نزدیک به خط درگیری، دیدار با خانواده شهدای مقاومت لبنانی، دیدار با گروه‌های سیاسی لبنانی حامی فلسطین، دیدار با وزیر فرهنگ لبنان، بازدید از شبکه المیادین، دیدار با اسامه حمدان از رهبران سیاسی جنبش مقاومت اسلامی فلسطین و دیدار با سفیر ایران در لبنان از جمله برنامه‌های این سفر بود.»
اما مساعدت وزارت فرهنگ و ارشاد به خبرنگاران و اهالی رسانه به این سه اعزام محدود نمی‌شود. شمسایی اضافه کرد: «در این مدت معاونت مطبوعاتی به خبرنگاران و فعالانی که داوطلب اعزام بوده‌اند، کمک‌های متنوعی از جمله صدور کارت خبرنگار آزاد تا حمایت مالی و لجستیکی انجام داده است و روند این کمک‌ها و اعزام‌ها همچنان ادامه دارد.»
با تمام اینها اگرچه باید تلاش‌های انجام‌شده از سوی اهالی رسانه و مدیران فرهنگی را ستود اما با وضعیت مطلوب فاصله قابل توجهی وجود دارد. سفرهای انجام‌شده را نیز باید به نوعی سفرهای آشنایی و آموزشی و کارورزی تلقی کرد تا با اتخاذ تدابیر لازم و شتاب‌دهی به فراهم‌سازی زیرساخت‌ها، بنیه رسانه‌های ایرانی در فعالیت‌های میدانی تقویت شود.