نشست دو روزه هیأت نمایندگی ایران با طرف ارمنی نتایج قابل توجهی درپی داشت
معدن مس آگاراک؛ منبع اصلی آلودگی ارس
دومین نشست کمیته مشترک فنی پایش آلودگی رود ارس اسفندماه در ارمنستان برگزار می‌شود
نهم شهریورماه 1396 بود که از جانب دبیر شورای اطلاع‌رسانی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان آذربایجان شرقی، گزارشی با عنوان «تلف شدن ۳ هزار قطعه ماهی در سد خداآفرین» منتشر شد. سد خداآفرین روی رودخانه ارس در مرز ایران و جمهوری آذربایجان ساخته شده است. افزایش تلفات جمعی ماهی‌های رود ارس و بالا رفتن آمار انواع سرطان گوارش در استان اردبیل، گمانه‌زنی‌ها و شایعاتی را دامن زد و ایران به صورت رسمی پیگیر رفع منشأ آلودگی احتمالی از کشور ارمنستان شد. حاصل این پیگیری، نشست دو روزه کمیته مشترک فنی پایش آلودگی رود ارس بود که چندی پیش در شهر آگاراک ارمنستان برگزار شد. در این نشست، یک تفاهمنامه همکاری میان تهران و ایروان به امضا رسید؛ توافقی با هدف اتخاذ اقداماتی سریع به منظور قطع کامل ورود آلودگی‌های معدنی و صنعتی به رود ارس. شهنام اشتری، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان آذربایجان‌شرقی در گفت‌و‌گویی با روزنامه ایران به ارائه جزئیاتی از این توافق پرداخت.
راضیه خوئینی
خبرنگار
ایروان براساس این تفاهمنامه، قرار است چه اقداماتی برای مهار ورود آلودگی به ارس انجام دهد؟
اخیراً هیأتی به ریاست سازمان حفاظت محیط زیست و به سرپرستی ایرج حشمتی معاون منابع انسانی سازمان، همراه با نمایندگان سازمان آب به کشور ارمنستان سفر کردند و در جلسه مشترک دو روزه به منظور بررسی آلودگی رود ارس حضور یافتند. نتایج مطلوبی در زمینه رفع آلودگی‌های ارس، حاصل شده و برابر توافقات انجام شده، ارمنستان متعهد شده است که ظرف مدت یک‌سال در خصوص مدیریت منشأ آلودگی اقدام کند. در راستای این امر مقرر شد اواسط اسفندماه مجدداً جلسه مشترک کارشناسی با حضور کارشناسان در شهر آگاراک ارمنستان تشکیل شود و پیگیر پیشرفت‌های حاصل از این تفاهمنامه باشیم.
ارمنستان از سال 1380 بارها متعهد شده تا سال 2017 به طور کامل آلودگی‌های ارس برطرف شود، ولی با گذشت 22 سال از توافقات پیشین، روند آلودگی‌ها ادامه داشته است. آیا فکر می‌کنید این بار ایروان به تعهداتش عمل کند؟
در حال حاضر معدن مس آگاراک ارمنستان به عنوان منبع اصلی آلایندگی باید مدیریت شود. معدن آگاراک ارمنستان از مرز ایران قابل رؤیت است، هرازگاهی مشاهده می‌شود که پسماندهای این معدن در رود ارس تخلیه می‌شود. موضوع مهم این است که ما تلاش کنیم منابع عمده آلاینده رود ارس را مدیریت و برطرف کنیم. تفاهمنامه‌های پیشین با مدیریت سازمان آب و وزارت نیرو قرار بود اجرایی شود و این برای نخستین بار است که سازمان حفاظت محیط زیست مستقیماً در این زمینه اقدام و همراهی می‌کند. ریاست جلسات و پیگیری‌ها نیز بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست بوده و سایر دستگاه‌ها از جمله وزارت نیرو در این امر همکاری دارند.
در صورتی که ارمنستان اقدامات مؤثری انجام ندهد، منجر به فاجعه زیست محیطی خواهد شد که حتی محیط زیست کشورهای حوزه خزر مثل جمهوری آذربایجان را هم تهدید می‌کند. در این صورت ایران چه اقدامی خواهد کرد؟
این بار بحث‌ها کاملاً کارشناسی‌شده هستند و کشور ارمنستان به اندازه کافی توجیه شده که این آلودگی‌ها مسأله‌ای اساسی است و حتماً باید آن را مدیریت و برطرف کند. همچنین شواهد به‌گونه‌ای است که دیگر قابل تکذیب یا کتمان نیست؛ پس آنها مجبورند با ما همکاری‌های لازم را به عمل آورند. بنابراین به نظر می‌رسد تعهدات حتماً اجرایی خواهد شد؛ در غیر این صورت بدیهی است که ایران می‌تواند اقدامات حقوقی در سطح بین‌المللی انجام دهد.
با توجه به افزایش مرگ ماهی‌های رود ارس و به گفته وزارت بهداشت و نماینده مردم مشگین‌شهر، شاهد آمار بالای انواع سرطان گوارش در استان اردبیل هستیم. آیا این موارد می‌تواند حاصل آلودگی آب‌های ارس به رادیواکتیو حاصل از زباله‌های نیروگاه متسامور ارمنستان باشد؟
در ارتباط با بحث نیروگاه متسامور ارمنستان، سازمان حفاظت محیط زیست متولی نیست و باید از سازمان انرژی اتمی پیگیری شود. در خصوص افزایش آمار مبتلایان به سرطان دستگاه گوارش در استان اردبیل نیز مرجع اصلی باید سازمان بهداشت استان باشد و آنها باید گزارش دهند؛ زیرا تأیید یا تکذیب من به عنوان مسئول حفاظت محیط زیست سندیت نخواهد داشت. ولی با اطمینان خاطر می‌گویم که مطالعات دامپزشکی استان درباره رسوب فلزات سنگین در بافت‌های گوشتی ماهیان، حاکی از آن بود که در بدن آبزیان این منطقه هیچ مشکل خاصی مبنی بر مشاهده فلزات سنگین وجود نداشت. در واقع آنچه که برخی شرکت‌ها از جمله آساراب در خصوص بیولوژی ارس به آن اشاره کردند، در این زمینه فیلدهای متقنی که خیلی تأثیرگذار یا حساس باشد وجود نداشت.
بنا به قول محمد حسن‌نژاد نماینده ایران، رنگ آبی آب در زیر پل نوردوز در مرز ایران به رنگ سیمان در می‌آید که به دلیل تخلیه نخاله‌های حاوی مس از سوی ایروان است؛ در این زمینه چه پایش و نظارت‌هایی برای اطمینان خاطر مردم وجود دارد؟
بحث پایش ارس سالیان سال وجود داشته است، ولی ما به هر حال قبول داریم که این تغییر رنگ آب و مشکلات آلودگی وجود دارد. قطعاً اینکه سد خداآفرین ما رسوب‌گیر معدن مس ارمنستان شود، برای ایران قابل تحمل نخواهد بود. در کل ما در سطح استان تلاش می‌کنیم تمامی منابع آلاینده‌ای که آب‌های سطحی و زیرزمینی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، مدیریت و رفع کنیم. در این زمینه به کسانی که کم‌کاری می‌کنند مهلت می‌دهیم و اشخاصی که تمایل ندارند همکاری لازم را داشته باشند تحت پیگرد قانونی قرار می‌دهیم.