توسعه، تجهیز و تکمیل کریدور شمال-جنوب، بزرگ‌ترین پروژه ترانزیتی و حمل‌ونقل ایران و روسیه است. کریدور شمال - جنوب دارای سه بخش غربی، شرقی و خزری است که بخش‌های غربی و شرقی که از خاک کشورهای همسایه می‌گذرد، ریلی است و بخش دریایی نیز از سمت خزر می‌گذرد.
کریدور شمال - جنوب که در آغاز راه، بین سه کشور روسیه، ایران و هند در سال ۲۰۰۰ میلادی برای ایجاد گذرگاه حمل و نقل بار مطرح بود، در طول سال‌های بعد، شاهد پیوستن شمار دیگری از کشورها به این مسیر ترانزیتی بود.
آنچه برای این کشورها در پیوستن به این مسیر ترانزیتی انگیزه بخش بود، این بود که مسیرهای متداول برای ارسال کالا از هند به سمت سن پترزبورگ روسیه که از کانال سوئز عبور می‌کند، حدود ۱۴ هزار و ۵۰۰ کیلومتر طول دارد اما کریدور ایران در این مسیر تنها هفت هزار و ۲۰۰ کیلومتر است که بهره‌گیری از این ظرفیت، ۴۰ درصد زمان ترانزیت و ۳۰ درصد هزینه‌های حمل و نقل را کاهش می‌دهد.
این کریدور سه مسیر شامل دو مسیر زمینی و ریلی شرق و غرب دریای خزر و نیز مسیر ترکیبی زمینی دریایی؛ روسیه - دریای خزر - ایران را شامل می‌شود.
با شروع به کار دولت سیزدهم، برای افزایش توانمندی این مسیر و ایجاد زیرساخت‌های لجستیکی برای تخلیه و بارگیری در بنادر و توانمندی تأسیسات و تجهیزات، اقدامات گسترده‌ای توسط دولت‌های ایران و روسیه در دست انجام است و هم‌اکنون مذاکرات درباره افزایش ظرفیت‌های لجستیکی در شمال ایران در حال بررسی است. ساخت راه‌آهن رشت-آستارا، به عنوان بخش پایانی کریدور شمال-جنوب محور همکاری‌های حمل و نقلی ایران و روسیه است.
اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ و پس از سخنرانی رؤسای جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه، قرارداد ساخت راه آهن رشت - آستارا به طول ۱۶۲ کیلومتر به امضا رسید. این خط ریلی، تکمیل‌کننده خط ریلی مسیر غربی کریدور شمال - جنوب است. به گفته مقامات دو کشور، قرارداد این پروژه بعد از امضا در مرحله بررسی عملیات اجرایی قرار دارد و قرار است در نهایت تا ماه آینده ساخت راه آهن رشت- آستارا با مشارکت ایران و روسیه شروع شود.
تلاش ایران استفاده از ظرفیت حمل و نقل در بخش‌های مختلف برای بهره‌گیری از موقعیت ژئوپلیتیکی خود و تبدیل شدن به یکی از هاب‌های ترانزیتی منطقه است. بر اساس گزارش کشتیرانی، جمهوری اسلامی ایران بزرگترین قدرت تجارت دریایی خاورمیانه شناخته شد و ایران با دارا بودن ۹۴۲ فروند کشتی بزرگترین قدرت تجارت دریایی در منطقه خاورمیانه بوده و بیش از یک سوم کشتی‌های این منطقه را به خود اختصاص داده است. براساس این گزارش ایران 32 کشتی فله بر، 31 کشتی کانتینری، 83 نفتکش، 393 کشتی باری عمومی و 403 فروند کشتی از انواع دیگر در سال 2022 داشته است.
بر این اساس، ایران در میان 12 کشور خاورمیانه بیشترین تعداد کشتی تجاری را در سال 2022 داشته است. اختلاف قدرت ایران با کشور بعدی بیش از 300 کشتی بوده است. امارات با دارا بودن 636 فروند کشتی در رتبه دوم منطقه از این نظر قرار داشته است. تعداد کشتی‌های ایران به میزان 306 فروند از امارات بیشتر بوده است. ناوگان کشتیرانی ایران همچنین بیش از دو برابر ناوگان کشتیرانی عربستان بوده است. سیا تعداد کشتی‌های عربستان در سال 2022 را 413 فروند اعلام کرده و این کشور را سومین قدرت تجارت دریایی در منطقه خاورمیانه معرفی کرده است.
بحرین با دارا بودن 190 فروند کشتی و کویت با 166 کشتی به ترتیب در رتبه‌های چهارم و پنجم از این نظر قرار گرفته‌اند.قطر با 123 فروند، عراق با 75 فروند، عمان با 57 فروند، لبنان با 49 فروند، اردن با 35 فروند، یمن با 30 فروند و سوریه با 22 کشتی به ترتیب رتبه‌های ششم تا دوازدهم را به خود اختصاص داده‌اند. کل کشتی‌های تجاری فعال در منطقه خاورمیانه در سال میلادی گذشته بالغ بر 2738 فروند بوده است که بیش از یک سوم این کشتی‌ها معادل 34 درصد به ایران اختصاص داشته است.
از طرف دیگر ایران برنامه اقتصاد دریا محور را به تصویب رسانده و افزایش ظرفیت بنادرو دریانوردی و کشتیرانی را برای تبادلات تجاری در دستور کار قرار داده است. هدف نهایی از ارتقای زیرساخت‌ها و ناوگان حمل و نقل، افزایش ترانزیت به 30 میلیون تن در برنامه‌ای میان مدت است.
براساس آمار موجود در وزارت راه و شهرسازی، در هشت ماهه امسال مجموعاً ۹ میلیون و ۴۵۸ هزار و ۸۶۲ تن کالا از کشور ترانزیت شده که این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۲۸.۲ درصد افزایش داشته است. همچنین در آبان ماه امسال و با ثبت عملکرد یک میلیون و ۵۴۱ هزار و ۸۴۹ تن، ترانزیت از کشور نسبت به آبان ماه سال ۱۴۰۱ افزایش ۸۴.۶ درصدی داشته است. ثبت مستمر رکوردهای اخیر ترانزیت از کشور و اقبال روزافزون دولت‌ها، تجار، بازرگانان و فعالان حمل ونقلی خارجی اعم از کشورهای همسایه، منطقه و فرامنطقه‌ای به موقعیت ترانزیتی و لجستیکی جمهوری اسلامی ایران حاکی از ثمربخش بودن رویکرد تحول‌آفرین دولت سیزدهم به موضوع راهبردی ترانزیت با تأکید بر توسعه روابط همه جانبه اقتصادی با همسایگان است.

برش

شاهرگ حیاتی اقتصاد جهان
در این میان تکمیل کریدورها، نقش مهمی در جذب بار و حمل آن از مسیر ایران دارد. آنطور که کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه اظهار کرده است: کریدور شمال - جنوب به عنوان یک شاهرگ حیاتی برای دنیا با هدف انتقال کالا به اروپا تعریف شده است. وی با اشاره به اینکه یکی از مسیرهای در دسترس روسیه برای انتقال کالا، گذرگاه آبی شمال این کشور است، یادآور شد: این گذرگاه ۶ ماه از سال، یخ زده است و البته به دنبال این هستند که با کشتی‌های یخ‌شکن، ۶ ماه دیگر سال را نیز در این مسیر کالا جابه‌جا کنند.روسیه در گذشته از طریق خلیج فنلاند با اروپا ارتباط داشت و به تعبیر خودشان ۳۰۰ میلیون تن کالا از این مسیر منتقل می‌شد. این مسیر الان بسته شده است.
سفیر ایران در مسکو خاطرنشان کرد:‌اگر به جغرافیای روسیه نگاه کنید، بهترین مسیر کریدوری عبور از جمهوری اسلامی ایران است که یک کانال سوئز جدید دنیا است. البته ما هیچ رقابتی نداریم چون سطح تجارت دنیا به میزانی افزایش یافته است که همه کریدورها می‌توانند در کنار یکدیگر کار کنند و حتی رقابت تعاملی داشته باشند. سفیر ایران در مسکو با بیان اینکه دو دولت در حال کار روی جزئیات فرمول عملیاتی این کار هستند، اظهار داشت:‌ در آینده نزدیک، کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور در تهران برگزار می‌شود که یکی از موضوعات همین است که تا آن زمان، ‌این قرارداد را نهایی کنیم. البته دوستان روس گفته‌اند که تا آخر سال میلادی آن را نهایی کنند و پس از آن عملیات اجرایی آغاز شود.
وی ‌خاطرنشان کرد:‌ در حالت خوشبینانه، پیش‌بینی این است که این قطعه در سال ۲۰۲۷ میلادی به اتمام برسد. ای کاش ما در گذشته آینده پژوهی داشتیم و مسائل این منطقه را از ۱۰ سال پیش می‌دیدیم و از آن زمان، زمینه کار را فراهم می‌کردیم و امروز زمینه برای گره خوردن اقتصاد ایران و روسیه بسیار فراهم بود.