یارمحمد بای
 استاد مدعو حقوق محیط‌زیست، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

 آموزش همگانی محیط‌‌زیست، فن اجتماعی کردن رفتار زیستی انسان‌هاست. برآیند و محصول آموزش همگانی ایجاد وجدان جمعی است. به واقع وجدان جمعی زیستی، مخلوق آموزش همگانی؛ و از همین روست که ثبت یک روز و درج آن در تقویم رسمی کشور(15 اسفند) واجد اهمیت است. در تعریفی ساده آموزش همگانی در حوزه محیط‌زیست آموزشی است در تمام سطوح و ابعاد و در همه اشکال و دوران به منظور رفع چالش‌های حوزه محیط‌زیست.
 آموزش همگانی رهیافتی مهم در عمومی‌سازی گفتمان‌های محیط‌زیستی است؛ رهیافتی که در جهان توسعه‌یافته به علت تنوع چالش‌های زیستی از یک طرف و پراکندگی لایه‌های اجتماعی شهروندان از سوی دیگر، به‌عنوان مهم‌ترین گزینه برای برون‌رفت از چالش‌های محیط‌زیستی محسوب می‌شود.
 همچنان ‌که می‌دانیم، هدف غایی آموزش‌های همگانی محیط‌‌زیست پایداری اکوسیستم همراه با بهره‌برداری خردمندانه از مواهب طبیعی است. آموزش همگانی در کنار آموزش‌های رسمی به‌عنوان رکن اساسی پیشرفت پایدار محسوب می‌شود که بنیان مفهومی بنیادین را در ادبیات محیط‌زیست به نام آموزش برای محیط‌زیست پایدار، خلق کرده است. این موضوع در عمل مفهومی پیچیده است که شامل تمام جنبه‌ها مانند آگاهی از مسائل حوزه پایداری، مشارکت فعال در تصمیم‌گیری، توسعه دانش، مهارت‌ها، مفاهیم و ارزش‌ها برای توانمندسازی مردم در تمام گروه‌های سنی و اقشار مختلف جامعه است. می‌توان گفت آموزش همگانی از یک طرف تداوم و از سوی دیگر مکمل آموزش‌های رسمی محیط‌زیست محسوب می‌شود.
 در سرزمین ما پیشرفت پایدار زمانی محقق می‌شود که دانش، اطلاعات و آگاهی و در کل سواد زیستی تمامی شهروندان افزایش یافته و همچنین با ایجاد نگرش درست به طبیعت، رفتار محیط‌زیستی مناسبی شکل بگیرد. با توجه به اهمیت محیط‌زیست در زندگی شهروندان، افزایش سواد زیستی آنها پایه تغییر سبک زندگی است. از این‌رو است که در کنفرانس‌های بین‌المللی از جمله بلگراد، هدف کلی آموزش همگانی تقویت دانش، مهارت و نگرش شهروندان است. دانش با اثرگذاری بر نگرش و نوع مشارکت افراد در حفظ محیط‌زیست اثرگذار است. یکی از اهداف اصلی آموزش محیط‌زیست، پرورش مهارت تفکر انتقادی و ظرفیت مطالبه‌گری سازمان‌های مردم‌نهاد است.
 به‌ عنوان مثال شاخص کیفیت زندگی از ویژگی پیشرفت پایدار جوامع محسوب می‌شود. این شاخص همچنین نمایانگر وضعیت محیط‌زیست هر کشوری است که در مؤلفه‌هایی چون تولید پسماند و زباله، اختصاص سرانه فضای سبز، تولید فاضلاب، آلودگی منابع خاک و کیفیت و شاخص هوا نمایانگر است.
 بدون آموزش همگانی تحقق شاخص کیفیت مطلوب زندگی ناممکن است. از این نظر که بین آموزش همگانی و کیفیت محیط زیست و کیفیت زندگی در جوامع مختلف نسبتی مستقیم برقرار است.
 آموزش همگانی در چند عرصه و ساحت بر اثربخشی کیفی محیط‌زیست مؤثر است؛ در ساحت آگاهی گروه‌های اجتماعی با توجه به سواد زیستی (عمومی)، در ساحت دانش با افزایش درک اساسی‌تر و عالمانه‌تر از مشکلات محیط‌زیست، در ساحت نگرش با کسب مجموعه‌ای از ارزش‌ها و احساسات، در ساحت مهارت با مشارکت در رفع مشکلات و در ساحت مشارکت فعال با درگیر شدن برای رفع مشکلات محیط‌زیستی در تمام سطوح.
 در کنار مشارکت مردم، دستگاه‌های اداری، اجرایی و رسانه‌ها محور مهمی از آموزش همگانی است؛ موضوعی که همواره در قوانین برنامه توسعه بر اجرای آن تأکید شده لیکن تا تحقق آن راهی بس طولانی به جا مانده است. نقشی که با تأکید بر برنامه‌های اولویت‌دار و گروه‌های اثرگذار می‌تواند به ارتقای کیفیت محیط‌زیست کشورمان کمک فراوانی  کند. برنامه‌ای که با رویکرد قانونی معین، اعتبارات و آیین‌نامه‌های اجرایی روشن، وجود ستادهای کشوری و کارگروه‌های استانی شکل گرفته است و باید در مقام اجرا با کیفیت مطلوب‌تری تداوم یابد. ثبت این روز در تقویم رسمی کشور به مثابه نیروی محرکه جدیدی در پیشران برنامه های محیط‌زیست کشور خواهد بود. با توجه به این مهم، سازمان حفاظت محیط‌زیست و در راستای راهبرد مردمی‌سازی دولت مردمی سیزدهم، پیشنهاد ثبت «روز آموزش همگانی حفظ محیط‌زیست» را تدوین و برای تصویب به شورای فرهنگ عمومی کشور ارائه کرد و در نهایت با تصویب در آن شورا و با ابلاغ رئیس‌جمهور محترم و رئیس شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، روز 15 اسفندماه به این عنوان در تقویم رسمی کشور ثبت شد. البته ناگفته نماند تدوین و ابلاغ سند برنامه ارتقای فرهنگ حفظ محیط‌‌زیست از سوی شورای مذکور رویکرد جریان‌ساز و بسیار متعالی برای تحول فرهنگی در حوزه محیط‌زیست در کشور بوده است.