یادی از شهید سیدحسن مدرس
موسی حقانی
مدیر مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر
در ارتباط با زندگی و مبارزات شهید سیدحسن مدرس آثاری منتشر شده است که اغلب در منابع تاریخ ایران قابل توجه است. مدرس از علمای اصفهان در دوران مشروطه بود که به حمایت از مشروطه‌خواهان پرداخت. در مورد وقایع مشروطه و اموری که به مجلس دوم تا ششم مربوط می‌شود نیز آثاری منتشر شده است که شهید مدرس در این آثار جایگاه ویژه‌ای دارد. اما کار اختصاصی در مورد شهید مدرس کتاب مرحوم حسین مکی است که مروری خوب و اجمالی بر زندگی شهید را در این کتاب می‌بینیم. همچنین آثاری که قبل از انقلاب منتشر شده‌اند نیز آثار قابل‌تأملی هستند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی چند همایش توسط مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران برگزار شد که آثار ارائه‌شده در آن همایش چاپ شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. همچنین آثاری در مورد نوادگان شهید مدرس به چاپ رسیده که در خصوص زندگی این شهید دارای نکات خوبی است و در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد.
«گنجینه خواف» اثری است که در شرح دوران تبعید زندان‌گونه این شهید منتشر شده است. همچنین کتاب «سرگذشت، افکار و آثار آیت‌الله شهید سیدحسن مدرس» اثری قابل‌توجه از محمدصادق مزینانی است. نویسنده در فصول جداگانه به زندگی، زمانه مدرس و تلاش‌های وی در اصفهان، مقام علمی و فقهی مدرس، اصلاح و تحول حوزه از نگاه مدرس، ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی، مدرس در عرصه مجلس شورای ملی، اندیشه‌های سیاسی، اندیشه‌های فرهنگی و اجتماعی، اندیشه‌های اقتصادی، مواضع مهم سیاسی، پاسخ به پرسش‌ها و شبهه‌ها، مدرس و نهضت‌های روزگار و در پایان به تبعید و شهادت بزرگمرد عرصه دین و سیاست پرداخته است.
کتاب «شهید مدرس در شعر فارسی» نیز اثری است که از سوی آستان قدس به چاپ رسیده است. در مورد شهید مدرس روایت داستان‌گونه‌ای نیز از علیرضا شاه‌آبادی به چاپ رسیده است. مرکز بررسی اسناد تاریخی هم اسناد مربوط به شهید مدرس را به چاپ رسانیده است. «بازیگران عصر طلایی» نیز اثری است که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به چاپ رسیده که در این کتاب ابراهیم خواجه‌نوری به شخصیت شهید مدرس می‌پردازد.
مؤسسه تاریخ معاصر در حال آماده‌سازی یک مجموعه سه‌جلدی در مورد شهید سیدحسن مدرس به همت حجت‌الاسلام شیرمردی است که جلد اول این مجموعه آماده شده و جلد دوم نیز در حال آماده‌سازی است. همچنین کتاب «مدرس در پنج دوره تقنینیه» اثری از محمد ترکمان به شرح پنج دوره‌ای می‌پردازد که شهید مدرس نمایندگی مردم را به عهده داشت. این کتاب کمک می‌کند تا ما با مدرس و دیدگاه‌های او به عنوان یک نماینده مجلس آشنا شویم. این کتاب با تکیه بر اسناد اطلاعات خوبی در اختیار محققان قرار می‌دهد.
رضاخان می‌خواست یک دیکتاتوری را در قالب جمهوری مستقر کند که مبارزه شهید مدرس با طرح جمهوریت رضاخان و مخالفت او با سلطنت پهلوی جزو آثاری است که در قالب کتاب‌های مختلف منتشر شده است. مقالات زیادی نیز در نشریات منتشر شده است که می‌تواند موضوع یک جست‌و‌جو از جهت منبع‌شناسی و کتاب‌شناسی باشد. در مطبوعات بعد از شهریور ۱۳۲۰ مخصوصاً وقتی می‌خواهند جنایتکاران دوره پهلوی را محاکمه کنند، بخش قابل‌توجهی از مطبوعات اختصاص دارد به فعالیت‌های شهید مدرس و حرکتی که برای محاکمه قاتلان شهید مدرس انجام گرفت. آن هم یک منبع خواندنی برای کسانی است که می‌خواهند در خصوص شهید مدرس مطالعه کنند.