در نشستی با موضوع کنشگری در فضای مجازی مطرح شد
ادبیات کنشگری آنلاین در دام اثرات کوتاه‌مدتِ مشاهده‌پذیر
نشست «کنشگری آنلاین، از اسلکتیویسم تا اثرگذاری» با حضور فرزاد غلامی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و سبحان یحیایی و هادی خانیکی، اعضای هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی از سوی انجمن علمی علوم ارتباطات اجتماعی به صورت حضوری و مجازی برگزار شد. «اسلکتیویسم» در معنا معادل عبارت فارسی «مبارزه زیر لحاف» است که به گفته خانیکی در زبان فارسی، آن را با «سست‌کوشی» برابر کرده‌اند.
در این نشست، فرزاد غلامی، استاد دانشگاه تهران، با بررسی تاریخی مسأله کنشگری گفت: در تاریخِ رسانه‌های جمعی، یکی از مسائلی که بیشتر از هر موضوعی به آن پرداخته شده، بحث اثرات است. یعنی اثرات رسانه‌های جمعی چیست؟ نوعی هراس همواره از اثرات ارتباطات و رسانه‌های جمعی وجود داشته است. حتی در یونان باستان این را داریم که کلام چه تأثیری بر مخاطب می‌گذارد؟
غلامی ادامه داد: جلوتر که می‌آییم در رسانه‌های جمعی هم همین است. اثرپژوهی از آن موضوعات کلانی است که همواره با یک نگاه هراس‌گونه به آن توجه شده است. چرا رسانه‌ها می‌توانند تا این حد اثر و قدرت داشته باشند؟ در ادامه تئوری‌های ارتباطات به این نتیجه رسیدند که مخاطب فعال است اما هنوز هم اعتقاد رایج این است که رسانه‌های جمعی اثرگذارند؛ بنابراین آن هراسی که صحبت می‌کنیم دو بعد دارد: کژکارکردهایی که رسانه‌ها می‌توانند داشته باشند و دومی که مهم‌تر است، تأثیراتی که رسانه‌ها بر نهاد قدرت می‌گذارند.
وی با اشاره به سیر تاریخی پژوهش در حوزه اینترنت گفت: نسل اول پژوهش‌های مرتبط با مطالعات اینترنت راجع به اثرگذاری یا هراس است، اما خیلی گذراست. در مقطعی کوتاه بعد از آمدن اینترنت مسأله این است که اینترنت چه اثری روی روابط بین فردی می‌گذارد؟ مثلاً اثراتی که هرزه‌نگاری بر بلوغ زودرس جنسی دارد. ولی این کوتاه‌مدت است. از جایی به بعد ما توقع داریم رسانه‌های اجتماعی، آن اثر یا اثراتی که دارد، تبدیل به خصلتی رهایی‌بخش شود.
وی ادامه داد: ادبیات کنشگری آنلاین در دام تحقیقات اداری افتاده است. یعنی ما به دنبال اثرات کوتاه‌مدتِ مشاهده‌پذیر هستیم؛ در حالی که اگر با نگاه تحقیقات انتقادی که لازارسفلد می‌گوید نگاه کنیم، مهم است بگوییم کنشگری آنلاین قرار است به چه تأثیرات کلانی منجر شود؟
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با بیان این نکته که در تحلیل اثرات کلان اجتماعی و کنشگری آنلاین، نظرات علوم اجتماعی کاربرد دارند، گفت: در این مورد مفهوم «کلیت اجتماعی» لوکاچ می‌تواند به ما کمک کند. لوکاچ کلیت اجتماعی را ارجحیت کل بر جزء می‌داند. یعنی وقتی می‌خواهیم جامعه را بفهمیم، نسبت اجزای مختلف را با هم در نظر بگیریم. در فضای رسانه‌ها نیز این مسأله مهم است. وقتی ما می‌خواهیم بدانیم که کنشگری آنلاین مهم است یا نه، باید بستر کلانِ اجتماعی را ببینیم. باید رسانه را به عنوان یک نهاد بین ساختار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و بویژه اقتصاد سیاسی ببینیم. در این صورت می‌توانیم بگوییم که آیا کنشگری آنلاین مهم است یا نه.
در ادامه نشست، سبحان یحیایی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، با طرح این پرسش که کنشگری آنلاین چیست؟ آیا لایک کردن و توئیت‌زدن کنشگری است؟ آیا کنشگری باید با اراده کلی از جانب خود فرد رقم بخورد؟ سخنرانی خود را آغاز کرد و افزود: کنشگری مفهومی است که خود شخص به این ادراک و به این نتیجه می‌رسد که باید عملی را انجام دهد. به عبارتی می‌توان گفت مفهومی کانتی، نیچه‌ای و اسپینوزایی در کنشگری هست. هر اتفاقی در فضای آنلاین و فضای مجازی صورت می‌گیرد را نمی‌توانیم کنشگری در نظر بگیریم.
یحیایی با اشاره به اینکه کنشگری همراه با سوژه قدرتمندی است که اراده‌گرایانه وارد ماجرا می‌شود، گفت: مصداق آن، این است که چیزی را در زندگی بیرونی می‌بینیم و نسبت به آن احساسی پیدا می‌کنیم، آن را منتشر می‌کنیم و اتفاقی را در جامعه رقم می‌زنیم. به عبارتی آن عمل مبتنی بر ادراک خودآیینی است که انجام می‌شود.
وی با اشاره به صحبت غلامی که گفت، برخی معتقدند بی‌بی‌سی، ایران اینترنشنال و منوتو جریان اجتماعی را هدایت می‌کنند، توضیح داد: به این معنا کنترل دست رسانه است و اسم آن کنشگری نیست یا حداقل کنشگری خودآیینی نیست. تکنولوژی قدرت در جایی رسانه و در جای دیگر ساختار سیاسی، عامل نظامی یا چیزی شبیه به آن است. بنابراین ما راجع به سوژه کنشگری حرف می‌زنیم که قدرت دارد و اراده دارد و می‌خواهد عمل کند. جریان اصلی رسانه‌ای که می‌خواهد جهت دهد و حاکمیت یا قدرتی که می‌خواهد جهت دهد را باید از فضای کنشگری کنار بگذاریم.