طلال مشعطی و زهیر حمدانی
مترجم: حمید مهدوی‌راد

اسرائیل هرگز پیش‌بینی نمی‌کرد، یحیی سنوار، مردی که مجموع احکام زندانش به بیش از 430 سال زندان می‌رسید و سال 2011 بدون هیچ قید و بندی در معاوضه با گیلعاد شالیت آزاد شد، 12 سال بعد از آزادی، با طراحی و اجرای عملیات طوفان الاقصی بزرگ‌ترین خسارت نظامی در جهان را به این رژیم تحمیل کند.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، بعداً با لحنی مبالغه‌آمیز و آمیخته به خشم سنوار را «مرد مرده در حال حرکت» به‌عنوان استعاره‌ای از کسی که اولین هدف حذف فیزیکی است، توصیف کرد. نتانیاهو او را دشمن شماره یک خود می‌داند و اسرائیلی‌ها معتقدند که او بیش از آنچه نشان می‌داد آنها را فریب داد، زیرا آنها او را مغز متفکر آنچه در 7 اکتبر حادث شد و «شنبه سیاه نفرین‌شده» نام گرفت، می‌دانند زیرا اسرائیل را از ناحیه نوار غزه دچار مخمصه‌ای نظامی، اخلاقی و سیاسی کرد.
 
هدف اول اسرائیل
تصویر یحیی سنوار 61 ساله رئیس جنبش مقاومت اسلامی (حماس) در نوار غزه را به‌راحتی می‌توان روی پوستری با ریشی کم، مویی خاکستری و چهره‌ای با ویژگی خاص مشاهده کرد. همان‌طور که وبسایت امریکایی بلومبرگ، به فهرستی از ترورهایی اشاره کرده که شامل تصاویر رهبران مقاومت می‌شود.
یحیی سنوار ملقب به «ابو ابراهیم» 23 سال را در زندان‌های اسرائیل گذراند. اسرائیل همواره مدعی بود که در مورد شخصیت و نحوه برخورد با او تجربه دارد، اما مقامات نظامی و اطلاعاتی اسرائیل به روزنامه انگلیسی فایننشال تایمز گفتند که «ارزیابی نادرست از شخصیت وی مقدمه‌ای برای بزرگ‌ترین شکست اطلاعاتی اسرائیل بود.» مایکل میلشتاین، افسر سابق اطلاعات نظامی اسرائیل، به این روزنامه گفت: «در مورد سنوار، ما مطمئناً وی را نفهمیدیم، او در فریب ما موفق شد.»
معضل اسرائیل در شناخت از سنوار برای موضوع مذاکرات آزادی گروگان‌ها عمیق‌تر شده است. چنانچه روزنامه هاآرتص می‌گوید، سنوار شخصاً متولی و مسئول این موضوع است و به مواضع سرسختانه خود در روند پیچیده مذاکرات قائل است. وبسایت امریکایی اکسیوس نیز اشاره کرد، سنوار پس از بمباران بیمارستان شفا در غزه مذاکرات را متوقف کرده است.
 
مردی از غزه
در 29 اکتبر 1962 یک کودک فلسطینی در اردوگاه خان یونس در جنوب غزه در خانواده‌ای که از المجدل در نزدیکی عسقلان آواره شده بودند، متولد شد. نام او را یحیی ابراهیم حسن السنوار گذاشتند. یحیی اصالتاً برآمده از واقعیتی از دل اردوگاه‌های آوارگان و مسأله غمبار فلسطین بود. رژیم اسرائیل خیلی زود پی به مقاومتی بودن و آزادی‌گرایی وی برد. تعجبی ندارد که همسایه‌اش در اردوگاه، محمد ضیف بود؛ همان که بعدها در زندان‌های اسرائیل در کنار او به سر برد و فرمانده گردان‌های قسام شد. همسایه‌اش نیز در صدر فهرست تحت تعقیب اسرائیل بود.
سنوار نیز همچون هر فلسطینی‌ای در اردوگاه بزرگ شد، پیش از آن تحت تأثیر مقاومت، سرودهای انقلابی، تشییع شهدا، وعده انتقام و عکس‌هایشان که بر دیوار شهرها و اردوگاه‌ها نقش بسته بود، شده بود. تراژدی فلسطین در ذهن و قلبش کاشته شده بود. برای او راه آزادی فلسطین از لوله تفنگ می‌گذشت و این امر برایش مشخص شده بود.
وی در دانشگاه اسلامی غزه لیسانس زبان عربی گرفت. سنوار رهبری «گروهی اسلامی» را بر عهده داشت. وی برای اولین بار در سال 1982 توسط ارتش اسرائیل دستگیر و چند روز بعد آزاد شد. بعداً در همان سال دوباره دستگیر و به اتهام شرکت در فعالیت‌های ضدامنیتی به 6 ماه زندان محکوم شد و سپس از زندان آزاد شد. در سال 1985 یک دستگاه امنیتی موسوم به «المجد» را تأسیس کرد که مأموریت آن یافتن کسانی بود که با اشغالگران همکاری می‌کردند.
در 8 دسامبر 1987 اولین جرقه انتفاضه از جبالیا در غزه به دنبال شهادت 4 کارگر در پاسگاه ایست بازرسی بیت حانون زده شد و انتفاضه سنگ به کرانه باختری، غزه، بیت المقدس و سرزمین‌های 1948 کشیده شد.
در جریان این انتفاضه (1987-1994)، مقاومت اسلامی اولین بیانیه تأسیس خود را در 15 دسامبر 1987 صادر کرد، بدین سان شیخ احمد یاسین مؤسس تشکیل یک سازمان اسلامی ضداشغالگران اسرائیل برای آزادی فلسطین به نام جنبش مقاومت اسلامی (حماس) شد.
از نظر سنوار، سنگ، سنگ قلاب، تیرکمان لاستیکی، نافرمانی مدنی و تظاهراتی که فلسطینی‌ها علیه ارتش اشغالگران به راه می‌انداختند شاید مهم بود اما در مقابل نیروی وحشیانه اسرائیل کافی نبود. وی قصد داشت یک واحد نظامی ایجاد کند که بعداً با نام مجاهدین فلسطینی شناخته شد. اسرائیل او را در 20 ژانویه 1988 دستگیر و به چهار بار حبس ابد به اضافه 30 سال زندان محکوم کرد.
انتفاضه نه‌تنها با موج گسترده‌ای از دستگیری‌هایی که اسرائیل انجام می‌داد فروکش نکرد بلکه میزان آن نیز افزایش یافت و عملیات قتل نظامیان و کارکنان اسرائیلی افزایش یافت. در 18 مه ‌1989 اشغالگران اسرائیلی رهبر جنبش حماس شیخ احمد یاسین را دستگیر کردند.

همراه با شیخ احمد یاسین
رابطه بین سنوار و شیخ یاسین در زندان تقویت شد و یکی از مشاوران نزدیک او شد. وی همچنین به طور داوطلبانه در امور روزمره‌ای چون دادن غذا و نقل و انتقال به شیخ یاسین مساعدت لازم را داشت. شیخ یاسین، سنوار را فرد مناسبی برای رهبری حماس می‌دانست که به این موضوع در گزارش شبکه کان اسرائیل نیز اشاره شده است.
به گواهی بسیاری از کسانی که سنوار را برای مدت زمان طولانی، چه در داخل زندان و چه خارج از آن می‌شناسند، وی فردی منضبط، بلندپرواز و باهوش است. افسر بازجویی او در شین‌بت (سرویس امنیت داخلی) «میچاکوبی» که مسئول بازجویی وی در سال 1989 بود، وی را این گونه توصیف می‌کند: مردی که می‌تواند در قامت فرماندهی و رهبری بخاطر کاریزمایش حاضر شود؛ کم حرف، اما می‌توانست سریع به خشم آید. و آن‌گونه که سایت NRG اسرائیل وی را توصیف کرده است: «فرمانده داخل زندان و خارج از آن، مردی منظم و منضبط.»
گزارش‌های اسرائیلی‌ها حاکی از آن است که سنوار به زبان عبری تسلط داشت و این به او این امکان را می‌داد تا آنچه را که در داخل اسرائیل اتفاق می‌افتد، دنبال کرده و تجزیه و تحلیل کند. روزنامه‌های اسرائیلی وی را صرفاً رهبری که تنها مختص به نوار غزه باشد نمی‌دانند و معتقدند وی قادر است به‌طور عمیق جامعه اسرائیل را رصد کند. او علاوه بر مطالعه روزنامه‌های اسرائیلی، زندگینامه رهبران اسرائیل را نیز مورد مطالعه قرار می‌داد.
فایننشال تایمز می‌گوید که سنوار پس از یادگیری زبان عبری، مغز اسرائیلی‌ها را بخوبی فهمیده و در کتاب‌ها و ایده‌های رهبران جنبش صهیونیسم مانند ژابوتینسکی، مناخیم بگین و اسحاق رابین عمیق شده بود.
سنوار در زندان پیگیر اجرای عملیات‌های چریکی ضد ارتش اسرائیل در کرانه باختری، غزه و داخل خط سبز بود. هفت سال انتفاضه اول از مهم‌ترین مراحل تاریخ مبارزات فلسطین به شمار می‌رود. چرا که منجر به شهادت بیش از هزار و 500 فلسطینی، دستگیری 100 تا 200 هزار نفر و زخمی شدن بیش از 70 هزار فلسطینی شد.
سنوار از پشت میله‌های زندان شاهد وقوع انتفاضه دوم در 28 سپتامبر 2000 بود که در اعتراض به ورود تحریک‌آمیز آریل شارون، رهبر جناح راستگرای مخالف دولت به صحن مسجدالاقصی بود که موجب درگیری‌های خونین در شهرهای فلسطینی شد.
در سال 1997 شیخ یاسین از زندان آزاد شد، مرد فلجی که مخفی هم نبود و آشکارا به سمت مسجد حرکت می‌کرد، اسرائیل در سحرگاه 22 مارس 2004 با پرتاب سه موشک در حالی که او با ویلچر از مسجد محله صبرا در شمال غزه خارج می‌شد، او را ترور کرد. بعداً نیز تعدادی از رهبران جنبش حماس را ترور کرد و نسل‌ها و رهبران جدیدی از جمله یحیی سنوار شکوفا شدند.
 
از پشت میله‌های زندان
روزنامه اسرائیلی یدیعوت آحارونوت می‌نویسد که سنوار برای اسرائیلی‌ها شخصیتی ناشناخته بود، اما آنچه در داخل زندان درباره او مطرح بود، این بود که او «مردی از خانواده‌ای رزمنده، سخت‌گیر بود و از حضور در رسانه‌ها اجتناب می‌کرد.»
سنوار در زندان بئرسبع خیلی مشتاق مصاحبه مطبوعاتی در کانال 2 اسرائیل نبود، اما در نهایت با انجام این مصاحبه که علی‌الظاهر در سال 2006 و در جریان پیروزی جنبش حماس در انتخابات پارلمانی فلسطین انجام شده است، موافقت کرد. این روزنامه‌نگار اسرائیلی گزارش خود را با این جمله آغاز می‌کند: «ما به اینجا آمده‌ایم تا با یکی از افراد مهم در میان زندانیان ملاقات کنیم، اسیر بزرگی از جنبش حماس و یکی از بنیانگذاران گردان های القسام.» سپس با گزارش تصویری، مجلس شورای حماس را در داخل زندان نشان می‌دهد و آن را قوی‌ترین شورا در میان شوراهای همطراز خود در کرانه باختری، غزه، سوریه و اردن توصیف می‌کند.
این روزنامه‌نگار از سنوار سؤالی درباره آتش‌بس طولانی با اسرائیل پرسید و او به زبان عبری به او پاسخ می‌دهد: «ما می‌دانیم که تل‌آویو ۲۰۰ کلاهک هسته‌ای دارد و به لحاظ نیروی هوایی برتری دارد. ما نمی‌توانیم آن را نابود کنیم اما با یک آتش‌بس طولانی یا کوتاه مدت به جهانیان ثابت خواهیم کرد که به آتش‌بس احترام می‌گذاریم.» سنوار تأکید کرد که اگر چه کشور اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد، اما از گزینه آتش‌بس حمایت می‌کند و همچنین از اسرائیلی‌ها دعوت کرد که بدان پایبند باشند.
سنوار اخیراً هم با یک روزنامه‌نگار ایتالیایی مصاحبه کرده و افکار و آرزوهای خود را نسبت به غزه فقیر بیان کرده و به او گفته بود که «جنگ نمی‌خواهد» و به دنبال «آتش‌بس» است. به گفته وب سایت امریکایی بلومبرگ، آمال و آرزویش تبدیل نوار غزه به مکانی شبیه به «سنگاپور یا دوبی» بود.
طبق یک ارزیابی اطلاعاتی اسرائیل، شخصیت سنوار در دوران زندانش چنین خلاصه می‌شود: طبق آنچه در فایننشال تایمز آمده است؛ «قابل اعتماد، تأثیرگذار و مورد قبول دوستانش. او توانایی‌های فوق‌العاده‌ای برای تحمل سختی، باهوش و اهل بازی دادن است و به کم راضی است. او حتی در داخل زندان در میان دیگر زندانیان رازدار بوده و توانایی بالایی در تأثیرگذاری و بسیج نیروها دارد.»
از زندان تا رهبری
سنوار سال‌های زیادی را در زندان‌های اسرائیل گذراند تا اینکه به رهبری که از پشت میله‌ها رهبری می‌کند، تبدیل شد. نام او در نهایت بین اسامی زندانیانی قرار گرفت که در معامله با سرباز اسرائیلی «شالیت» در 11 اکتبر 2011 آزاد شدند.
سنوار بخشی از معامله مبادله زندانیان بود. پس از آزادی از زندان در انتخابات داخلی جنبش حماس در سال 2012 شرکت کرد و عضویت در دفتر سیاسی جنبش را به دست آورد و مسئول نظارت بر دستگاه نظامی در گردان‌های قسام شد.
نتایج انتخابات داخلی جنبش حماس در غزه و در فوریه 2017 منجر به پیروزی سنوار به عنوان رئیس جنبش حماس در نوار غزه و جانشینی اسماعیل هنیه که عهده دار این سمت بود، شد.
سنوار در دیدار خود با جوانان دانشگاهی در نوامبر 2019، در مورد وضعیت آشفته و هرج و مرج در جهان عرب و جهان اسلام صحبت کرد. وی همچنین در مورد ایجاد درگیری و تفرقه و فرقه‌گرایی در منطقه به منظور «انحراف امت اسلامی از مسأله فلسطین» سخنرانی کرد. وی با انتقاد از کشورهای عربی و امریکا افزود که دونالد ترامپ «بی آنکه هیچ‌گونه مخالفتی روبه‌رویش باشد» اورشلیم را پایتخت یهودیان نامید و نسبت به «معامله قرن» که به معنای «محو مسأله فلسطین است» هشدار داد.
اسرائیل اذعان می‌کند که سنوار چه قبل و چه بعد از طوفان الاقصی در خیابان‌های فلسطین بسیار محبوب است. او خیابان فلسطینیان را با همه رنگ‌ها و گروه‌هایش خطاب می‌کرد و از نسل جدید می‌خواست با بی‌عدالتی که فلسطینی‌ها در معرض آن هستند مقابله کنند. وی همچنین از تیراندازی‌هایی که به موجب آن سربازان اسرائیلی در کرانه باختری مورد هدف قرار می‌گیرند، استقبال کرد.
سنوار در یک سخنرانی در سال 2022 به اشغالگران درباره «تعرض به مسجد الاقصی» هشدار داده و تأکید کرده اولین موشکی که در دفاع از مسجد الاقصی پرتاب خواهد شد 1111 موشک به معنای سالروز شهادت رهبر جاویدان ابو عمار خواهد بود.
طی سال‌های اخیر سنوار بیش از هر زمانی دیگر نسبت به مقاومت صحبت کرده و از قدرت نظامی خود گفته و از متحدان و حامیان خود تشکر و اشغالگران را تهدید کرده و برای آنها خطوط قرمز ترسیم کرده است.
در همان زمان ابوابراهیم درباره پروژه‌های عمرانی داخل غزه و چشم‌انداز خود برای خروج از آنچه «بن‌بست طرح ملی» می‌خواند صحبت می‌کرد و خواستار تشکیل دولت وحدت فلسطین شده بود و تأکید داشت که حماس در تلاش است از بروز جنگ جدید در نوار غزه جلوگیری کند و گفت: «ما جنگ نمی‌خواهیم و مردم ما می‌خواهند نفس بکشند، در عین حال تأکید کرد که از جنگ نمی‌ترسیم.»
بلومبرگ می‌گوید که سنوار از طریق میانجی‌ها توانست اسرائیل را متقاعد کند که نیتش خیر است و همان‌گونه که با تشکیلات خودگردان فلسطین برای صدور مجوز کار برای حدود 18 هزار فلسطینی همکاری کرد به آنها اجازه داد در اسرائیل کار کنند.
این وب‌سایت امریکایی به نقل از مقامات اسرائیلی می‌افزاید: گمان می‌رود برخی از این کارگران با ترسیم نقشه‌های اسرائیل و تهیه فهرستی از اسامی خانواده‌های محلی، کسانی بودند که به آماده‌سازی عملیات 7 اکتبر کمک کردند.
 
مقاومت و قدرت بازدارندگی
سنوار اگرچه به ندرت ظاهر می‌شود، اما هر بار مشتاق است در مورد نیروی نظامی حاضر در نوار غزه صحبت کند و می‌گوید: «ما یک نیروی نظامی قابل اتکا در نوار غزه داریم و نفرات زیادی داریم که دشمن از آن حساب می‌برد. صدها کیلومتر تونل و همچنین صدها اتاق فرماندهی و کنترل در بالای زمین و زیر آن داریم و صدها و هزاران تله و کمین داریم و هزاران سلاح ضد زرهی داریم که در غزه ساخته شده است و توان آن را داریم که سرزمین‌های اشغالی را به شهر ارواح تبدیل کنیم.
پس از نبرد سیف القدس در ماه مه 2021، بنی گانتز وزیر سابق دفاع اسرائیل او را تهدید به ترور کرد و سنوار حاضر شد و پای پیاده به خانه‌اش رفت و گانتز را به چالش کشید و گفت: «من آماده‌ام و پلک هم نمی‌زنم.» سنوار در پیامی دیگر به او گفت: «ما منتظر تو هستیم و از روزی که تو ملعون به دنیا آمدی ما در حال آماده شدن هستیم.»
سنوار درباره وحدت بین فلسطینی‌ها بسیار صحبت کرده و سهم زیادی در ایجاد اتاق عملیات مشترک برای گروه‌های مقاومت دارد. در دسامبر 2020 اولین اتاق عملیات مشترک برای مانوری نظامی به نام «الرکن الشدید» را اعلام و بر ادامه مقاومت و بالا بردن آمادگی و کارآمدی رزمندگانش تأکید کرد.
شعار «صبح نزدیک است» برجسته‌ترین شعار در آن مانور بود که مقاومت فلسطین اعلام کرد. حدود 25 روز قبل از حمله به اسرائیل اتاق مشترک گروه‌های مقاومت آخرین مانور نظامی خود را در غزه انجام داد.
تحلیلگران اسرائیلی می‌گویند: سنوار سیگنال‌هایی را با هدف آتش بس می‌فرستاد اما از این طریق به دنبال وقت کشی بود. اطلاعات نظامی در تل آویو نشان داد آنچه در 7 اکتبر رخ داد نیاز به حداقل یک سال برنامه‌ریزی داشته است.
قبل از «طوفان الاقصی»، نگاه اسرائیل به سنوار همچون یک فرد افراطی خطرناک بود، اما طبق گزارش‌ها عملکردش قابل قبول بود و او را بیشتر علاقه‌مند به تقویت حکومت حماس در غزه و اخذ امتیازات اقتصادی از جنگ می‌پنداشتند.
شخصیت سنوار این‌گونه بود که از همان روزهای زندان ذهن اسرائیلی‌ها را می‌خواند. تفسیر اسرائیل از شخصیت، اظهارات و اقدامات او، بخشی از طرح فریبی استراتژیک بود که حالا چه با منظور و چه بی‌منظور موجب موفقیت عملیات «طوفان الاقصی» شد.
اسرائیل از 7 اکتبر حمله بی‌سابقه‌ای را به غزه آغاز کرده که در وحشیگری از تمام قوانین بین‌المللی و حقوق بشر دوستانه فراتر رفته است. به اهداف نظامی خاصی تاکنون دست نیافته و شکست استراتژیک خود را تقویت کرده و سنوار همچون سایر رهبران مقاومت هدف اصلی این نبرد است. میچا کوبی، افسر شین بت که سنوار را خیلی خوب می‌شناسد و مسئول بازجویی از وی در 34 سال پیش بوده است با اشاره به حمله شنبه سیاه می‌گوید: «اما اسرائیل به هرحال تحقیر شد و این به تنهایی برای پیروزی سنوار کافی است.»